Przebędowo

Stan obecny

Prawdopodobnie własność J.S.T.

Historia

Dwór z k. XIX w.
Przebędowo to wieś leżąca nad rzeką Goślinką, w odległości 1 km na północ od Murowanej Gośliny. W 1388 r. wchodziła w skład obornickiego klucza dóbr, a właścicielem był Mikołaj Brzechwa. Nazwę wsi w tymże roku zapisano pod postacią "Przebandowo". W XV w. Mikołaj nazywał już siebie Przebędowskim. Pieczętował się on herbem Nałęcz. Wraz z synem Sędziwojem toczyli spór z żydem "Muszką" o jakąś sprawę związaną z Gośliną Kościelną. W tamtym czasie (pocz. XV w.) kmiecie z P. płacili meszne plebanowi w G. Kościelnej, natomiast młynarz - plebanowi w Długiej Goślinie. W 1435 r. część wsi przeszła w ręce posiadaczy Wojnowa - Wojnowskich. W poł. XV w. tychże Wojnowskich było kilku, ponadto reszta wsi przez cały czas znajdowała się w rękach Przebędowskich - synów Sędziwoja, czyli Jana, Stanisława, Wincentego, Dobrogosta i Abrahama. Liczne wzmianki n.t. tych braci i innych osób, zainteresowani znajdą tradycyjnie w "Słowniku Hist.-Geograficznym..." PAN. My wspomnimy jeszcze o siostrach: Beacie i Dorocie, która została zakonnicą w Owińskach.
Na przeł. XV i XVI w. inne siostry Przebędowskie: Elzbieta i Zofia sprzedały część wsi Stanisławowi Potulickiemu h. Grzymała, kasztelanowi międzyrzeckiemu. W 1503 r. dał on te dobra swemu synowi Mikołajowi na wyderkaf. Oprócz P. były to Goślina K., Boduszewo, Potulice i Rumnowo. Mikołaj niezwłocznie zapisał na tych dobrach posag i wiano (po 200 grzywien) swej żonie Małgorzacie Kiebłowskiej. Po nim odziedziczył P. (i inne) Przecław Potulicki, a następnie Kasper, zwący się również Chodzieskim i jego bracia: Piotr i Stefan. Ciekawa sprawa miała miejsce w 1530 r. Kmiecie z Trojanowa skarżyli się, że mieszkańcy Przebędowa niesłusznie zarzucają im wydeptanie ścieżki przez pola, gdy chodzili do kościoła w Goślinie. W rzeczywistości ścieżkę tę wydeptali sami mieszkańcy Przebędowa, chodząc nią do karczmy w Trojanowie.
W 1560 r. właścicielem P. był Stefan, ożeniony z Urszulą Jankowską. Dziesięć lat później sprzedał wieś bratu - Piotrowi, synowi Mikołaja. Ten był wojewodą płockim, brzeskim i kaliskim; zmarł ok. 1605 r. Był płatnikiem poboru w 2. poł. XVI w. W 1577 r. za niewielkie pieniądze (500 złp.) sprzedał z prawem wykupu 1 łan należący do karczmy w P. oraz 1 łan pusty w Przebędowie, swemu wiernemu słudze - Janowi Balbis. W 1563 r. wieś miała: 4 i pół łanu, młyn doroczny o 1 kole i karczmę dor., a w 1580: 4 łany, 2 zagrodników którzy płacili po 4 grosze i jednego, który płacił 6 groszy oraz młyn. Informacje o sołectwie i innych obciążeniach wsi można znaleźć we wspomnianym wyżej "Słowniku...". W 1592 r. wojewoda puścił P. w posesję, Janowi Rozdrażewskiemu, podkomorzemu poznańskiemu. Po śmierci Potulickiego ten stał się posiadaczem wsi, a w 1627 r. sprzedał ją Mikołajowi Kołaczkowskiemu, staroście ujskiemu i pilskiemu, za kwotę 95 tys. złp. Oprócz P. w skład sprzedanych dóbr wchodziły: Goślina M., Goślinka, Rakownia, Boduszewo i Pławno. Po zacnym staroście odziedziczyły córki: Konstancja zamężna za Stefana Grudzińskiego i Cecylia zam. za Jana Leszczyńskiego. Z czasem wieś znalazła się całkowicie pod panowaniem Leszczyńskich. Przetrwali tu oni "potop" szwedzki, a w 1686 r. Bogusław hr. Leszczyński, opat czerwiński, zastawił dobra za 55 tys. Stanisławowi Wierusz-Walknowskiemu. W 1699 r. właścicielką dóbr była Katarzyna Przyjemska, wdowa po Piotrze Opalińskim i 2-o v. po Władysławie Przyjemskim, która sprzedała Goślinę, P. i inne, Adamowi Gruszczyńskiemu, kasztelanowi nakielskiemu. Na pocz. XVIII w. pełnoletniość osiągnęła córka Katarzyny - Zofia - i to ona odziedziczyła dobra goślińskie (wraz z P.). Na skutek jej ślubu (w 1714) z Melchiorem hr. Gurowskim - ten, w drodze wiana, został dziedzicem dość sporego majątku. Zofia zmarła w 1732 r., a w 1748 r. dziedzic ponownie się ożenił, z wdową Katarzyną z Przerębskich Trypolską, podkomorzyną kijowską (dziedziczką wsi Miedzicza). Zmarł dnia 2 sierpnia 1758 r. w Wyszynie, a pochowany został w M. Goślinie.
Pod koniec XVIII w. właścicielem wsi był jeden z jego synów - Władysław Gurowski. Sejm Rzeczpospolitej w 1773-75 wyznaczył komisję do rozgraniczenia dóbr Gurowskiego od wsi należących do Gądkowskich: Wrączyna, Kołaty, Boduszewa, Przebędowa, Pławna i Zielonki. Po III rozbiorze Polski wieś przeszła w ręce niemieckie.
Opisywany dwór zbudowany został w latach 80. XIX w. dla Carla von Winterfelda. W 1885 r. wieś stanowiła okręg wiejski, dominium i okręg dominalny w pow. obornickim. We wsi znajdowało się 10 domów ze 111 m-cami, a w skład okręgu wchodził folwark Garganowo z 1 domem i 18 m-cami. Na łączną liczbę 129 m-ców, 85 stanowili katolicy, pozostałych 44 to ewangelicy. Z kolei dominium miało 7 domów i 149 m-ców. Wraz z Garganowem i Trojanowem stanowiło okręg dom. do którego należało 925,93 ha ziemi, w tym 821,12 ha ziemi uprawnej, 76,03 ha łąk, 1,32 ha lasu, 26,19 ha nieużytków i 1,27 ha wody. Na terenie całego okręgu znajdowało się 10 domów ze 181 m-cami, w tym 122 katolików i 59 ewangelików. Czysty dochód gruntowy wynosił wówczas ponad 10 tys. marek. Majątek posiadał także gorzelnię parową, młyn wodny i cegielnię. Specjalizował się w produkcji nabiału, hodowli: bydła, owiec oraz koni. W XIX w. tuż obok dworu odkopano grodzisko z licznymi artefaktami, m. innymi były tam "czarne naczynia z pokrywkami, a w jednem z nich pierścionek bronzowy". Naprzeciwko dworu znaleziono też stare cmentarzysko. Na pocz. XX w. ok. 200 m. na zach. od majątku wybudowano szkołę. W 1926 r. wraz z Trojanowem dobra liczyły 987 ha, w tym 884 ha ziemi uprawnej, 86 ha łąk i pastwisk, 2 ha lasu, 13 ha nieużytków i 2 ha wody. Do urzędu skarbowego wykazywano 3609,6 talarów cz. doch. gruntowego. Oprócz hodowli gospodarstwo specjalizowało się w reprodukcji uznanych nasion zbóż. W 1930 r. wieś stanowiła obszar dworski w pow. obornickim i liczyła 275 m-ców. Prawdopodobnie do końca 2. wojny światowej majątek był w posiadaniu Detlafa von Winterfelda. W latach 1943-45 wieś nosiła nazwę Lüttichof. Po wojnie dobra zostały rozparcelowane i zabrane przez Skarb Państwa Polskiego. Dwór zachował się do czasów obecnych w dobrym stanie.
Źródła:
Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich... 1880-1902;
Teki Dworzaczka (Monografie, Regesty) Biblioteki Kórnickiej P.A.N.;
Słownik Historyczny Ziem Polskich w Średniowieczu, Inst. Historycznego P.A.N.;
Marek Jerzy Minakowski, Wielka genealogia Minakowskiego (Wielcy.pl);
Księga Adresowa Gosp. Rolnych Woj. Poznańskiego, 1926;
Księga Adresowa Polski ..., 1930;
Geoportal;
Wszystkie prawa zastrzeżone!

