Rokosowo

Stan obecny

Ośrodek Integracji Europejskiej Wielkopolskiego Urzędu Marszałkowskiego.
Usługi konferencyjne, hotel.

Historia

Pałac z 1847 r.
Dawne nazwy wsi to Rokossowo, Roksen i Roxen. Pierwsza wzmianka pisana pochodzi z 1310 r., kiedy to wchodziła ona w skład nowo utworzonego powiatu ponieckiego. W 1393 r. z R. pisał się Kotarba, w 1398 r. niejaki Mikołaj a w 1446 r. Tomisław, który w tymże roku sprzedał połowę zamku i dworu w Rokosowie Dersławowi z R. Niedługo potem mieszkali tu bracia Wawrzyniec i Maciej oraz Eliasz i Stanisław. Czy jedni i drudzy byli ze sobą spokrewnieni? Nie wiemy. Właściciele wsi ok. połowy XV w. przyjęli nazwisko Rokossowskich, pieczętowali się zaś herbem Glaubicz. Pod koniec XV w. właścicielem części był też Maciej Pijanowski. Wynikałoby z tego, że R. było podzielone co najmniej na trzy działy. Zapiska z 1495 r. ponownie wymienia dwór w R. W tymże roku Wawrzyniec Rokosowski zapisywał na połowie wsi, poł. lasu „Bełczylas” i na 3 stawach koło dworu 100 złp. posagu i t. wiana żonie Małgorzacie Konarskiej. W 1510 r. Wawrzyniec i Maciej, dziedzice w R. dali swemu nepotowi Maciejowi (synowi Eliasza) połowę „łoziska stawowego w Rokosowo z obu brzegami zwanymi Stawisko”. W 1564 r. wieś miała 8 i pół łanu osiadłego, z których płacono po 12 gr. fertonów biskupom poznańskim. W 1580 r. Adam Rokosowski posiadał 1 łan i 1 zagrodnika, Andrzej 1 łan, 2 zagrodników, 1 komornika i osadnika, zaś Jakub 8 i pół łanu, 4 zagrodników, 30 owiec i wiatrak. W 1610 r. Piotr R. sprzedał Rokosowo Andrzejowi Malechowskiemu. Po Tymże Andrzeju odziedziczył syn Piotr, a następnie wnuczka Anna, zamężna za Władysława Strykowskiego. W 1640 r. Strykowscy sprzedali R. Benedyktowi Zakrzewskiemu, za kwotę 17 tys. złp. Sukcesorami po Malechowskich stali się także Modlibowscy h. Rola, poprzez ożenek Urszuli Malechowskiej z Janem Modlibowskim. W 1664 r. sprzedali oni Rokosowo Krzysztofowi Mycielskiemu h. Dołęga za 60 tys. złp. Po Krzysztofie R. odziedziczył Andrzej Mycielski, którego jeszcze w 1686 r. kwitował z pewnych sum Stanisław Wierusz Walknowski. Walknowskiemu część majątku scedował wcześniej Stanisław Modlibowski. Andrzej M. ożenił się z Marianną z Tuczna Tuczyńską. W 1690 r. urodził się im syn Józef, w 1696 r. Jan Ignacy a 2 lata później córka Konstancja Agnieszka. Łącznie mieli oni jedenaścioro dzieci. Z tychże, Józef ożenił się z Karoliną Małachowską h. Nałęcz z którą prawdopodobnie nie miał potomstwa. Dobra przekazano siostrze Józefa – Teresie, która wyszła za Mikołaja Skoroszewskiego h. Awdaniec, kasztelana krzywińskiego. Oprócz R. Skoroszewscy posiadali Wielką Łękę, Bączylas i Kopanie. Po śmierci dziedzica w 1729 r. wdowa samotnie prowadziła majątek, aż do swojej śmierci w 1768 r. Pochowana została u reformatów w Osiecznej. Miała syna Józefa ożenionego z Teresą Mycielską oraz córkę Franciszkę, zamężną za Antoniego z Krzycka Krzyckiego h. Kotwicz. Współdziedzicem wsi został w 1770 r. Mikołaj Skoroszewski (1740-1813), syn Józefa i Teresy Mycielskiej. Miał on kolejno dwie żony: Teresę Goetzendorf-Grabowską z Grabowa h. Zbiświcz (1745-1778) oraz Józefę Gertrudę Katarzynę Sczaniecką z Łagowca h. Ossoria (1745-1806). Z żadną z nich nie miał dzieci. Rokosowo posiadał wspólnie ze stryjem, ale nie wiemy, czy chodzi o Stanisława, czy Jana Nepomucena Mycielskiego (?). W tamtym czasie we wsi na pewno istniał renesansowy dwór, wybudowany zapewne na miejscu wcześniejszego. Skoroszewski za zasługi dla ojczyzny odznaczony został orderem Świętego Stanisława, pod koniec swoich rządów w Rokosowie był podkomorzym królewskim. W 1792 r. sprzedał R. i Bełczylas Janowi Klugowi. Klug jeszcze w tym samym roku dokonał zamiany swych dóbr i sprzedał R. Janowi Lipskiemu (1739-1832), generałowi wojsk koronnych. Posesorami w tym czasie byli Michał Stanisławski z żoną Franciszką z Mańkowskich h. Zaremba. Lipski zanim doszedł do stopnia generała był rotmistrzem pancernym, a także posłem na sejm i pamiętnikarzem. Ożeniony był z Marianną Koźmińską z Koźmina h. Poraj, z którą miał pięcioro dzieci: Helenę, Józefa Idziego, Katarzynę, Nepomucenę i Ignacego. Dziedzicem R. był do 1825 r. kiedy to sprzedał R. Józefowi Mycielskiemu. W Rokosowie mieszkał do swojej śmierci w 1832 r. Józef Nikodem hr. Mycielski (1794-1867), ożeniony był z Karoliną Ludwiką hr. Wodzicką z Granowa h. Leliwa. W 1850 r. wybudował w Rokosowie nowy dwór, według projektu znanego berlińskiego architekta, Friedricha Augusta Stullera. Józef i Karolina mieli ośmioro dzieci z których od ok. 1857 r. jako dziedziczka Rokossowa podawana była Anna, zamężna za Henryka Lisickiego z Lisic h. Prus. Jednak formalnym właścicielem musiał być ojciec, który w 1867 r. sprzedał Rokosowo za 310 tys. talarów Adamowi ks. Czartoryskiemu, zamieszkałemu w Poznaniu, dziedzicowi Jutrosina. Józef Mycielski zmarł na paraliż tego samego roku i pochowany został w Gostyniu.
