Skatalogowanych zabytków: 11364
Zarejestruj się
Miniatura Ostrowo Szlacheckie
2017, zdjęcie Daniel Brzeziński
Miniatura Ostrowo SzlacheckieMiniatura Ostrowo SzlacheckieMiniatura Ostrowo Szlacheckie

Użytkownicy współtworzący opis i dane obiektu

Daniel BrzezińskiMarek Kujawa

Ostrowo Szlacheckie

Ostrowo Adlig, Adelshof (1943-45)

Województwo:wielkopolskie
Powiat:wrzesiński
Gmina:Września
Rodzaj obiektu:Pałac

Rejestr zabytków

Zespół:pałacowy
Obiekt:pałac, nr rej.: 1773/A z 15.12.1977
Park:nr rej.: 1773/A z 15.12.1977

Stan obecny

Folwark - własność prywatna.
Pałac - stan własności nieznany, prawdopodobnie JST. Oceniając po wyglądzie - do niedawna mieściły się tu, lub mieszczą - mieszkania prywatne.

Historia

Pałac z XIX w.
Ostrowo Szlacheckie to wieś leżąca 4,5 km na północ od Wrześni. Możemy dość dokładnie określić datę jej powstania, gdyż zapiska z 1435 r. mówi o "nowej wsi zwanej Ostrów" w powiecie gnieźnieńskim. W tamtych czasach ziemie te należały do Katarzyny ze Świniar, żony Jana Laskownickiego oraz do synów Macieja Pieczygrocha z Opieczycz (?): Jana, Piotra, Michała i Stanisława. W 1435 r. Katarzyna sprzedała części S. i Ostrowa swoim kuzynom: Piotrowi z S., wójtowi gnieźnieńskiemu i tegoż bratu stryjecznemu Mikołajowi z S. Po Piotrze Swinarskim kolejnym wójtem w Gnieźnie, a zarazem posiadaczem części O. był Jan Swinarski. Miejscowi dziedzice najwidoczniej nie przezwali się "Ostrowskimi", poza tym dość szybko zanikli, a od poł. do końca XV w. w zapiskach występuje wyłącznie Swinarski, który w 1466 r. zapisywał po 60 grzywien posagu i wiana żonie Annie. Część wsi w latach 90. należała do Małgorzaty S., a następnie do jej syna - Macieja Swinarskiego.
Na pocz. XVI w. Ostrowo przeszło w ręce Wrzesieńskich (Wrzesińskich). Dziesięciny składano wówczas kościołowi w Strzyżewie. Od ok. 1535 r. dziedzicem O. oraz pustki "Drumlisko" był Janusz Wrzesieński, którego głównym źródłem dochodów było sprzedawanie wsi z prawem odkupu, co czynił co najmniej do 1554 r. Po nim dobra odziedziczył Prokop Wrzesiński, który w 1578 r. zapisywał kwotę 1000 złp. swej żonie, Zofii Choińskiej. Posiadali oni także Gutowo Nowe. Drugą żoną dziedzica była Ludmiła Słomowska, za którą do wsi przywędrowali jej bracia Łukasz i Jan. W kolejnych latach część Ostrowa przeszła na tegoż Jana. W 1620 r. był on dziedzicem O. ex equo z Maciejem Ułanowskim. W międzyczasie w O. pojawiło się także kilku innych przedstawicieli drobnej szlachty, np Kłunowscy, nie wartej jednak odnotowania. Natomiast w 1627 r. spadek po Łukaszu Bardzkim i Agnieszce Grodzieckiej odziedziczyli Stanisław Bardzki i jego bracia: ksiądz Krzysztof Bardzki, kanonik poznański oraz Feliks B.
W 1635 r. występuje tu Mikołaj Mieliński i Wojciech Ułanowski (z Ułanowa). Po tym pierwszym dobra odziedziczyła wdowa Zofia z synami Piotrem i Aleksandrem, zaś po Wojciechu U. jego córki: Urszula zamężna za Wojciecha Sulińskiego i Marianna zamężna za Piotra Malczewskiego h. Abdank. Po szwedzkim "potopie" Dorota Ułanowska wniosła dobra w wianie Marcinowi Stawskiemu. Mieli oni córki: Mariannę, żonę Wojciecha Drachowskiego i Zofię, żonę Samuela Hieronima Bieganowskiego. Panie te w 1670 r. sprzedały swoją część wsi Kazimierzowi Żegockiemu, synowi Stanisława. Kilka lat później, pewną część swoich dóbr w O. sprzedał Żegockiemu także Antoni Malczewski, syn Piotra i Marianny. W 1693 r. Kazimierz sprzedał O. swemu synowi zrodzonemu z Marii Ułanowskiej - Franciszkowi. Miał ponadto córkę Zofię i inne dzieci, którym wypłacił pewne sumy w gotówce. Franciszek swoją część sprzedał Maciejowi Kotarbskiemu, synowi Stanisława, który w 1700 r. sprzedał ją swemu synowi, również Stanisławowi. Ten ożeniony był z Marianną Pruszakówną. W 1720 r. zapisał żonie na poczet posagu 10 tys. złp. odebrane z dóbr Gutowy. Ich synem był Maciej Kotarbski.
