Skatalogowanych zabytków: 11364
Zarejestruj się

Pępowo

Pempowo

Województwo:wielkopolskie
Powiat:gostyński
Gmina:Pępowo
Rodzaj obiektu:Pałac

Rejestr zabytków

Zespół:pałacowy, XVII w., 2 poł. XVIII w., XIX w., nr rej.: 496 z 7.09.1954

Stan obecny

Własność prywatna. Na sprzedaż.

Historia

Pałac z poł. XVIII / k. XIX w.
Już w XII w. Pępowo należało do dóbr arcybiskupów gnieźnieńskich, o czym mówi wzmianka z 1136 r. W 1257 r. we wsi był już pierwszy kościół i utworzono tu samodzielną parafię. Inna wzmianka z 1286 r. mówi o księdzu z Chocieszy, czyli Chociszewic. W 1383 r. wieś została napadnięta i złupiona przez Peregryna z Węgleszyna, starostę wielkopolskiego. Dzieliła się na dwie części podzielone rzeczką Dombroczna (ob. Dąmbroczna): lewobrzeżną zwaną Pampowem Wielkim i prowobrzeżną – Kościelnym albo P. Małym. Ta część przeszła z rąk arcybiskupów w prywatne i stała się własnością szlachecką. Nie wiemy czy wspomniany Peregryn, to syn Michała który ok. 1400 r. wybudował nowy kościół i czy to ten sam Peregryn, który ok. 1417 r. zaślubił Małgorzatę, córkę Dziersława i Zofii Krzekotowskiej (?). Zapewne ich synami byli Jan, Stanisław i Wojciech, którzy w 1448 r. pozywali ks. Jana Furmana, kustosza gnieźnieńskiego. Z wspomnianej trójki dziedzicem został Stanisław, a następnie jego syn Benedykt. Za czasów Benedykta, w 1466 r. Andrzej z Bnina, biskup poznański, erygował we wsi parafię p.w. św. Jadwigi. W 1491 r. Benedykt dał majątek swemu stryjecznemu bratu Ambrożemu. Ten później został starostą średzkim, kasztelanem rozpirskim, sieradzkim, starostą malborskim, etc. Ożenił się z Zofią z Dębna, z którą miał syna Jana, starostę skarszewskiego i sobowidzkiego. W 1514 r. dał wieczyście całe części P. Włostowa, Krzekotowic i innych, Marcinowi Ponieckiemu, zaś ten sprzedał dobra Janowi Siedleckiemu h. Odrowąż. Z żoną Brudzewską Jan miał synów: Ambrożego, Jana i Wojciecha - ostatniego z Pampowskich na Pępowie. Tenże Wojciech ożeniony był z Jadwigą Opalińską, córką Jana, z którą miał syna Jana. W 1552 r. został uznany za obłąkanego; zmarł dwa lata później. Wszedł w posiadanie ogromnych dóbr, m.in. Dębna, Lgowa, Krzanu i in. a także miasta Kazimierza. Pampowscy posiadali też Szubin, gdzie w 1554 r. na zamku ciężko chorował syn Wojciecha - Jan oraz Środę, gdzie wystawili murowany dwór. Panią "wienną" zamku w Szubinie była siostra Jana - Barbara zamężna Czarnkowska, kasztelanowa przemęcka. Synami Jana i Brudzewskiej byli Krzysztof i Piotr, jednak Ci w swoich dobrach Pępowa już nie posiadali. Synem Krzysztofa był Ambroży i na nim ród ten się zakończył. Owi Pampowscy pieczętowali się herbem Poronia. Ok. 1560 r. właścicielem wsi był Jan Siedlecki ożeniony z Agnieszką Rambińską (?) Ciż mieli córkę Zofię, zamężną za Wawrzyńca Złotkowskiego. W 1566 r. jako dziedziczka wymieniona jest wdowa po Siedleckim - Agnieszka. Dwa lata później do podziału majątku po dziedzicu stanęły siostry Siedleckie: Zofia Złotkowska, Katarzyna Białośliwska, Dorota Grocholska, Anna Konarzewska i Barbara Jastrzębska. Na skutek ożenku z Jadwigą Siedlecką prawa do wsi zyskał też Jan Smogulecki a nast. jego synowie: Jan Maciej, Krzysztof i Adam. Ok. 1581 r. Smogulecki sprzedał swe części wsi Melchiorowi Konarzewskiemu h. Tumigrała. Druga część wsi w tym czasie należała do biskupa Andrzeja