Podlesie Kościelne

Stan obecny

Własność KOWR.

Historia

Dwór z k. XIX w.
Dawne nazwy wsi spotykane w zapiskach to Podlesie Cerkiewne, Podlesie Popowe, Podlesie Popowo, etc. Już na pocz. XV w. we wsi istniał kościół, sprofanowany przez heretyków w 1608 r. Pierwszymi znanymi dziedzicami Podlesia Kościelnego byli bracia niedzielni: Jan, Andrzej, Mikołaj, Jakub i Maciej. W 1505 r. część wsi dzierżyli Sapieńscy (Sapińscy, Sępińscy) a część Podlescy. Należała do nich także Srebrna Góra i Sarp. Mikołaj Podleski w 1514 r. był kanonikiem kolegialnym NMP poznańskim. W 1518 r. Jan z Podlesia sprzedał wieś Mikołajowi Węgorzewskiemu. Oprócz Węgorzewskich druga cz. wsi była w rękach Przysieckich. Ostatecznie w 1579 r. Podlesie dostał Wacław Węgorzewski, a jego bracia Julian i Seweryn pobliskie dobra Zbitka ze stawem w Podlesiu koło boru. W 1584 r. procesował się z nimi ks. Wojciech Zajączkowski, opat z Wągrowca. Po Wacławie dziedzicem został Mikołaj Węgorzewski, który w 1639 r. sprzedał majątek wraz ze Zbietką Wojciechowi Jastrzębskimu, za kwotę 50 tys. złp. Ten ożenił się z Marjanną z Rojewa Kaczkowską. Po jego śmierci wdowa wyszła za Mikołaja Strzeleckiego, z którym zawarła w 1655 r. kontrakt odnośnie sum zabezpieczonych na majątku, w tym dóbr Rąbin, Długie i in. W czasie najazdu szwedzkiego z zamętu skorzystał Andrzej Radlicki, który najechał i zawłaszczył sobie wieś. O dziwo, w tych niespokojnych czasach działały sądy i Kaczkowska odzyskała majątek. W międzyczasie umarł Strzelecki, więc energiczna wdowa poszukała sobie trzeciego męża - Dobrogosta Wyganowskiego. Ten w wianie przejął P.K., a dobra odziedziczył po nim syn Sędziwój. Ojciec miał trochę długów, więc dla ich spłacenia Sędziwój w 1670 sprzedał P.K., Zbietkę i część Wyganowa Walerianowi Podleskiemu, staroście borzechowskiemu za kwotę 48 tys. złp. Ten ożenił się z Marianną Wilczyńską. Zmarł wkrótce, a Marianna w 1680 r. wyszła za Krzysztofa Garczyńskiego, chorążego chełmińskiego. Mieli pięcioro dzieci: Stanisława Marcina, Helenę (ur. 1683 r.), Jana (ur. 1686 r.), Bartłomieja Ludwika (ur. 1687 r.) i Szymona Andrzeja (ur. 1688 r.). Po śmierci Marianny Krzysztof ożenił się ponownie, z Katarzyną Zboińską, z którą miał córki: Teresę Antoninę (ur. 1698 r.) oraz Zofię Mariannę (ur. 1702 r.). W 1721 r. właścicielem Polesia K. został Jan z Werbna Rydzyński h. Wierzbna, który już w 1712 r., będąc jeszcze stolnikiem poznańskim, wystawił we wsi nowy kościół drewniany. Krzysztof Garczyński wraz z synami Janem i Andrzejem sprzedali mu dobra za kwotę 70 tys. złp. Rydzyński w 1713 r. ożenił się z Eleonorą Bnińską, z którą w 1710 r. miał syna Wojciecha, w 1721 r. Antoniego Eutodoksjusza, zaś w 1731 r. - Józefa Fabiana. Oprócz synów mieli oni córkę Józefatę, która w 1750 r. wyszla za Aleksandra Broniewskiego, cześnika dobrzyńskiego. Dziedziczka, Eleonora z Bnińskich zmarła dwa lata później i pochowana została u bernardynów w Górce. Wojciech ozenił się z Teresą Rogalińską, z którą miał liczne potomstwo, w tym Franciszka - kolejnego dziedzica P.K., Zbietki i Budziejewa. Tenże Franciszek w 1776 r. ożenił się z Józefatą Kwilecką; zmarł w 1812 r. pozostawiwszy dwie córki: Mariannę i Barbarę. Józefata przeżyła go o 10 lat. Pochowana została obok męża w Podlesiu. Do 1834 r. dziedziczką była Marianna (po mężu - Janicka); zmarła w 1834 r. w Poznaniu. Później majątek przeszedł w ręce Rutkowskich. W 2. poł XIX w. dziedzicem był Wincenty Rutkowski, następnie jego syn Mieczysław, ożeniony z Ludwiką z Tuchołków. Za czasów Rutkowskich 1950-morgowy majątek uzyskał miano dóbr rycerskich. W 1885 r. we wsi było 62 m-ców w 7 domach. Majątek stanowił dominium o pow. 594,12 ha, w pow wągrowieckim, posiadał 141 m-ców w 9 domach, cegielnię i specjalizował się w hodowli bydła oldenburskiego. Został sprzedany za 330 tys. marek, w 1897 r., a nabywcą był właściciel Łęgu w pow. pleszewskim - Stanisław Brzeziński h. Lubicz. Trudno obecnie powiedzieć, czy budowniczymi dworu byli jeszcze Rutkowscy, czy już Brzeziński? W każdym razie budynek w obecniej formie powstał pod koniec XIX w. Stanisław ożenił się z Zofią Schulz, z którą miał syna Witolda, kolejnego dziedzica P.K. oraz córkę Janinę (1895-1919). Witold w 1920 r. zaślubił Józefę Raszewską h. Grzymała (1902-1971), z którą miał córkę, również Janinę. Był właścicielem Podlesia do wybuchu 2. wojny światowej. W 1926 r. dobra pod zarządem Stanisława liczyły 397,2 ha i dostarczały 1262 talary czystego dochodu gruntowego. Na ogólny areał składało się 293,8 ha ziem uprawnych, 68,4 ha łąk i pastwisk, 29,8 ha lasów, 3,9 ha nieużytków oraz 1,2 ha wód. Po wojnie dobra zabrał i rozparcelował Skarb Państwa Polskiego. Na terenie folwarku przez wiele lat znajdowała się firma hodowlana, a w budynku dworu mieścił się biurowiec.
Źródła:
Teki Dworzaczka (Regesty), Biblioteka Kórnicka P.A.N.;
Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich... 1880-1902;
Wielka Genealogia Minakowskiego;
Geoportal.
Wszystkie prawa zastrzeżone!