Druga część wsi w tym czasie należała do wdowy po Aleksandrze Mielżyńskim - Zofii z Sienna Sulimowskiej i następnie (1701) ich synów: Jana i Piotra Mielżyńskich. W poł. XVIII w. nazwisko to zanikło, natomiast posesorem części wsi był Wojciech Lipski. W międzyczasie umarł dziedzic Stanisław K. Jego córka Barbara wyszła za Jakuba Mierzewskiego. Syn Maciej rozchorował się i zmarł dnia 3 czerwca 1757 r. W zapisce podano, że leczył się we Wrześni.
W ciągu kolejnych lat posesję wsi dzierżył Lipski, następnie jego syn Romuald i jeszcze później kolejny Wojciech. Poumierało rodzeństwo Barbary Mierzewskiej i ostatecznie pozostała ona jedyną dziedziczką fortuny ojcowskiej. Jej mąż - Jakub Mierzewski zmarł 14 stycznia 1767 r. W 1778 r. wdowa Barbara sprzedała dobra Wojciechowi Lipskiemu, wówczas już komornikowi ziemskiemu kaliskiemu. Kolejnym posesorem O. został Jan z Bytynia Kurnatowski h. Łodzia. Lipski miał córkę Salomeę, która ok. 1783 r. przeniosła dobra w wianie na Macieja Pomorskiego. Posesorem Ostrowa był wówczas Aleksander Skoroszewski h. Awdaniec.
Koniec XVIII w. to szereg transakcji z których wynikałoby, że Ostrowo podzieliło się na jeszcze więcej części. Wzmiankowani tu są Skaławscy (1776), Wojciech Słucki (1787), syn Magdaleny Skaławskiej; Kunegunda z Kotarbskich, która w 1787 r. sprzedała swą część Jakubowi Czaplickiemu; Józef, a nast. Maciej i Jakub Łaszewscy, spadkobiercy Maciej Kotarbskiego (1789 r.), a przecież dziedzicem głównej części wsi ciągle był Pomorski.
Łaszewscy w 1789 r. sprzedali swoją część Józefowi Milewskiemu. Niedługo później przeszła ona w ręce Ignacego Krzyckiego, a następnie Rożnowskich. W zapiskach z przełomu XVIII i XIX w. można ponadto znaleźć ekonoma Piotra Dydyńskiego, który w 1812 zaślubił Franciszkę Cienkuszewską; posesorów Nikodema i Mariannę Jaraczewskich, natomiast Marceli Rożnowski, dziedzic Ostrowa pojawia się dopiero w 1833 r., jako świadek na ślubie Macieja Kaniewskiego i Antoniny Wasilewskiej.
W 1. poł. XIX w. Rożnowscy sprzedali Ostrowo w ręce niemieckie. W 1872 r. właścicielem dóbr o wielkości 1308 mórg był Friedrich Voge. Na obszar ten m. innymi składało się 1265 m. ziemi uprawnej i 43 morgi łąk. Czysty dochód gruntowy wynosił 2006 talarów. W 1885 r. wieś zwana z niemiecka Adlig-Ostrowo leżała w pow. wrzesińskim, parafii Marzenin i miała 5 domów z 99 m-cami, w tym 82 katolików i 17 ewangelików. Dobra obejmowały obszar 360,29 ha, w tym 347 ha roli, 10,98 ha łąk i 8,31 ha nieużytków. Czysty doch. gruntowy wynosił 6431 marek. Gospodarstwo specjalizowało się w hodowli bydła rasy Simmonthaler. Wtedy też, pod koniec XIX w. na miejscu starego dworu wybudowano nowy pałac, całkowicie zmieniając również wnętrza parku.