Adam Konstanty ks. czartoryski na Klewaniu i Żukowie h. Pogoń Litewska (1804-1880) ożenił się w 1832 r. z Wandą Augustą Ludwiką ks. Radziwiłł na Nieświeżu h. Trąby (1813-1845). Po jej śmierci zaślubił w 1848 r. w Kórniku Elżbietę hr. Działyńską z Działynia h. Ogończyk. Z pierwszej żony pochodziło troje dzieci: Aniela, Roman i Adam, a z drugiej pięcioro: Jan, Wanda, Zygmunt, Helena i Zdzisław. Kolejnym dziedzicem został syn Zygmunt Konstanty Ksawery (1853-1920), który w 1896 r. w Belsku Dużym (mazowieckie) zaślubił Zofię Klementynę Marię ks. Lubomirską z Lubomierza h. Drużyna (1867-1950). Miał z nią siedmioro dzieci: Jana Romana (1898-1986), Anielę Marię Elżbietę (1898-1978), Wandę marię Stefanię (1899-1929), Elżbietę Jadwigę (1903-1907), Romana Władysława Józefa (1905-1974), Marię Elżbietę Ksawerę (1906-1984) i Adama Tadeusza Zdzisława (1909-2006).
W 1885 r. na R. składała się wieś z 210 ha gruntów oraz dominium z 795,71 ha. We wsi znajdowało się 25 domów i 173 m-ców, a na terenie domeny 11 domów i 236 m-ców, w tym 224 katolików i 12 ewangelików. Na ogólny areał majątku składało się 369,89 ha ziemi uprawnej, 120,30 ha łąk, 68,22 ha pastwisk, 221,13 ha lasów, 15,15 ha nieużytków i 0,83 ha wody. Czysty dochód gruntowy wynosił 9404 marki. Majątek posiadał własną cegielnię. W okresie międzywojennym Rokosowo stanowiło wieś oraz majątek z 795,6 ha gruntów, należący od 1921 r. do Jana ks. Czartoryskiego. W 1926 r. wieś liczyła 465 m-ców. Do właścicieli należały także: cegielnia, tartak i gorzelnia. We wsi ponadto znajdował się młyn K. Herbricha i karczma I. Grzegorka. Na ogólny areał składało się 369,9 ha ziem uprawnych, 186,6 ha łąk i pastwisk, 221,1 ha lasów, 15,1 ha nieużytków i 0,9 ha wód. Czysty dochód gruntowy podawany jako podstawa do naliczenia podatku wynosił 3112 talarów. Gospodarstwo posiadało również hodowlę konia polskiego szlach. półkrwi. Jan Roman Czartoryski (1898-1986) w 1925 r. w Bałtowie (pow. iłżyński) ożenił się z Aleksandrą Marią Różą ks. Drucką-Lubecką h. Druck (1908-1980). Mieli córkę Natalię (1926-1998) zamężną za Tadeusza Patzera, a następnie Mikołaja Flemminga oraz syna Andrzeja Zygmunta Gabriela (1929-1976), ożenionego z Fleur Wendelą de Laune Williams. Z tego związku pochodzi troje dzieci: Anna Fleur, Louis Joan oraz Guy Alexander. Najmłodszą potomkinią księciów Czartoryskich na Klewaniu i Żukowie jest obecnie 12-letnia Róża, ur. w 2005 r. Po wybuchu 2. wojny światowej właścicieli poproszono o opuszczenie majątku. Niemcy zmienili nazwę wsi na Schonwegen. Po wojnie dawne dobra zabrał i rozparcelował Skarb Państwa Polskiego. Budynek pałacu przeznaczono na cele oświatowe, natomiast na bazie pozostałości folwarku utworzono Państwowe Gospodarstwo Rolne, zlikwidowane ustawowo na pocz. lat 90. XX w. Po przemianach politycznych w Polsce obiekt najpierw stał się własnością jednostki samorządu, przy czym został wyremontowany ze środków budżetowych, następnie odzyskali go potomkowie Czartoryskich, którzy sprzedali obiekt za 4,5 mln złotych Samorządowi Województwa Wielkopolskiego.
Źródła:
Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich... 1880-1902;
Teki Dworzaczka (Regesty, Monografie) Biblioteki Kórnickiej P.A.N.;
Marek Jerzy Minakowski, Wielka genealogia Minakowskiego (Wielcy.pl);
Strona internetowa radia Poznań:
http://radiopoznan.fm/informacje/pozostale/wielkopolska-kupi-palac-w-rokosowie.html
Księga Adresowa Gosp. Rolnych Woj. Poznańskiego, 1926;
Księga Adresowa Polski, 1930;
Mapster:
6796 @ Topographische Karte 1:25 000 (Meßtischblatt) cz. wschodnia (Ostdeutschland) /1870 - 1945/
- plik mapy: 4267_Kroben_1940.jpg
Geoportal.
Wszystkie prawa zastrzeżone!