Lipskiego. W 1612 r. ten sprzedał lewobrzeżne Pępowo Andrzejowi Konarzewskiemu, synowi Melchiora. Swoje części scedowała mu w tym samym roku siostra Jadwiga zamężna za Andrzeja Rydzyńskiego. Oprócz Andrzeja Melchior miał córkę Sabinę oraz synów Jana i Mikołaja. Jan ożenił się z Anną Chwalibowską h. Korab, z którą miał syna Melchiora (1610-1651), ożenionego z Urszulą Pasikoń-Pogorzelską h. Wczele. Po śmierci Anny Jan ożenił się ponownie, z Katarzyną Elżbietą Gułtowską, z którą miał syna Wojciecha (1610-1668). Na przestrzeni kilkudziesięciu lat Konarzewscy scalili dobra, ponadto nabyli kilka innych miejscowości, m.in. Siedlec i Bobkowice oraz części Krzekotowic i Pasierbic. W 1625 r. Melchior K. wystawił na miejscu starego nowy kościół murowany. Dziedzic w kolejnych latach powiększał majątek, dokupując m.in. dział w Skoraszewicach (1648) i rok później Szkaradowo, Dłoń, Raszewy i in. Kupił też część Krzekotowic oraz pustki Pasierbice i Szarpatki, od Jakuba (1620-1680) i Felicjana (1620-1657) Miaskowskich h. Bończa. W „międzyczasie” części wsi posiadali też Ossowscy h. własnego. Po Melchiorze (zm. w 1651 r.) dobra w Krzekotowicach i Pępowie odziedziczył pierworodny syn Adam Florian. W 1673 r. Adam Konarzewski dał swoją rolę pustą kmiecą tzw. "adamowską" z 3 polami i łąką w Krz. proboszczowi w Pepowie. Ożeniony był on z Zofią Krystyną z Bnina Opalińską h. Łodzia; zmarł ok. 1682 r. Później wdowa dzierżawiła dobra, m.in. Wojciechowi Rossnowskiemu. Adam i Zofia mieli co najmniej dwoje dzieci: syna Filipa (1675-1703) oraz córkę Teresę (1650-1732), zamężną za Jana Opalińskiego h. Łodzia. Filip ożenił się z Teofilą Taidą Leszczyńską z Leszna h. Wieniawa, z którą miał córkę Weronikę. Ta zaś ok. 1716 r. wyszła za Macieja Mycielskiego z Mycielina h. Dołęga (1690-1747), kasztelana kaliskiego i poznańskiego. Tym sposobem stała się panią wienną m.in. klucza szubińskiego, szamotulskiego i licznych dóbr w starostwach ośnickim, konińskim i krzemienieckim na Wołyniu. Oprócz Pępowa wniosła do małżeństwa także część Gostynia z przyległościami, Tuliszków z przyległościami i inne. Weronika i Maciej mieli trzynaścioro dzieci: Józefę, Teresę, Annę, Adama, Teofilę, Wiktorię, Genowefę, Antoniego, Małgorzatę, Józefa, Stanisława, Jana Nepomucena i Franciszkę. Zapewne to dla Mycielskich wzniesiony został w tym okresie kolejny dwór w miejscu starszego. Spośród licznego potomstwa dziedzicem został Józef (1733-1789), ożeniony z Franciszką Ksawerą Koźmińską z Koźmina h. Poraj. Józef Mycielski był tylko posłem na sejm, jednak w zw. z posiadanym ogromnym majątkiem dużo podróżował i bywał na salonach najznamienitszych postaci w Europie. Brał nawet udział w polowaniu z królem Francji Ludwikiem XV. Po powrocie do Chocieszewic rozbudował tamtejszy pałac; w 1784 r. został wojewodą inowrocławskim.
