Skatalogowanych zabytków: 11364
Zarejestruj się
Miniatura Rusibórz
Zdjęcie Napoleon 2008

Użytkownicy współtworzący opis i dane obiektu

Marek Kujawa

Rusibórz

Rutenbach (1943-45)

Województwo:wielkopolskie
Powiat:średzki (wielkopolski)
Gmina:Dominowo
Rodzaj obiektu:Dwór

Stan obecny

Stan własności (2023) nieznany.
Wcześniej - Spółdzielcze Gospodarstwo Rolne "Agrofirma" w Rusiborzu.

Historia

Dwór z 1905 r.
Rusibórz to wieś leżąca 9,5 km na płn. wschód od Środy Wielkopolskiej. W zapiskach pojawiła się około połowy XV w., ale nie stanowiła samodzielnego ośrodka zarządu dóbr, lecz należała do możnego rodu Miłosławskich herbu Doliwa, a od 1470 r. do Kothów z Dębna. Dochody ze wsi szły na szpital świętego Ducha pod Szamotułami. O zaległe czynsze witrycy szpitala pozywali w 1468 r. Mikołaja i Piotra Miłosławskich. Po dziekanie Jakubie Coth, wioskę odziedziczył (wraz z innymi dobrami) Jan Kot z Dębna, który w 1481 r. zapisywał na Biechowie, Rusiborzu, Złotnikach i połowie młyna wodnego w Szczodrzejewie na Warcie, po 500 złp posagu i wiana swej żonie Katarzynie Zbąszyńskiej. Pod koniec XV w. wieś przeszła w ręce Ambrożego Pampowskiego h. Poronia, następnie jego syna Jana i tegoż synów: Jana, Wojciecha, Krzysztofa i Piotra, którzy w 1540 r. dokonywali działów braterskich. Rusibórz, Babin, Dominowo i in. przypadły Janowi Pampowskiemu. Bracia nie zadbali o przedłużenie rodu i cały ich majątek odziedziczyła w 2. poł. XVI w. córka Wojciecha - Barbara - zamężna za Jana Roszkowskiego. W 1572 r. sprzedała ona Rusibórz Mikołajowi Cielęckiemu. Wg regestów poborowych Cielęcki miał w 1578 r. we wsi 4 ślady osiadłe, 4 puste i 3 zagrodników. Po nim wieś odziedziczył syn Krzysztof, podczaszy poznański, który w 1612 r. oprawił 9000 złp. posagu i 1000 złp. wyprawki swej żonie - wdowie po Wacławie Żychlińskim - Zofii z Boguszyna Słupskiej. Później zapisywał jej jeszcze dodatkowe 10 tys. złp. W latach 20. XVII w. wydzierżawił wieś Janowi z Bnina Śmigielskiemu, który w 1629 r. płacił tu 9 złp. tzw. "podymnego" od 18 chałup.
Syn Krzysztofa, Mikołaj Cielęcki, w 1631 r. sprzedał swe dobra dziedziczne, w tym R. - księdzu Zygmuntowi Cielęckiemu, kanonikowi gniezn., etc... za kwotę 44 tys. złp. W 1641 r. ksiądz Cielęcki sprzedał Rusibórz, Kopaszyce, Rumiejki i Murzynówko na tzw. wyderkaf - kapitule metropolitalnej gnieźnieńskiej, za kwotę 12 tys. złp. Już dwa lata później odebrał te wsie i sprzedał je swemu bratu Andrzejowi. Ten ożeniony był z Barbarą Cerekwicką, a w 1647 r. urodził się ich syn Jan Teodor.
Za czasów dzieciństwa Jana Cielęckiego, majątek został całkowicie zniszczony przez Szwedów. Po wojnie i śmierci ojca młody dziedzic sprzedał R. i pozostałe wsie swemu kuzynowi Janowi Olbrachtowi, jednak tylko na rok, bo później z powrotem je odkupił. Ostatecznie w 1670 r. Rusibórz z przyległościami nabył za 30 tys. złp. Kazimierz Dzierzbiński, syn Łukasza, sędzia ziemski wschowski. Po zacnym sędzi wieś odziedziczyły córki: Anna, zamężna za Macieja Niegolewskiego h. Grzymała i Helena, zamężna za Piotra Koźmińskiego. Liczne grono dzieci obydwu tych pań w 1717 