Skatalogowanych zabytków: 11364
Zarejestruj się
Miniatura Siedlec
Zdjęcie Grzegorz Paczkowski 2010
Miniatura SiedlecMiniatura SiedlecMiniatura SiedlecMiniatura Siedlec

Użytkownicy współtworzący opis i dane obiektu

Tomek Malikrobert rydwelskiMarek Kujawa

Siedlec

Heimdorf (1943-45)

Województwo:wielkopolskie
Powiat:poznański
Gmina:Kostrzyn
Rodzaj obiektu:Pałac

Rejestr zabytków

Zespół:pałacowy
Obiekt:pałac, nr rej.: 2472 z 18.04.1952
Park:nr rej.: 1756/A z 7.05.1977

Stan obecny

Własność prywatna.

Historia

Pałac z 2. poł. XVIII w.
Siedlec to wieś leżąca 5 km na wschód od Kostrzyna. Pierwsza wzmianka pochodzi z 1256 r., kiedy to książę Bolesław potwierdził zamianę wsi S. należącej do ks. Przemysława, z poznańskimi kawalerami św. Jana jerozolimskiego (Joannitami). W 1268 r. za przyzwoleniem Bolesława dokonano lokacji wsi na prawie niemieckim. W 1298 r. król Władysław Łokietek nadał wieś "Syedlicze" klaryskom gnieźnieńskim. W nadaniu tym mogło jednak chodzić o inne miejsce o podobnej nazwie, które z czasem znalazło się w obrębie Kostrzyna. Wątpliwość tę potwierdza kolejna informacja, z 1338 r. - o zamianie przez biskupa pozn. Jana dziesięciny z Brzezia i S. (posiadłości zakonu maltańskiego) na dziesięcinę z Czerlejna i Czerlejnka. W 1360 r. wieś wraz z Brzeziem i Popowem wyszła z rąk szpitalników, którzy w zamian dostali od króla Maniowo, Radzim i Brzeziny. Pod k. XIV w. Siedlec był już wsią szlachecką. W latach 1384-1399 z S. pisali się Jaracz i Jarosław Siedleccy, następnie ich potomkowie: Wierzbięta, Andrzej, Wojciech, Piotr, Jan i Mikołaj Siedleccy. W 2. poł XV w. współwłaścicielem został Andrzej Grudziński. Wieś w tamtym czasie podzielona była co najmniej na 6 części, ponadto znajdował się tu kościół p.w. świętego Mikołaja i zamek na wyspie (fortalicjum) nieistniejącego obecnie jeziora. Pod k. XV w. część Wojciecha (z 1/6 zamku i młynem) przeszła w drodze zamiany, w ręce Mikołaja Górki h. Łodzia, po którym odziedziczyli ją bracia: Uriel (biskup pozn.) i Łukasz Górka, kasztelan międzyrzecki, etc. W tym czasie miał miejsce cały szereg transakcyj, których opisywanie ze wzgl. na objętość opisu mija się z celem. W zapiskach znajduje się cała plejada związanych z nimi nazwisk, my jednak ograniczymy się do osób najważniejszych, w tym Jadwigi S. (bratanicy Jana i Mikołaja S.), zamężnej za Myleńskiego, która swoją część majątku również sprzedała Górkom. Na przeł. XV i XVI w. w skład tych dóbr nadal wchodziło Brzezie oraz Oborzyn.
Mikołaj Górka miał jedynego syna Łukasza (II), którym po wczesnej śmierci ojca opiekował się biskup Uriel. Z kolei synem Łukasza był Andrzej (zm. w 1551 r.). Z żoną Barbarą Kurozwęcką miał 5 dzieci, w tym syna Stanisława. Ten poświęcał się głównie karierze politycznej, był m.in. wojewodą poznańskim, zaś pomniejsze dobra, takie jak Siedlec, służyły do pomnażania majątku. Siedlec był wielokrotnie sprzedawany na tzw. wyderkaf (sprzedaż niedokonana, z prawem odkupu). Wojewoda zmarł w 1592 r. nie pozostawiwszy potomków.
W 1578 r. we wsi było 13 łanów osiadłych, 4 zagrodników, 4 komorników i 3 szynklarzy, a w 1618 r. 11 łanów osiadłych, 2 łany puste, młyn o 2 kołach (korzecznych) i 2 komorników bez bydła. W 1638 r. przy kościele wybudowano szkołę, w 1725 r. szpital, a później jeszcze 2 wiatraki. W 1735 r. rozpoczęto prowadzenie ksiąg kościelnych.
Po Stanisławie Górce ogromny majątek przypadł m. innymi jego siostrzeńcom: Andrzejowi, Piotrowi, Satanisławowi i Janowi Czarnkowskim h. Nałęcz. Na skutek podziału dóbr w 1593 r. właścicielem Siedlca został Piotr Czarnkowski. Jednak nie jesteśmy pewni, czy w skład ogromnych dóbr Górków nie dostał się w międzyczasie inny Siedlec (?), gdyż w 1. poł. XVII w. "nasz" opisywany tu S. zdecydowanie znajdował się w rękach Andrzeja Skóry Obornickiego (piszącego się z Gaju). W 1641 r. wdowa po nim, Jadwiga z Siedlca, sprzedała S. i Brzezie Zygmuntowi Twardowskiemu, sekretarzowi królewskiemu. Trzy lata później Twardowski sprzedał wieś Andrzejowi Grudzińskiemu, wojewodzie rawskiemu. Synowie Andrzeja: Melchior i Kazimierz, w latach 80. XVII w. sprzedali S. Maciejowi Malczewskiemu h. Abdank. Na pocz. XVIII w. właścicielem został Jan Krzycki h. Kotwicz, podstoli kaliski, ożeniony z Eleonorą Suchorzewską h. Zaremba. Mieli oni syna Antoniego (1720-1772), późniejszego kasztelana krzywińskiego, ożenionego z Franciszką Anną Skoroszewską h. Awdaniec. Ciż mieli czworo dzieci, w tym synów Onufrego (1760-1803) i Józefa.
