Skoki

Stan obecny

Dom plenerowo-wypoczynkowy UAP (Akademii Sztuk Plastycznych) w Poznaniu.

Historia

Pałac z 2. poł. XIX w.
Skoki stosunkowo późno, bo w 1330 r. stały się własnością cystersów, darowane przez dziedzica - Janusza de Skoki. W 1367 r. król Kazimierz Wielki lokował miasto na prawie niemieckim. Po przeniesieniu się cystersów do Wągrowca utracili oni Skoki, a właścicielami miasta byli Skoccy h. Nowina. Wcześniej pisali się oni "de Skoki" a pierwszym "Skockim" w zapiskach jest Grzegorz, który w 1479 r. zapisywał 150 grzywien posagu i t. wiana żonie Barbarze. Wśród właścicieli z tego okresu znajdujemy Smoszewskich i Janowskich. Wszyscy oni od ok. 1510 r. sprzedawali swe dobra w Skokach Januszowi Latalskiemu. Ok. 1535 r. Jan i Jakub Skoccy sprzedali Latalskim z Łabiszyna swoje części, w 1536 Wincenty Skocki swoje. W 1551 r. również synowie Jakuba Skockiego: Adam i Piotr sprzedali Latalskiemu swoje części dziedziczne za 3 tys. złp. Pierwszy kościół postawili tu: Jan z Podlesia i Jan Doliwa w 1373 r. Na jego miejscu Mikołaj Latalski wystawił nową, drewnianą świątynię, która (wielokrotnie remontowana) przetrwała do k. XIX w. W okresie 1565-1645 kościół należał do braci czeskich. Jeszcze w XIX w. obok kościoła leżały kamienie grobowe Zofii Latalskiej - córki Mikołaja z Łabiszyna oraz Katarzyny Zebrzydowskiej z Więcborka, żony Andrzeja z Nagłowic. Bracia czescy po utracie kościoła swe nabożeństwa odprawiali w dworze położonym "na piasku", za miastem.
Po Mikołaju dziedzicem był Jerzy Latalski, a później jego syn Andrzej. W 1621 r. poprzez małżeństwo z Zofią Latalską prawa do Skoków nabył Andrzej Rey z Nagłowic, dworzanin królewski. W tym samym roku Rafał (drugi syn Jerzego) Latalski sprzedał mu całość dóbr za kwotę 60 tys. złp. 12 stycznia 1632 r. miasto otrzymało przywilej, określający jego zależności od dziedzica. Synami Zofii i Andrzeja Reyów byli Władysław i Mikołaj, który ok. 1660 r. wybudował za miastem nowy pałac. Budynek został przeznaczony na zastępczą świątynię dla braci czeskich i luteranów, którzy swe nabożeństwa mieli tu odprawiać na przemian. Później jedni zlali się z drugimi, a ostatnim ministrem braci czeskich był Samuel Dawid Hanke ok. 1835 r. Ich stary kościół runął już wcześniej i nie został odbudowany. Mikołaj Rey miał dzieci: Karola, Jana i Zofię, z którymi w 1682 r. procesował się w Gnieźnie Andrzej Niemojewski. Dobrami zajmował się w tym czasie posesor, Krzysztof Unrug, starosta gnieźnieński. W 1692 r. dziedzice: Karol i Jan Reyowie sprzedali swe dobra, w tym miasto Skoki i wsie: Roszkowa, Rakojady, Kastelanko, Hamer, Piła, Rejowiec, Sczodrochowo, Stawiany, Glinno, Roscinno, Niedarzyno, Młynki; synowi Krzysztofa - Jerzemu Unrugowi, wojskiemu wschowskiemu, za kwotę 260 tys. złp. Zaledwie 6 lat później ten sprzedał wszystko za 265 tys. Andrzejowi ze Skrzypny Twardowskiemu, synowi Mikołaja i Anny Kwileckiej. Za rządów Twardowskiego, w 1710 r. miasto nawiedziła zaraza, która zmniejszyła liczbę mieszkańców o połowę. Warto odnotować posesorów Skoków z tego okresu - Wawrzyńca Zbijewskiego ożenionego z Teresą z Kwileckich a następnie Mikołaja Skoroszewskiego ożenionego z Teresą Mycielską. Od 1724 r. posesorami byli Aleksander i Jerzy Hazow. W 1733 r. Jan Twardowski, major królewski, sprzedał miasto i dobra za 273 tys. złp. Michałowi z Małyszyna Raczyńskiemu, wojewodzie kaliskiemu. Po nim odziedziczył syn Leon, pułkownik królewski, który w 1740 r. zawarł kontrakt sprzedaży dóbr z Antonim na Słupowie Szembekiem, za kwotę 295 tys. złp. Ten dość szybko zarobił, sprzedając po roku dobra za kwotę 300 tys. złp., Teresie Swiniarskiej, wdowie po Józefie Stafanie Radolińskim, podkomorzym wschowskim. Ciekawostką jest, że córka Karola Reya, Zofia wyszła za Księcia z Nieświeża i Ołyki - Udalryka Radziwiłła. W 1755 r. ten zabezpieczał się manifestem przed roszczeniami finansowymi w kw. 15 tys. złp., łowczego Józefa Reya. Synem Teresy i Józefa Radolińskich był Mikołaj, podkomorzyc wschowski, kolejny dziedzic Skoków. Miał on braci: Józefa (kawalera orderu Świetego Stanisława) i Jana, którzy w 1780 r. sprzedali Skoki i cały klucz dóbr, Wincentemu z Wybranowa Swiniarskiemu, za kwotę 470 tys. złp. Ten ożenił się z katarzyną Gliszczyńską, a w Skokach rodziły się i umierały ich dzieci. Ostatecznie zostało ich czworo: 2 synów i 2 córki. W 1816 r. we dworze w Skokach odbył się ślub Konstancji S. z Wincentym Kalksteinem z parafii Lechlin. Matka - Katarzyna zmarła rok później (miała 51 lat) na "cancer". Prawdopodobnie któraś z córek wyszła za Ignacego Skoraszewskiego (zm. w 1835 r.), syna wdowy - Zuzanny Skoraszewskiej. Ci mieli zapewne syna, którego w 1846 r. wymienia Sł.G.K.P... (niestety w tym okresie u Dworzaczka nie znajdujemy nic konkretnego). Przed ostatecznym przejściem Skoków w ręce Niemca Kunowa, w zapiskach znajdujemy jedynie Stanisławę Dzierżanowską ze Skoków. Prawdopodobnie to właśnie Kunow wybudował w 1870 r. obecny pałac w otoczeniu parku krajobrazowego. W 1882 r. od porucznika Lucke, Skoki nabył Paweł Wyskota-Zakrzewski h. Wyssogota, jednocześnie sprzedając Sierosław. Majątek liczył wówczas 3500 mórg i kosztował 350 tys. marek. Paweł ożenił się ze Stanisławą Łubieńską, z którą miał dzieci: Tadeusza Pawła i Marię Katarzynę Faustynę. Na skutek złego gospodarowania majątek popadł w długi i został przejęty (kupiony?) przez bank koszaliński.
W 1885 r. na Skoki składało się miasto oraz dominum. Miasto posiadało 133 dymy z 1318 m-cami, w tym 660 katolików, 462 ewangelików i 196 żydów oraz 241 ha obszaru, w tym ziemi ornej 97 ha. Obszar dworski wraz z Kaszarami, Piłą i Nadolnikiem liczył 847 ha, w tym 387 ha ziemi uprawnej, 165 ha łąk i 128 ha lasów. Na terenie okregu znajdowało się 15 domów z 230 m-cami, w tym 199 katolików i 31 ewangelików. Majątek specjalizował się w hodowli bydła; posiadał gorzelnię parową, 2 młyny i wapiarnię. W 1888 r. Skoki od banku nabył Ludwik Piątkowski ze Skórek. Siedział tu 8 lat, po czym sprzedał dobra ponownie w ręce niemieckie. Po wyzwoleniu Polski majątek został rozparcelowany, a właścicielom pozostawiono 641 ha, które w 1926 r. dostarczały 772 talary czystego dochodu gruntowego. Właścicielem w okresie międzywojennym był Stanisław Grabowski. Po 2. wojnie światowej pozostałości dawnego majątku zabrał Skarb Państwa Polskiego.
Źródła:
Teki Dworzaczka (Regesty) Biblioteki Kórnickiej P.A.N.;
Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich... 1880-1902;
Księga Adresowa Gosp. Rolnych Woj. Poznańskiego, 1926;
Geoportal, Mapster;
Wikipedia.
Wszystkie prawa zastrzeżone!

