Skoraczew

Stan obecny

Własność prywatna.

Historia

Dwór z XIX w.
Skoraczew to wieś leżąca 7 km na południe od Chociczy i 7,5 km na płn. wschód od Książa. Pierwsza wzmianka historyczna, w której jej nazwę zapisano jako Scoraczewo, pochodzi z 1397 r. Notabene już od 1388 r. w zapiskach występuje Janusz Skoraczewski. W tym właśnie roku ów Janusz, Jan (Jasiek) toczył spór z Gerwardem ze Słomowa; był także świadkiem w sporze niejakiego Wincentego z kmieciem z Zegrza - Maciejem. Następnie nazwę wsi odnotowano jako: Scoraczevo (1400), Skoraczewo (1447) i Skoraczeuo (1448). Od pocz. XV w. wchodziła ona w skład parafii Panienka. Jasiek S. po raz ostatni występuje w zapisce z 1428 r. dotyczącej sporu z Mikołajem Łaskawskim. Równolegle z nim pojawił się Piotr (Piotrasz) Skoraczewski, zaś w 1397 r. - Mikołaj S. W 1414 r. znajdujemy Bronisza z S., który zapewne był synem któregoś z w. wym. Później nosił on przydomek "Biały", a w 1434 r. kupił od Jana Raciborskiego dom z ogrodem i kawał ziemi w Raciborowie, za kwotę 40 grzywien.
Dwa lata później w zapiskach pojawia się Jan Pełka (pochodzący z Chwałkowa), ożeniony z Jadwigą Rakoniewską. Braćmi Jana byli Mikołaj, Michał i Paweł. W 1437 r. we wsi występował także niejaki Przedwój, prawdopodobnie nie spokrewniony z w. wymienionymi. Bracia ze Skoraczewa posiadali także pobliskie Chwałkowo i ci którzy tam zamieszkali, nazwali się Chwałkowskimi. Wedle zwyczaju używali tych nazwisk zamiennie, w zależności od aktualnego miejsca pobytu. Oprócz spraw dot. dziedziców odnotowano też spór plebana Mikołaja (z Panienki) z Janem zwanym "Kaczka" - kapłanem z Nowego Miasta, który dowodził, że obłożył ekskomuniką 6 kmieci z Chwalęcina i Skoraczewa za niepłacenie mesznego. W 1430 r. włodarz ze Skoraczewa - Andrzej - został napadnięty na publicznej drodze królewskiej przez Piotra Grabionowskiego. Podczas procesu ten dowodził, że "nie zadał temuż Andrzejowi 2 ran krwawych i jednej sinej, nie napadł go (...) oraz nie ukradł maczugi (wartej 30 gr.?) ani sakiewki z połową złotej grzywny". Ciekawe te informacje zawdzięczamy "Słownikowi Hist.-Geogr/" PAN, do którego odsyłamy zainteresowanych.
W poł. XV w. wieś była podzielona na kilka działów, stąd też sporo nazwisk jej współposiadaczy. Oprócz w.w. Skoraczewskich w 1447 r. mieszkał tu Stanisław S. (później posługiwał się ksywą "Mroczek"), który sprzedał pół łanu we wsi Mikołajowi Pytce. Rok później ów Pytka toczył spór z Maciejem Skórką, mieszczaninem z Jarocina. W latach 1456-57 współwłaściciele toczyli spory o prawo patronatu kościoła w Chwałkowie. Brali w nim udział Jan Pełka, Mikołaj, Michał i Paweł dziedzice w S. i Chwałkowie, a także Jan, Piotr i Jan Mścich z Chwałkowa oraz Andrzej Miedzianowski ze Skoraczewa. Żoną Jana Pełki (S.) była Dorota, która w 1462 r. sprzedała 3 łany, 2 zagrodników i połowę karczmy w Chwałkowie - Iwanowi z Goliny. Pięć lat później Jan sprzedał 1 i pół łanu osiadłego i poł. pustego, swemu bratu Mikołajowi. Skoraczewscy posiadali też część wsi Lubień Wielki, a w 1472 r. Paweł S. (syn Jana albo Mikołaja) sprzedał swoją część w Skoraczewie - Piotrowi i Stanisławowi Księskim (z Książa) - dziedzicom Chwałkowa. W 1475 r. Stanisław K. toczył spór o granice Chwałkowa i Skoraczewa z braćmi Andrzejem i Janem z Chwałkowa. Po kolejnych kilku latach Księscy znacznie powiększyli swój stan posiadania w Skoraczewie, bo wzmianka z 1481 r. mówi o sprzedaży "całej wsi" ich braciom (księżom): Janowi, archid. gnieźnieńskiemu i Wojciechowi, schol. krakowskiemu. Niemniej we wsi nadal mieszkali Skoraczewscy, a konkretnie Mikołaj z żoną Jadwigą Kemblan (przeł. XV i XVI w.) i Stanisław, syn Pawła, z żoną Heleną Lubieńską.