Antoni Krzycki w latach 1770-72 wybudował w Siedlcu opisywany pałac, a także nowy kościół z cegły palonej. W latach 1773-5 wdowa toczyła spór o granice wsi z panią Turno, stolnikową poznańską. W 1783 r. doszło do podziału majątku, w którym brał udział szwagier (mąż Teresy Krzyckiej) Zygmunt Grudziński i Grabscy, czyli druga siostra - Eleonora, zam. 2-o v. za Franciszka Grabskiego h. Wczele. Siedlec pozostał przy Józefie, który na krótko przed III rozbiorem Polski dał tę wieś starszemu bratu, w zamian za Orle i Zaorle Pomocne. W 1790 r. doszło do rozbudowy pałacu, której dokonał Onufry K., przy pomocy architekta Jana Chrystiana Kamsetzera. Dziedzic kontynuował też rozbudowę kościoła, co uwieczniono na marmurowej płycie zawieszonej nad wrotami kościelnej wieży "RESTAURATOR ANNO DOMINI 1789 OK" (Onufry Krzycki). Pod koniec XVIII w. siedlecki klucz dóbr obejmował także Brzezie, Chorzałki, Iwno, Podgaj, Ruszczę, Holendry Siedleckie i Wiktorowo. Onufry zaślubił Annę Przeuską, z następnie (po rozwodzie?) Józefę Szołdrską h. Łodzia. Zmarł w 1803 r. Wdowa Józefa wyszła za Józefa Idzi Lipskiego h. Grabie, z którym miała córkę Mariannę Balbinę oraz syna Aleksego. Zmarła w 1811 r., zaś Lipski w 1812 r. Syn Aleksy zmarł siedem lat później. Jego siostra Balbina w 1823 r. wyszła za Rajmunda Skórzewskiego h. Drogosław.
W 1814 r. właścicielem S. został Józef hr. Goetzendorf-Grabowski h. Zbiświcz (1750-1857), syn Stanisława i Doroty Osten-Saken. Ożenił się z Antoniną Anną Nieżychowską h. Pomian (1785-1872), z którą mieli czworo dzieci: Emilię, Edwarda, Leokadię oraz Izabelę (1811-1901). Z tychże na dziedziczkę S. wyznaczono Izabelę, która w 1850 r. wyszła za Wincentego Tomasza hr. Tyszkiewicza-Kalenickiego h. Leliwa (1796-1856). Mieli jedyną córkę Józefę Klaudynę (1851-59). Hrabina nie wyszła ponownie za mąż. Doskonale zarządzała majątkiem, który otrzymał miano "dóbr rycerskich" - Rittergut. W 1894 r. Siedlec nabył na tzw. subhaście Antoni hr. Potulicki z Warszawy, wnuk Emilii - siostry hrabiny Izabeli (syn Ofelii Skórzewskiej i Józefa Kazimierza hr. Potulickiego h. Grzymała). W tamtych czasach na wyspie znajdowały się jeszcze ruiny wspomnianego na pocz. opisu zamczyska. Ponoć z tych ruin pochodziły żelazne drzwi do zakrystii kościoła.
W 1888 r. wieś zwana "Siedleckimi Holendrami" dzieliła się na wieś kościelną, dobra i okrąg dworski. Miała 24 domy z 213 m-cami, w tym 205 katolików i 5 protestantów oraz 338 ha własnych gruntów. W skład okręgu dworskiego wchodziły: Antonin, Józefów i Dammuehle. Na ogólny obszar 780 ha składało się 481 ha ziemi uprawnej, 54 ha łąk, 182 ha lasów i 26,15 ha wody. Wieś znana była z wydobycia torfu, a także gliny i margla.
Od Potulickiego Siedlec kupił hrabia Ignacy Mielżyński z Iwna. W 1926 r. pod jego zarządem dobra miały 680 ha, w tym 433 ha ziemi uprawnej, 57 ha łąk i pastwisk, 182 ha lasów, 4 ha nieużytków i 4 ha wody. Do urzędu skarbowego wykazywano 2433 talary "czystego dochodu". Majątek posiadał gorzelnię, suszarnię płatków ziemniaczanych i własną elektrownię.
W 1930 r. wieś leżała w pow. średzkim i liczyła 631 m-ców. Usługi świadczył kołodziej F. Stoiński i piekarz J. Gucki. Mielżyńscy siedzieli tu zapewne do wybuchu 2. wojny światowej. W latach 1943-45 wieś nosiła nazwę Heimdorf. Po wojnie dawne dobra zostały zabrane i rozparcelowane przez Skarb Państwa Polskiego. W pałacu m. innymi mieściła się szkoła.
Źródła:
Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich... 1880-1902;
Teki Dworzaczka (Monografie, Regesty) Biblioteki Kórnickiej P.A.N.;
Słownik Historyczny Ziem Polskich w Średniowieczu, Inst. Historycznego P.A.N.;
Marek Jerzy Minakowski, Wielka genealogia Minakowskiego (Wielcy.pl);
Księga Adresowa Gosp. Rolnych Woj. Poznańskiego, 1926;
Księga Adresowa Polski ..., 1930;
Geoportal;
Mapster:
11821606 @ Topographische Karte 1:25 000 (Meßtischblatt) cz. wsch. (Ostdeutschland) /1870 - 1945/
- plik mapy: 3669_Kostschin_IX.1944_uniberk_C056972063.jpg
Wszystkie prawa zastrzeżone!

