Pomarzanowice

Stan obecny

Własność prywatna. Zadbany.

Historia

Pałac z k. XIX w.
Pomarzanowice to wieś leżąca 1 km na północ od Pobiedzisk. Pierwsza wzmianka pisana o P. pochodzi z 1388 r., kiedy to król Władysław nadał wieś Ekhardowi z Wałdowa. Dawniej nazywana była też Pomarzanami albo Pomorzanowicami. Dalej we wsi znajdujemy Arnolda i Petrasza Waldowskich; rodzina ta siedziała we wsi mniej więcej do 2. poł. XV w., kiedy to dziedziczką była Katarzyna z Wałdowa, wdowa po Janie Kraszko. Część wsi należała także do Jana Budziejewskiego, który w 1465 r. dał ją wraz z Imielnem i Strzeszkowem dzieciom, które do związku z nim wniosła żona Jadwiga: Janowi, Mikołajowi, Maciejowi, Katarzynie, Małgorzacie, Dorocie, Jadwidze i Barbarze. Dziesięć lat później całą wieś wykupił hrabia Łukasz Górka h. Łodzia (z Miejskiej Górki). Tym sposobem wieś przeszła w ręce możnych rodów magnackich, ale już w 1517 r. Maciej Czarnkowski h. Nałęcz dokonał pewnych operacji finansowych, na skutek których Pomarzanowice stały się dobrami kapituły poznańskiej. W 1523 r. kapituła w osobach ks. Piotra Tomickiego, archidiakona Jana Sławieńskiego i kanonika Mikołaja Domanikowskiego, sprzedała P. Andrzejowi Zakrzewskiemu, burgrabiemu krakowskiemu.
W kolejnych latach wieś nader często zmieniała właścicieli, więc wymienimy ich w kolejności chronologicznej. Byli to: Andrzej Zdzarowski (1537), Piotr Gądkowski (pocz. XVII w.), Jan Zdzarowski, Andrzej Morawski, syn Mikołaja (1632), tegoż synowie Mikołaj i Paweł, Jan Morawski, syn Pawła (1675), Władysław Orzelski (1682), Adam Łukomski, syn Wawrzyńca, Stanisław Śremski (Srzemski, od 1683), Jadwiga Głoskowska, córka Marcina, wdowa po Adamie Jurkowskim (1698), Stefan Głoskowski, syn Władysława (1706) i tegoż brat Jan (1710).
W 1717 r. Głoskowscy sprzedali majątek swemu kuzynowi - Janowi Głoskowskiemu, zaś ten w 1725 r. sprzedał P. za 33 tys. złp. Melchiorowi Skórzewskiemu h. Drogosław, synowi Kazimierza i Zofii Naramowskiej. W 1754 r. dziedzic zapisywał 5 tys. złp. żonie - Franciszce Sczanieckiej, córce Franciszka i Konstancji Wilczyńskiej. Zmarł w 1758 r., zaś wdowa dała się podejść jednej z córek - Katarzynie - zamężnej za Stanisława Otto-Trąmpczyńskiego, który gdy tylko dobrze zadomowił się w majątku, wygnał z Pomarzanowic dwie pozostałe córki, Mariannę i Justynę Skórzewskie. Te podały Trąmpczyńskiego do sądu (w 1766), jednak jak zakończyła się sprawa? Nie wiadomo. W każdym razie kolejnym dziedzicem P. został Ludwik Skórzewski, syn Andrzeja, dziedzica Kopaszewa (a wnuk Melchiora), ożeniony z Teodorą Niegolewską h. Grzymała. W 1771 r. w P. urodziła się ich córka Wincentyna Franciszka. Trzy lata później zapisywał żonie na P. 20 tys. złp. posagu. Pięć lat później w P. urodził się ich syn - Marek Franciszek Andrzej.
Młodszym bratem Ludwika był Gabriel Skórzewski, w 1781 r. generał adiutant królewski. W tymże roku synowie wraz z ojcem spisali w Kopaszewie "eksdywizję", wskutek której Gabriel dostał Kiekrz, Pawłowice i Starzyny, zaś Pomarzanowice pozostały przy Ludwiku (za skromne 75695 złp.). Skórzewscy byli właścicielami wsi do k. XVIII w. a następnie przeszła ona w ręce Adama Daleszyńskiego (1765-1835), ożenionego z Aurelią Bolesz. Dziedzic umarł dnia 28 grudnia 1835 r., zaś dziedziczka 20 marca 1836 r., pozostawiając 3 córki: Anielę, Kunegundę i Józefę. Z tychże panien, dziedziczką Pomarzanowic została Józefa Daleszyńska.
W 1850 r. wieś P. kupił Maksymilian Jackowski (ur. 1816 Słupia - zm. 14 stycznia 1905, Pom.), syn Józefa i Józefy Brzezińskiej. Ukończył gimnazjum Marii Magdaleny w Poznaniu, uczył się gospodarowania pod okiem Dezyderego Chłapowskiego w Turwi. Później dzierżawił majątki od Teodora Mańkowskiego na Podolu. W poł. XIX w. wrócił do Wielkopolski i osiadł w P. W 1863 był komisarzem wojennym na powiat średzki. Przesiedział półtora roku w Moabicie (słynnym więzieniu w Berlinie). Był też później patronem kółek rolniczych w Wlkp. Ożenił się z Marią Lühtneker (1822-1904) i miał z nią troje dzieci, w tym syna Tadeusza (1859-1924). Ten w 1883 r. w Berlinie złożył egzamin referendalny, a dwa lata później w Czerwonej Wsi ożenił się z Pauliną Chłapowską h. Dryja, córką Macieja i Marii Horwatt. Z tej okazji ojciec sprzedał mu swą wieś rycerską Pomarzanowice. W 1891 r. w P. Jackowscy wybudowali nowy pałac, przy pomocy architekta Kazimierza Skórzewskiego.
Mniej więcej w tym samym czasie Pomarzanowice stanowiły obszar dworski w pow. średzkim o pow. 516,21 ha (wraz z folwarkiem Pomorzanki). Na obszar ten składało się 356,62 ha ziemi uprawnej, 33 ha łąk, 21,44 ha pastwisk, 91,68 ha lasów i 13,47 ha nieużytków. Czysty dochód gruntowy wynosił 6264 marek. We wsi znajdowało się 19 domów z 215 m-cami, w tym 2 protestantów. W 1926 r. Pomarzanowice miały 132 ha (część zapewne rozparcelowano), w tym 119 ha ziemi uprawnej, 9 ha łąk i pastwisk oraz 6 ha nieużytków. Do oszacowania podatku wykazywano 420 talarów "czystego dochodu gruntowego". Nie było to wiele, ale też główną posiadłością Jackowskiego nie były Pomarzanowice, lecz Wronczyn. W 1930 r. wieś liczyła 269 m-ców. Tadeusz Jackowski był właścicielem P. do września 1939 r. W latach 1943-45 wieś nosiła nazwę Adlerhorst, zaś Wronczyn - Krähwinkel. Po 2. wojnie światowej dawne dobra zostały zabrane i rozparcelowane przez Skarb Państwa Polskiego. Pałac przez wiele lat służył jako biura PGR-u, a po upadku zakładu stał opuszczony. W 2012 r. ANR sprzedała zespół pałacowo-parkowy (o pow. 6,8518 ha) spadkobiercy byłego właściciela, za kwotę 744,6 tys. zł. Dzięki temu po ponad 70. latach pałac powrócił w ręce prawowitych spadkobierców.
Źródła:
Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich... 1880-1902;
Teki Dworzaczka (Monografie, Regesty) Biblioteki Kórnickiej P.A.N.;
Słownik Historyczny Ziem Polskich w Średniowieczu, Inst. Historycznego P.A.N.;
Marek Jerzy Minakowski, Wielka genealogia Minakowskiego (Wielcy.pl);
Księga Adresowa Gosp. Rolnych Woj. Poznańskiego, 1926;
Księga Adresowa Polski ..., 1930;
Geoportal;
Mapster:
11813456 @ Topographische Karte 1:25 000 (Meßtischblatt) cz. wsch. (Ostdeutschland) /1870 - 1945/
- plik mapy: 3469_Welnau_IX.1944_APP_Sygn._M.top.25-1017.jpg
Wszystkie prawa zastrzeżone!