r. zawarło kompromis, w wyniku którego właścicielem Rumiejek i Rusiborza został Franciszek Miaskowski h. Bończa, syn Jana, podsędka ziemskiego wschowskiego. W Rusiborzu w 1727 r. zginął w wypadku (wpadł pod pędzącą kolasę?) ekonom Sebastian Jaroszewski. Poza tym życie we wsi toczyło się spokojnie, dziedzic ożenił się z Teresą Niegolewską h. Grzymała i miał z nią dwóch synów: Antoniego Franciszka i Adriana. Antoni przeżył brata, a w czasie swej długiej kariery kościelnej osiągnął wiele stanowisk i zaszczytów. Był dziedzicem Rusiborza aż do 1784 r., kiedy to sprzedał Rusiborz, Rusiborek, Kopaszyce, Rumiejki i inne - Łukaszowi Krzyżanowskiemu, pisarzowi ziemskiemu poznańskiemu, za kwotę 150 tys. złp. Cztery lata później Łukasz K. sprzedał cały ten majątek swemu bratankowi Józefowi, skarbnikowi poznańskiemu. W dniu 19 kwietnia 1792 r. Józef Krzyżanowski sprzedał dobra Karolowi Łaszczyńskiemu, pułkownikowi wojsk koronnych, za kwotę 210 tys. złp. Dziedzic zmarł w 1800 r., zaś wdowa po nim - Martyna Czachurska, córka Franciszka i Barbary Skórzewskiej - wyszła w 1808 r. za Józefa Drzewieckiego, wdowca, dziedzica dóbr Bednary. Była oficjalną właścicielką wsi do śmierci dn. 16 maja 1833 r. Majątek przekazała swojej siostrzenicy Wiktorii Miaskowskiej (1765-1846), córce Ignacego (1730-1773) i Magdaleny Czachórskiej (1740-1791). Wiktoria wyszła za Antoniego Norberta Grabskiego h. Pomian (1760-1846). Mieli oni syna Walentego Mikołaja ożenionego z Prowidencją Brodnicką, zaś ci dziewięcioro dzieci, w tym najstarszego syna Antoniego Leona (1822-1891). Po ukończeniu szkół i odbyciu służby wojskowej, młody Antoni dostał Rusibórz i Kopaszyce od babki Wiktorii, która zmarła w Rusiborzu, dnia 23 lipca 1846 r.
W marcu 1848 r., 24-letni Antoni Grabski niósł w Środzie do chrztu dziecko znajomego notariusza, Antoniego Trąmpczyńskiego i Weroniki Lutomskiej - córeczkę Bronisławę. Jako matka chrzestna towarzyszyła mu wówczas 14-letnia córka Antoniego - Paula. Cztery lata później Antoni wziął sobie tę panienkę za żonę. W 1853 r. urodził się ich syn Karol Wiktor (zm. 1910), a 22 lipca 1858 r. Kazimierz Wojciech, przy porodzie którego Paulina zmarła. Pięć lat później, dnia 23 listopada 1863 r. Antoni Grabski ożenił się z młodszą siostrą Pauliny - Marią (1840-1909). Miał z nią syna Mateusza (1870-1935). Na skutek różnych niepowodzeń Antoni podupadł finansowo i po 40 latach musiał opuścić wieś i przenieść się z rodziną do Szamotuł, gdzie też zmarł. W 1872 r. Rusibórz należał oficjalnie do małoletnich Grabskich: Karola Wiktora i Kazimierza Wojciecha. Dobra obejmowały 1340 mórg, w tym 1262 morgi ziemi uprawnej. Czysty dochód gruntowy wynosił 1300 talarów. W 1874 r. sąd w Środzie wystawił Rusibórz o pow. "349 ha 51 ar. 90 las. kw." na przymusową licytację. "Sprzedaż celem podziału na wniosek doletniego Kar. Wiktora." Dnia 15 czerwca 1887 r. wieś nabył Kazimierz Pluciński h. Odrowąż (1845-1901), dzierżawca Trzebawia, za kwotę 200 tys. marek. Notabene był on mężem kolejnej siostry Pauli i Marii - Bronisławy Trąmpczyńskiej (1848-1921). Zmarł dnia 10 września 1901 r. Spośród ośmiorga dzieci Plucińskich dziedzicem został drugi syn - Leon Bolesław Pluciński (1875-1935).