Opis

Dwór eklektyczny o cechach klasycystycznych. Budynek parterowy, podpiwniczony, nakryty dwuspadowym dachem mieszczącym poddasze, wzniesiony na planie prostokąta w dłuższej osi SWzS/NEzN, fasadą skierowany na NWzW, czyli w uproszczeniu - zachód. Od tej strony centralnie umieszczony, nieznaczny, stopniowany, piętrowy ryzalit mieszczący wejście główne do budynku, zwieńczony trójkątną wystawką, zdobioną gzymsem i sterczynami. Poprzedzony dużym tarasem z balustradą - niegdyś ozdobną. Ryzalit zdobią też boniowane lizeny udające portyk oraz płyciny pomiędzy gzymsami na wys. 1. piętra. Pomiędzy oknami piętra figura (NMP?). W elewacji wschodniej znajduje się drugie wejście do dworu, umieszczone niesymetrycznie. Ta elewacja jest zdecydowanie mniej reprezentacyjna od fasady.

Park

Park dworski z XIX w. o pow. 2,93 ha ze stawem w zach. części. Park niegdyś był większy i w 1991 r. liczył 4,3 ha. Z czasem cała jego wschodnia część została wykarczowana. Park nie posiada "własnej" działki ewidencyjnej. Wraz z pozostałościami zespołu dworskiego jest niewielkim fragmentem dz. nr 302804_2.0007.12 o pow. 48,6 ha. Zachodnia cz. parku, w tym połowa stawu znajduje się w obrębie sąsiedniej działki, nr ...15/20 o pow. 25,7 ha. (Geoportal).
Numer rejestru zabytków:

Inne

tekst: Marek polskiezabytki.pl 2011