Opis

Pałac gotycko-renesansowy. Budynek parterowo-piętrowy, wzniesiony na planie prostokąta w dłuższej osi W-E, fasadą skierowany na północ. W obu elewacjach znaczne, piętrowe ryzality z niskim mezzaninem, przechodzące w formie wystawki ponad budynkiem. We wschodniej części fasady znajduje się trójkondygnacyjna wieża, wysunięta przed elewację podobnie jak ryzalit. W fasadzie na obu kondygnacjach ryzalitu arkady: dolna jako ganek osłaniający wejście, górna - balkon. W elewacji ogrodowej (od południa) wejście poprzedzone tarasem i dwubiegowymi schodami. Okna obu kondygnacji ryzalitu zamknięte od góry łukami. Od strony wschodniej dostawiona parterowa przybudówka z oddzielnym wejściem. W obu połaciach dachu części parterowej, po bokach ryzalitów umieszczono po 3 lukarny. Dachy kryte gontem, na wystawce spinającej ryzality dach o dwóch łagodnych spadach.

Park

Park z końca XIX w. Założenie pałacowe w Skokach znajduje się na działce ewid. nr 302805_4.0001.120/1 o pow. 4,1347 ha, przy czym drzewostan zajmuje na tej działce nie więcej niż 3,5 ha (Geoportal). Od strony północnej przed dworem znajdował się duży, okrągły klomb. Dawna kompozycja przestrzenna parku jest nieczytelna.
Numer rejestru zabytków: 1728/A
Analiza na podst. Mapster: http://www.amzpbig.com/maps/3368_Schocken_agronomische_1900.jpg

Inne

tekst: Marek polskiezabytki.pl 2011