Wieś S. leżała wówczas w pow. śremskim. Jako jej dziedzic w 1505 r. wymieniany jest Mikołaj Kemblan, kasztelan krzywiński (mąż Jadwigi?). Oprócz niego posiadaczami wsi byli Jan i Maciej Gorzyńscy, synowie Wincentego. Jadwiga miała siostrę Zofię, zamężną za Mikołaja Czackiego z Czerwonego Kościoła. W 1510 r. pozywała szwagra o odebranie posagu 180 grzywien, już po śmierci siostry. Ten na sprawę się nie stawił, a sąd nałożył na niego 8 skojców kary.
Pod koniec 2. dekady XVI w. we wsi pojawili się bracia Jan i Maciej Kołaccy. W 1521 r. Maciej K. zapisywał na 1/2 Skoraczewa po 100 grzywien posagu i wiana swej żonie Jadwidze Wargowskiej, wdowie po Jerzym Dobczyńskim. Rok później zapisał jej na tych dobrach tzw. "dożywocie". W 1530 r. płacił pobór od 1 łanu w S. W 1533 r. znajdujemy zapiskę o tym, że Maciej Kołacki zapisywał po 100 grzywien posagu i wiana Małgorzacie Sowińskiej, ale gdzieś tu tkwi błąd, bo przecież żyła wtedy Jadwiga? Czyżby się rozwiódł i ponownie ożenił? Tezie tej przeczy z kolei zapiska z 1554 r. w której występuje wdowa po Macieju - Jadwiga - z jego małoletnim (!) synem Stanisławem. Ew. tegoż Stanisława mógł począć później (po 1536) kto inny... W 1563 r. Jadwiga Kołacka płaciła pobór od półtora łanu we wsi. Rok później w regestach poborowych odnotowano, że w S. było 2 i pół łanu osiadłego, z których płacono biskupom poznańskim po 12 gr. fertonów. W 1580 r. płatnikiem poboru od półtora łanu i 1 zagrodnika był Hieronim Rozdrażewski.
Na pocz. XVII w. ówczesny dziedzic Jerzy Chwałkowski zapisywał na poł. Skoraczewa po 1500 złp. posagu i wiana żonie Ewie Woźnickiej. Zmarł on w 1613 r. Później wieś przeszła w ręce Czyżewskich, w czasach szwedzkiego "potopu" siedział tu Maciej Buczyński z żoną Marianną Czyżewską, który wydzierżawił wieś od braci Jakuba, Łukasza i Andrzeja Cz-ich. W latach 60. XVII w. rodzina ta sprzedała wieś S. Florianowi Kosińskiemu, zaś ten w 1668 r. zapisywał na dobrach kwotę 6 tys. złp. żonie - Barbarze Koźmińskiej. Zmarł ok. 1690 r., a wdowa wyszła za Jana Żychlińskiego h. Szeliga. Synem Floriana i Barbary był Władysław Kosiński, ożeniony z Zofią Kotarbińską (Kotarbską?). Mieli oni syna Stanisława, a w 1701 r. urodziła się jeszcze córka Marianna Jadwiga, ochrzczona w Panience dnia 10 kwietnia.
W 1714 r. Kosiński sprzedał wieś Piotrowi Kułakowiczowi, za kwotę 16300 złp. Po Piotrze dobra przeszły na jego syna Wawrzyńca, który w 1726 r. spłacał poprzednią dziedziczkę Zofię i jej córkę Mariannę, wówczas żonę Antoniego Łaszewskiego. Zaledwie dwa lata później Kułakowicz sprzedał dobra piszącemu się z Komorza Franciszkowi Kurcewskiemu. Ten zagościł we wsi nieco dłużej, a około połowy XVIII w. sprzedał Skoraczew Hieronimowi Czyżewskiemu. Po kilku kolejnych latach dziedzicem S. został Tomasz Wierusz Kowalski h. Wieruszowa, pisarz ziemski wschowski (zm. ok. 1775), z żoną Konstancją Kołaczkowską. Ciż mieli synów Leona i Eustachego oraz córkę Barbarę, która około 1768 r. wyszła za Michała Dramińskiego, wnosząc mu dobra w wianie.
W 1777 r. w zapiskach pojawili się wnukowie Władysława Kosińskiego (dzieci Marianny i Antoniego Łaszewskich): Maciej, Jakub i Anna wdowa po Kowalewskim. Pojawili się po wielu latach, oczywiście z powodu pieniędzy, należnych im z posagu babki Zofii Kotarbskiej. Dramińscy siedzieli w Skoraczewie prawie do końca XVIII w. Kiedy zmarł Dramiński nie wiemy, natomiast Barbara umarła 2 sierpnia 1798 r. Ich syn Hieronim sprzedał dobra Józefowi Sczanieckiemu h. Ossoria, a sam zamieszkał w Roszkowie. Ożenił się z Julią Stablewską, a od 1829 r. byli posesorami Gostomia, gdzie zmarł 12 stycznia 1846 r.