Spośród czworga dzieci Józefa i Franciszki dobra odziedziczył syn Michał Ignacy Ksawery (1760-1815), późniejszy starosta koniński, ożeniony z Franciszką Fengler (z którą nie miał potomstwa), a następnie z Elżbietą Mierzejewską h. Szeliga (1773-1849). Mieli z Elżbietą pięciu synów: Józefa (1794-1867), Franciszka (1797-1822), Stanisława (1800-1876), Teodora (1804-1874) i Alfreda Antoniego (1805-1814). Po śmierci dziedzica wdowa samotnie prowadziła majątek, który w latach 30. XIX w. dostał najstarszy syn. Wcześniej był on posesorem Chocieszewic; po objęciu dóbr w Pępowie Chociszewice oddał bratu Teodorowi. Józef Mycielski ożeniony był z Karoliną Ludwiką hr. Wodzicką z Granowa h. Leliwa (1800-1849). Mieli oni ośmioro dzieci: Marię, Michała Józefa Jana, Ludwikę, Karolinę, Feliksa Teodozjusza Józefa, Annę Marię oraz Józefa Henryka Cyryla. W latach 1817-18 w Pempowie rodziły się także córki "kalkulatora" dóbr Chociszewic - Ignacego Ziółkowskiego i jego żony Joanny z Witkowskich. W 1830 r. Józef hr. Mycielski h. wzniósł nową wieżę kościelną i dostawił do niego dwie boczne nawy. Dobudował też nową zakrystię i dodatkowe skrzydło. Całość powstała wg projektu architekta Lanciego, zaś wykonaniem robót kierował Edward hr. Raczyński, który również sportretował kościół i zamieścił jego wizerunek w swoich „wspomnieniach...”. W skład dóbr Mycielskich wchodziła również Wielka Łęka i Rokossowo. Pępowo w 1837 r. liczyło 164 m-ców, zamieszkałych w 20 "dymach". Pomimo licznego potomstwa Józefa i Karoliny dobra otrzymał bratanek Józefa – Ignacy Mycielski (1842-1884), syn Teodora (1804-1874) i Anieli Mielżyńskiej h. Nowina. Na podstawie tej informacji możemy przypuszczać, że jakimś sposobem Teodor przejął (kupił?) Pępowo od brata. Przypomnijmy, że walczył on w powstaniu listopadowym, w tym w najbardziej znanych bitwach pod Ostrołęką i Grochowem. Mielżyńska zmarła w 1843 r. pozostawiwszy oprócz Ignacego pięcioro dzieci: Ludwika, Nepomucena, Elżbietę, Józefę i Marię. Trzy lata później w W-wie owdowiały Teodor zaślubił Ludwikę Bisping h. własnego (1818-1891), z którą miał jeszcze siedmioro dzieci: Teodora, Anielę Marię, Alfreda Piotra, Zygmunta, Helenę, Teresę i Stefana. Od imienia Ludwiki nazwano nowo utworzoną osadę w miejsce zlikwidowanej przez Prusaków wsi Chocieszewice. Było to związane z uwłaszczeniem chłopów, jakie przeprowadziły władze pruskie. Rolnikom oddano prawie 1000 ha ziemi z dóbr Chocieszewickich. W 1876 r. Ignacy Mycielski sprzedał Pępowo Wilhelmowi Adamowi Karolowi ks. Radziwiłłowi na Nieświerzu h. Trąby (1845-1911), synowi Fryderyka Wilhelma i Matyldy von Clary und Aldringen, ożenionemu z Katarzyną hr. Beydo-Rzewuską h. Krzywda (1858-1941). Hrabia był pruskim politykiem i oficerem, niezbyt przywiązanym do Polski, pomimo to zaślubił Polkę z którą miał sześcioro dzieci: Ludwikę, Adę Jadwigę, Wandę Adę Jadwigę, Gabrielę, Mikołaja Rafała i Michała Kazimierza. Z tychże tylko Ada Jadwiga Felicja urodziła się w Pepowie. Pozostałe dzieci rodziły się głównie poza granicami kraju. W 1881 r. hrabia sprzedał Chocieszewice i Pępowo bankierowi Adolfowi von Hansemannowi (1827-1903), za którego rządów pałac został wyremontowany i przebudowany. Synem Adolfa był Ferdinand który zmarł 2 lata przed ojcem.
W 1885 r. na Pępowo składała się wieś kościelna i folwark. Wieś miała 11 domów i 108 m-ców wyznania katolickiego. Folwark liczył 3 domy i 96 m-ców i należał do dóbr w Chociszewicach. Ferdinand von Hansemann znany był jako współzałożyciel „Stowarzyszenia Promocji Niemców na Kresach”, powstałego w 1894 r. Oprócz niego stowarzyszenie to tworzyli Hermann Kennemann z Nowego Miasta nad Wartą, właściciel Klęki i Heinrich Tiedemann – ziemianin i emerytowany major. W 1899 r. organizację przemianowano na "Deutscher Ostmarkenverein" (DOV). Polacy nazwali tę