Opis

Pałac renesansowy z elementami neoromańskimi i neogotyckimi. Budynek dwupiętrowy, podpiwniczony, wzniesiony na planie kwadratu, lekko obróconego na wschód w stos. do osi N-S, fasadą skierowany na zachód. W obu głównych elewacjach posiada centralnie umieszczone, nieznaczne ryzality. Fasadę akcentują dwie cylindryczne czterokondygnacyjne wieże umieszczone po jej bokach.
W płd.-wschodnim narożniku dobudowana weranda tzw. „zimowego ogrodu”, parterowa, wzniesiona na rzucie oktagonu, z tarasem na dachu. Niegdyś zamiast tarasu znajdowała się tu przeszklona weranda. Do płn.-wschodniego narożniku dostawiona piętrowa przybudówka.
Niegdyś pałac wznosił się na półwyspie, co podkreślało jego obronny charakter. Wodą otoczony był od płn., wschodu i południa, zaś od str. zach. prowadził do niego szeroki podjazd. Ozdobą fasady jest ryzalit ujęty w narożach skarpami uskokowymi i lizenami które ujmują osie okienne. W zwieńczeniu ryzlitu po trzy małe okienka z każdej strony, zaś pośrodku kartusz herbowy. Ryzalit, elewacje oraz wieże zwieńczone są krenelażem.
Wewnątrz pałacu trójnawowy westybuł na osi i klatka schodowa prowadząca na reprezentacyjne piętro. W budynku znajdowała się także kaplica oraz pomieszczenia mieszkalne dla służby. Wejście główne arkadowe, osłonięte balkonem na kondygnacji 1-go piętra. Prowadzą do niego szerokie schody ujęte murkami. Analogiczny balkon znajduje się w ryzalicie elewacji ogrodowej, natomiast centralnie umieszczone wyjście prowadzi na taras.

Park

Park krajobrazowy z poł. XIX w. o pow. 9,8229 ha, zajmujący w całości dz. ewid. nr 300407_50009.232. Park byłby minimalnie większy, gdyż z jego obszaru wyodrębniono niewielką dz. od str. południowej, nr ...233 o pow. 0,4459. Łącznie daje to 10,27 ha. Park naturalistyczny, zachowany w dawnych granicach. Na uwagę zasługują pomniki przyrody: platany o obw. w pierśnicy 490 i 419 cm oraz lipa drobnolistna o obw. 340 cm. Zachowała się aleja kasztanowców o dł. 1,4 km przy drodze do Karca. W parku zachowały się elementy architektury murowanej z cegły, w tym fragmenty fosy. (Analiza i pomiary: Geoportal, 5.02.2017 r.).

Inne

Zabytkowa gorzelnia, k. XIX w.
Zabudowania folwarczne z XIX / XX w.
Dom ogrodnika z 1901 (nr 45)
Budynki mieszkalne z lat 1862-1864.

tekst: Marek polskiezabytki.pl 2011