Opis

Dwór eklektyczny. Budynek wzniesiony na rzucie prostokąta, podpiwniczony, fasadą skierowany na wschód, z lekkim odchyleniem płd. Budynek zwiemy eklektycznym, jednak nie nawiązuje on do żadnego z konkretnych stylów, prócz klasycystycznych kolumienek przy wejściach. Proste obramienia okien, zwieńczone belkowaniem oraz duże okna werandy od str. płn. kojarzą się raczej z renesansową willą. Budynek jest parterowy i nakryty dwuspadowym dachem, mieszczącym poddasze, czy też mezzanino. W obu dłuższych elewacjach znajdują się piętrowe ryzality, zwieńczone trójkątnie i również nakryte dwuspadowym dachem, spinającym elewacje. W elew. ogrodowej znajduje się taras osłonięty arkadowym gankiem, dźwigającym balkon na wys. 1-go piętra. Po lewej jej stronie, na uskoku brył, znajduje się umieszczona skośnie przybudówka / alkierz.

Park

Park krajobrazowy z 2. poł. XIX w. o pow. 14,47 ha. Niegdyś w płn. wschodnim narożniku założenia znajdował się sad owocowy, a w części wschodniej dwa stawy. Układ przestrzenny parku zatarty.

Inne

Gorzelnia

tekst: Marek polskiezabytki.pl 2011