organizację, od początkowych liter nazwisk założycieli - HKT – mianem „Hakata”. Celem stowarzyszenia było wzmocnienie niemczyzny na zajmowanych przez Prusy terenach woj. poznańskiego i Prus Zachodnich, „odrodzenie patriotycznej świadomości i zwalczanie sprzecznych kierunków rozwoju”. M.in. polegało to na sprowadzaniu ludności niemieckiej i zniemczaniu nazw miejscowości. W 1903 r. Chocieszewice leżące ok. 1 km na północ od Pępowa włączono administracyjnie do jego obszaru. Na pocz. XX w. dobra przekazano synowi Ferdinanda – Albrechtowi (1887-1917). Miał on siostrę Otylię, zamężną za Joachima von Oertzena. Po przedwczesnej śmierci Albrechta (zmarłego na skutek ran odniesionych w 1. wojnie św.) dobra przekazano siostrzeńcowi – Gertowi von Oertzenowi. Z uwagi na młody wiek Gerta dobrami w jego imieniu zarządzał ojciec – Joachim. Dziedzic należał do Deutsche Vereinigung in Sejm und Senat für Posen, Netzegau und Pomemerellen, gdzie był „mężem zaufania”. Na czele tej organizacji w pow. gostyńskim stał Herman Schulz z Gostynia. Ciekawostką jest też fakt, że w 1923 w Pępowie urodziła się Stanisława Nadstawek, późniejsza p.por. LWP, zmarła w 1945 r. W okresie międzywojennym administratorem dóbr Oertzenów był Maks Krueger. Pępowo w tamtym czasie stanowiło wieś oraz majątek ziemski w pow. gostyńskim, o pow. 3062 ha. W 1926 r. wieś liczyła 1290 m-ców, a wśród wielu instytucji na jej terenie znajdował się Bank Ludowy Sp. z o.o. Do majętności należały także folwarki Siedlec (Schadlitz w okresie 1939-45) i Babkowice (Babkovitz, Frauendorf w okresie 1939-45). Samo Pępowo miało 2986,83 ha, na co składało się 1830 ha ziem uprawnych, 34 ha łąk i pastwisk, 1102 ha lasów, 19,82 ha nieużytków oraz 1,01 ha wód. Czysty dochód gruntowy, wykazywany jako podstawa do wyliczenia podatku stanowił ogromną kwotę 19787 talarów (prawie 60 tys. marek). Majątek posiadał własną gorzelnię, mleczarnię, tartak i suszarnię płatków ziemniaczanych. W sierpniu 1939 r., tuż przed wybuchem 2. wojny światowej, z majątku zarekwirowano samochody na potrzeby Batalionu ON "Rawicz". Po wybuchu wojny wieś uległa drastycznemu zmniejszeniu; pozostało tu zaledwie 200 osób, zaś na Pępowo składały się tylko rejony współczesnych ulic: Stanisławy Nadstawek i Powstańców Wlkp. Wieś w okresie wojny nosiła nazwę Waldeneck. Joachim Oertzen zarządzał dobrami aż do stycznia 1945 r., kiedy to opuścił Pępowo w obawie przed zbliżającym się frontem. Po wojnie dawny folwark został zabrany i rozparcelowany przez Skarb Państwa Polskiego. W pałacu mieściły się: szkoła podstawowa (do 1972), a także ośrodek zdrowia. Gospodarzem dawnego folwarku była także stadnina koni. W 1999 r. pałac przeszedł w ręce prywatne.
Źródła:
Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich... 1880-1902;
Teki Dworzaczka (Regesty, Monografie) Biblioteki Kórnickiej P.A.N.;
Marek Jerzy Minakowski, Wielka Genealogia Minakowskiego (Wielcy.pl);
Księga Adresowa Gosp. Rolnych Woj. Poznańskiego, 1926;
Księga Adresowa Polski, 1930;
Krystian Czub „Ziemia Gostyńska w przededniu II wojny światowej”;
Strona internetowa Gminy Pepowo, Bogusław Janik „Historia gminy Pepowo”;
Mapster:
6798 @ Topographische Karte 1:25 000 (Meßtischblatt) cz. wschodnia (Ostdeutschland) /1870 - 1945/
- plik mapy: 4268_Pempowo_1911.jpg
Geoportal.
Wszystkie prawa zastrzeżone!