Józef Sczaniecki z żoną Jadwigą mieli syna Ignacego, ożenionego z Filipiną Mielżyńską h. Nowina - późniejszych dziedziców Międzychodu i Gawronów. Ich syn Stanisław w 1858 r. ożenił się z Marią hr. Szembek, córką Aleksandra i Elżbiety Objezierskiej. Rok później urodził się tychże syn Piotr Tadeusz. Mniej więcej cztery lata później siostra Stanisława - Elżbieta - wyszła za Bonawenturę Błeszyńskiego, wnosząc mu Skoraczew w wianie. W 1865 r. urodził się ich syn Jan Honoriusz Ignacy Abdon (chrzest 3 września), a dwa lata później Ignacy Karol Boromeusz Jan Apostoł (chrzest 18 lutego).
Za czasów Błeszyńskich Skoraczew otrzymał zaszczytne miano "dóbr rycerskich" - Rittergut. W 1872 r. wieś nabyła za 84 tys. talarów Bogumiła Krajewska z d. Żychlińska, córka Franciszka Ksawerego Żychlińskiego h. Leliwa (dz. Brodnicy) i Antoniny Trzebińskiej. Jej córka Józefa Zofia w 1876 r. wyszła za Macieja Gąsiorowskiego h. Ślepowron, doktora medycyny ze wsi Garbary. Z kolei brat Józefy - Celestyn Stanisław (1857-1904) - w 1880 r. ożenił się ze Stefanią Zakrzewską h. Trzaska (1855-1908), z Żabna. W tym samym roku został on oficjalnym dziedzicem Skoraczewa i w latach 80. dokonał rozbudowy pałacu, umieszczając w tympanonie herb Krajewskich - Leliwa. Miał ze Stefanią dzieci: Piotra Zbigniewa (ur. i zm. 1881), Halinę Katarzynę (1882-1978), Tadeusza Bogumiła (1884-1945), Zofię (1885-1973) oraz Izabellę Marię Wincentynę (ur. 1892). Dla formalności wspomnijmy o bracie Celestyna - Antonim - który nie pozostał na wsi tylko wyjechał do Poznania, gdzie został pośrednikiem handlowym.
W 1888 r. Skoraczew leżał w pow. pleszewskim (Jarocin) i dzielił się na część wiejską i dworską. We wsi znajdowało się 6 domów z 43 m-cami oraz 59 ha gruntów. Na terenie dworskim było 8 domów ze 133 m-cami, w tym 3 ewangelików. Dobra obejmowały 349 ha, w tym 323 ha ziemi uprawnej, 8 ha łąk i 12 ha lasu. Dziedzic S. - Celestyn K. - zmarł dnia 15 września 1904 r. Cztery lata później dobra nabył oficjalnie (od pozostałych spadkobierców) jego syn Tadeusz. W 1913 r. dobra rycerskie Skoraczew leżały w pow. jarocińskim i miały 349 ha obszaru, w tym 336,5 ha ziemi uprawnej, 2,5 ha łąk i 4 ha lasu. Czysty dochód gruntowy wynosił 2259 marek. W gospodarstwie hodowano 30 koni, 140 szt. bydła dorosłego i 20 cielaków.
Dnia 21 kwietnia 1922 r. w Poznaniu, Tadeusz Krajewski ożenił się z Felicją Marią Antoniną Karwowską h. Pniejnia (Cwaliny), (1902-1978). Około 1925 r. dokonał kolejnej przebudowy dworu. Mieli z Felicją cztery córki: Elżbietę (1923-1944), Halinę (1924-1944), Zofię Marię Ludwikę (ur. 1930) oraz Marię Izabelę (ur. 1937) - jedyną która wyszła za mąż - za Jana Marię Dembińskiego h. Rawicz i ma z nim dwoje dzieci, tudzież liczne wnuki. Halina zginęła w powstaniu warszawskim; miała pseudonim "Sowa". Tadeusz Krajewski zmarł dn. 3 października 1945 r. w Poznaniu.
W 1926 r. dobra Skoraczew obejmowały 345 ha, w tym 300 ha ziemi uprawnej i 45 ha lasów. Czysty dochód gruntowy wynosił 745,09 talarów. W 1930 r. wieś liczyła 189 mieszkańców. Był tu także wiatrak J. Janiszewskiego i gorzelnia należąca do majątku. W latach 1943-45 wieś nosiła nazwę Gerstenfeld. Po 2. wojnie światowej dawne dobra zostały zabrane i rozparcelowane przez Skarb Państwa Polskiego. Dwór w ostatnich latach został wyremontowany.
Źródła:
Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich... 1880-1902;
Teki Dworzaczka (Monografie, Regesty) Biblioteki Kórnickiej P.A.N.;
Słownik Historyczny Ziem Polskich w Średniowieczu, Inst. Historycznego P.A.N.;
Marek Jerzy Minakowski, Wielka genealogia Minakowskiego (Wielcy.pl);
Księga Adresowa Gosp. Rolnych Woj. Poznańskiego, 1926;
Guter=Adreßbuch für die Prowinz Posen, wyd. 2, Lipsk 1913;
Wykaz alfabetyczny wszystkich posiadłości ziemskich w W. Księstwie Poznańskiem, Berlin, 1872;
Księga Adresowa Polski ..., 1930;
Geoportal;
Mapster:
11813557 @ Topographische Karte 1:25 000 (Meßtischblatt) cz. wsch. (Ostdeutschland) /1870 - 1945/
- plik mapy: 3969_Xions_X.1944_APP_Sygn._M.top.25-265.jpg
Wszystkie prawa zastrzeżone!