Opis

Pałac klasycystyczny z elementami baroku. Wybudowany na rzucie litery "C", w dł. osi N-S i fasadą skierowany na wschód. Od tej też strony znajdował się dziedziniec z dużym okrągłym klombem pośrodku (obecnie wydłużony i przechodzący w aleję dojazdową). Do piętrowego korpusu nakrytego dwuspadowym dachem, dostawione poprzecznie dwa skrzydła po bokach, z dodatkową kondygnacją (mezzaninem), dość mocno zryzalitowane od str. wschodniej. Pośrodku korpusu znajduje się pozorny ryzalit, z czterema przyściennymi kolumnami wielkiego porządku, zwieńczony trójkątnym frontonem. Pośrodku frontonu widnieje relief przedstawiający rydwan rzymski, zaprzężony w trójkę koni.
Układ wnętrz zachowany, dwutraktowy z sienią na osi i wąskim korytarzem prowadzącym do ryzalitów, z których południowy stanowił wysoką na dwie kondygnacje salę balową, zaś północny apartamenty. W pałacu częściowo zachowana jest dekoracja sztukatorska z k. XVIII w.
Nie licząc niewielkich zmian w zabudowie, układ przestrzenny zespołu jest w dużym stopniu zachowany.

Park

Park z 2.poł. XVIII / XIX w., o pow. 6,59 ha. Park założony na planie kwadratu o boku długości ok. 260 m (działka ewid. nr ...28/2). Po jego wschodniej stronie istniały ogródki, podzielone regularnym układem ścieżek - całość na rzucie odwróconego trapezu o pow. 1,93 ha. Obecnie obszar ten (na dz. nr ...86) może być błędnie zaliczany do parku, bo rosną tam krzaki oraz samosiewy drzew liściastych, jednak parkiem nie był. W płd. części ogrodów znajdował się podłużny budynek zorientowany w kier. W-E. Sad od tychże ogrodów oddzielała droga, obecnie słabo widoczna (dz. nr ...85). Z ogrodów tych wychodziła aleja lipowa, prowadząca w kier. wschodnim do pobliskiej wsi Gułtowy.

Inne

tekst: Marek polskiezabytki.pl 2011

Komentarze

Aby skomentować obiekt, zaloguj się. Jeżeli nie masz jeszcze konta w serwisie, zarejestruj się.

Karol Barsolis Turysta Kulturowy 9 lat i 10 miesięcy temu
budynek zaniedbnay przez dzierzawcow stadnniny koni Iwno .kilka groznych psow biega woko palcu i parku , a ogrodzenie jest byle jakie jak ten wynajmujacy . ,nastepny cwaniczek ktory ma zabytek we wldaniu a innych ktorzy chccieliby zobaczyc taki obiekt ma w d pie , Gdzie konserwator zabykow i inni odpowiedzialni za cos takiego .Tak jest jak LAPOWY bierze sie .