Opis

Pałac późnobarokowy. Budynek wzniesiony na planie przypominającym odwróconą literę „C” gdzie krótsze ramiona tej litery stanowią boczne, mocno zryzalitowane w stos. do korpusu przybudówki. Niejako wydłużeniem tego rzutu są oficyny rozmieszczone symetrycznie wzgl. osi pałacu, połączone z jego bryłą (z przybudówkami) za pomocą ukośnie umieszczonych bram. Park również skomponowany jest symetrycznie, a główna oś symetrii całego założenia stanowi kierunek N/NW-E/SE, przy czym fasada skierowana jest na płn./płn. zachód. Korpus główny jest piętrowy, nakryty łamanym dachem mansardowym z lukarnami. Przybudówki (czy też pawilony) są parterowe, nakryte analogicznymi dachami jak korpus, złożonymi z 3 segmentów każdy. W 11-osiowej fasadzie 3-osiowy ryzalit zwieńczony trójkątnym frontonem, za którym góruje okazała wystawka. Wejście główne osłonięte arkadowym gankiem dźwigającym balkon. W elewacji ogrodowej ryzalit jak w fasadzie z tym, że w formie portyku wielkiego porządku, zwieńczony szczytem z rokokowym kartuszem. Po bokach tej elewacji dwie ozdobne, narożnikowe wieżyczki zryzalitowane w stos. do korpusu.
We wnętrzach zachowała się częściowo stolarka z rzeźbionymi obramowaniami drzwi, w sali recepcyjnej na podłodze oryginalny parkiet. Na piętrze zachowane malowidła: panoramiczne C. V. Haffena z 1880 r. oraz pejzażowe Begasa Parmantiera z XIX w.

Park

Park z XVIII / XIX w. o pow. ok. 17 ha. Park pomimo dobrego stanu i swoich walorów historycznych oraz dendrologicznych „nie zasłużył” sobie w ocenie geodetów na samodzielną działkę ewidencyjną, a na jego obszar składa się kilka różnych działek, zarówno w części głównej, jak i od frontu oraz od strony północnej. Zasadnicza, ozdobna część parku z pałacem leży na dz. ewid. nr ...65/5 o pow. 9,4801 ha. Dalej na wschód znajdują się dz. nr ...101/1, ...102 oraz ...103 o łącznej pow. ok. 7,63 ha. Ponadto fragment parku mogą stanowić: dz. ewid nr ...60 ze stawem w płn.-zach. części, ...65/1 tamże oraz kilka innych, których wymienianie nie ma najmniejszego sensu (Geoportal, 27.01.2018 r.). Do pałacu prowadzi aleja lipowa z kamiennym posągiem kobiety.

Inne

Dwie oficyny, nr rej.: 7/A z 30.10.1964
Zespół folwarczny I, 2 poł. XIX w., nr rej.: 1232/A z 7.10.1991
Zespół folwarczny II, nr rej.: 1233/A z 7.10.1991

tekst: Marek polskiezabytki.pl 2011

Komentarze

Aby skomentować obiekt, zaloguj się. Jeżeli nie masz jeszcze konta w serwisie, zarejestruj się.

Ten obiekt nie został jeszcze skomentowany.