Opis

Dwór późnoklasycystyczny. Budynek wzniesiony na rzucie odwróconej litery "T", której zachodnią część stanowi stary parterowy dwór nakryty dachem naczółkowym, zorientowany W-E, zwrócony fasadą na południe, do którego dostawiono nowszą część klasycystyczną, zorientowaną N-S, piętrową i nakrytą łagodnym dachem wielospadowym, fasadą skierowaną na wschód. Ta bryła jest obecnie główną częścią dworu. Pośrodku portyk kolumnowy małego porządku, poprzedzony szerokimi schodami, składający się z czterech par kolumn dźwigających obszerny taras, Nad balkonem trójosiowa wystawka zwieńczona trójkątnym frontonem. W tympanonie umieszczony jest herb rodowy Krajewskich "Leliwa". Na zwieńczeniu elewacji pełna attyka ozdobiona tralkami.

Park

Park z XIX w. o pow. 4,77 ha, zachowany w dawnych granicach, obecnie na płd. części dz. ewid. nr ...10/5. Z tego przed 1945 r. południowa cześć parku była sadem owocowym, a część płn. o pow. 3,45 ha - parkiem ozdobnym. Wspomniany sad wydzielono dopiero w okresie po 1911 r., wcześniej część ozdobna parku dochodziła do jego płd. granicy z wyjątkiem narożnika płd.-wschodniego, na którym była łąka (ok. 0,45 ha).

Inne

Folwark (układ przestrzenny) z XIX w., nr rej.: 119/Wlkp/A z 20.02.2003
Dop. red. Układ przestrzenny wprawdzie zasadniczo przypomina XIX-wieczny, jednakowoż większość zabudowy została przebudowana, rozbudowana, a także doszły budynki nowe.

tekst: Marek polskiezabytki.pl 2011