W 1888 r. wieś miała 11 domów i 90 m-ców, a w skład okręgu wiejskiego wchodziły: Rusiborek i Kopaszyce. Cały okręg liczył 24 domy, 210 m-ców wyznania katolickiego i miał 337 ha ziemi. Z kolei na terenie domeny znajdowało się 10 domów ze 115 m-cami, miała 350 ha obszaru, w tym 336 ha ziemi uprawnej. W 1913 r. dobra rycerskie Rusiborz miały 400 ha obszaru, w całości ziemi ornej. Czysty dochód gruntowy wynosił 4598 marek. W gospodarstwie hodowano 24 konie, 92 szt. bydła dorosłego i 2 cielaki. Zarządcą w Rusiborzu był wówczas Johann (Jan) Michalski.
W 1926 r. pod zarządem Bolesława Plucińskiego dobra obejmowały 400 ha, w tym 327 ha roli, 50 ha łąk i pastwisk, 14 ha lasu, 8 ha nieużytków i 1 ha wody. Czysty dochód gruntowy wynosił 1533 talary. Majątek posiadał własną kolejkę polną. Dziedzic był polskim politykiem narodowym, posłem na sejm w latach 1922-30, wicemarszałkiem sejmu, 2. komisarzem generalnym RP w wolnym mieście Gdańsku, etc. Jego żoną była Maria Kąsinowska h. Nałęcz (1879-1946), z którą mieli sześcioro dzieci: Kazimierza Władysława (1901-1949), Józefa (1903-1971), Felicjana (1903-1946), Zbigniewa (1904-1976), Stefana (1908-1934) oraz Aleksandrę (1914-1986). W 1930 r. wieś liczyła 200 mieszkańców; był tu kowal W. Strojwąs i kołodziej Z. Kazimierz.
A co się stało z Mateuszem, trzecim synem Antoniego Grabskiego? Przez wiele lat był administratorem a potem dyrektorem dóbr Turew, gdzie w 1909 r. zmarła jego matka Maria. Nigdy się nie ożenił. Po przejściu na emeryturę zamieszkał w Goździchowie, gdzie 12 stycznia 1935 r. popełnił samobójstwo. Pochowany został w Wyskoci w pow. kościańskim.
Rusibórz w czasie 2. wojny światowej nosił nazwę Rutenbach (od 1943 do 1945 r.), a Rusiborek - Rutenbusch. Po wojnie dawne dobra zostały zabrane i rozparcelowane przez Skarb Państwa Polskiego.
Źródła:
Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich... 1880-1902;
Teki Dworzaczka (Monografie, Regesty) Biblioteki Kórnickiej P.A.N.;
Słownik Historyczny Ziem Polskich w Średniowieczu, Inst. Historycznego P.A.N.;
Marek Jerzy Minakowski, Wielka genealogia Minakowskiego (Wielcy.pl);
Księga Adresowa Gosp. Rolnych Woj. Poznańskiego, 1926;
Guter=Adreßbuch für die Prowinz Posen, wyd. 2, Lipsk 1913;
Wykaz alfabetyczny wszystkich posiadłości ziemskich w W. Księstwie Poznańskiem, Berlin, 1872;
Księga Adresowa Polski ..., 1930;
Geoportal;
Mapster:
5962 @ Topographische Karte 1:25 000 (Meßtischblatt) cz. wsch. (Ostdeutschland) /1870 - 1945/
- plik mapy: 3770_Miloslaw_1944.jpg
Wszystkie prawa zastrzeżone!

Opis

Dwór parterowy, nakryty dachem naczółkowym, fasadą skierowany na płn., gdzie na osi okrągły podjazd. W obu dłuższych elewacjach nieznaczne ryzality zwieńczone trójkątnymi frontonami.

Park

Park z XIX w. o pow. 3,1 ha, w większości na dz. ewid. nr ...90/1.

Inne

tekst: Marek polskiezabytki.pl 2011

Komentarze

Aby skomentować obiekt, zaloguj się. Jeżeli nie masz jeszcze konta w serwisie, zarejestruj się.

Ten obiekt nie został jeszcze skomentowany.