Opis

Pałac neorenesansowy. Budynek parterowy, wzniesiony na planie prostokąta, fasadą skierowany na wschód, nakryty wysokim dwuspadowym dachem z mieszkaniami w szczytach. Pośrodku fasady dwupiętrowy ryzalit, poprzedzony czterokolumnowym portykiem dźwigającym taras, nad którym górują jeszcze dwie kondygnacje wystawki, ozdobione falistym szczytem z dodatkowym trójkątnym przyczółkiem na górze. Podobnie zdobione są wspomniane ściany szczytowe budowli (elewacje płn. i południowa), do których dobudowano parterowe aneksy, z balkonami na dachach. Przed wejście pałacu prowadzi półokrągły podjazd, w części środkowej okolony stopniowanymi murkami.
Układ przestrzenny zespołu zachowany dość dobrze w części rezydencjonalnej, natomiast podwórze gospodarcze uległo całkowitemu przeobrażeniu na skutek wyburzenia starych zabudowań (w cz. NE) i powojennej rozbudowy (na polach w cz. SE).

Park

Park z 2. poł. XIX w. o pow. 7,15 ha, zachowany w dawnych granicach, z dwoma stawami, zasilanymi niegdyś wodą ze śródpolnego kanału.

Inne

Oficyna z 2 poł. XIX w., nr rej.: 2168/A z 10.10.1988 (nie istnieje)