Nowa część rezydencjonalna zrywała z dotychczasowym układem zabudowy, która zorientowana była w kier. zach. / płn.-zach. i zdecydowanie obróconą ją - o około 20 stopni w lewo, tak że nowy dwór był już w dł. osi wschód - zachód. Centralną część parku, czyli duży podjazd na osi z przyległymi drzewami oddzielony został od podwórza prostokątnym narożnikiem, niestety z dawnych map nie wynika, czy był to mur, czy tylko elementy zielone (żywopłot, trejaż?). Narożnik ten łączył się swoim wschodnim końcem z długą oborą, zorientowaną w kier. N-S, która była jednocześnie granicą pomiędzy podwórzem i dalszą częścią parku. Zburzono ją w późniejszym okresie, zapewne w 1916 r., kiedy to gruntownie przebudowano całą zachodnią część zespołu, wyburzając przy okazji niektóre budynki. Niestety nie wiemy, czy jednocześnie wyburzono stary pałac. Wtedy też po raz kolejny przekomponowano park.
Obecny budynek wzniesiony został (ponoć) w 1910 r. Przywrócono go do "starej" osi W/NW. Niestety na większości map archiwalnych nie ma go w ogóle! Jest to dziwne, gdyż niemieccy kartografowie z reguły nie popełniali tak kardynalnych błędów. Na szczęście, na jednej z map (P39-S25-E_MARZENIN_1934.jpg) w końcu znaleźliśmy ten obiekt, który powstał przy skrzyżowaniu głównych parkowych alei, w odległości 50 m. na wschód od dotychczasowego pałacu.
W 1913 r. Ostrowo Szlacheckie stanowiło dobra rycerskie - Rittergut - o pow. 334 ha, w tym 316 ha ziemi uprawnej i 10 ha łąk i pastwisk. Czysty dochód gruntowy wynosił 5932 talary. W skład dworskiego inwentarza wchodziły 34 konie, 163 szt. bydła dorosłego i 70 cielaków, 70 owiec oraz 127 szt. trzody chlewnej. Właścicielką (a może raczej dzierżawcą w dobrach rodz. Voge?) była w tamtym czasie Wanda Freyer.
W 1926 r. dobra należące do Pawła Voge, syna Friedricha, miały 335,29 ha, w tym 316 ha ziemi ornej, 10,98 ha łąk i pastwisk oraz 8,31 ha nieużytków. Gospodarstwo specjalizowało się w reprodukcji buraków cukrowych i posiadało kolejkę polną. Czysty dochód gruntowy wynosił wówczas 2125 talarów. Po śmierci dziedzica majątkiem w Ostrowie zarządzała wdowa - Else Voge. Mieszkała tu wraz z dziećmi: Güntherem, Hildą i Margot.
W latach 1943-45 wieś nosiła nazwę Adelshof. Po wojnie dawne dobra zabrał i rozparcelował Skarb Państwa Polskiego. Nie wiemy, kiedy zburzony został stary pałac i większość starszej zabudowy dworskiej. Prawdopodobnie miało to miejsce w latach powojennych. Po dawnym pałacu i oficynie nie zachowały się żadne relikty, a teren ten porośnięty jest drzewami.
W 1950 r. na bazie dawnego folwarku utworzono Państwowe Gospodarstwo Rolne, zlikwidowane ustawowo na pocz. lat 90. przez rząd Jana Krzysztofa Bieleckiego. Po przemianach ustrojowych właścicielem obiektu została Agencja Nieruchomości Rolnych, która sprzedała go w 2014 r. Przedsiębiorstwu Produkcyjno-Handlowemu "Agropol" z Sokołowa. Kolejnym właścicielem folwarku (na dz. nr ...29/5) została spółka jawna "Przetwórstwo Rolne Gąsiorek".
Na temat powojennych losów pałacu nie ma w Internecie ani słowa, nawet w "Planie Odnowy Miejscowości...". Prawdopodobnie w budynku mieściły się biura PGR-u oraz mieszkania, co było dość powszechną praktyką w okresie powojennym.
Źródła:
Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich... 1880-1902;
Teki Dworzaczka (Regesty, Monografie) Biblioteki Kórnickiej P.A.N.;
Marek Jerzy Minakowski, Wielka genealogia Minakowskiego (Wielcy.pl);
Strona internetowa "Projekt Września", link: http://www.projektwrzesnia.pl/asp/pl_start.asp?typ=13&menu=36&sub=23&dzialy=36&akcja=artykul&artykul=73
Plan Odnowy Miejscowości Sobiesiernie i Ostrowo Szlacheckie na lata 2015-2020;
Guter=Adreßbuch für die Prowinz Posen, wyd. 2, Lipsk 1913;
Wykaz alfabetyczny wszystkich posiadłości ziemskich w W. Księstwie Poznańskiem, Berlin, 1872;
Księga Adresowa Gosp. Rolnych Woj. Poznańskiego, 1926;
Księga Adresowa Polski, 1930;
Geoportal;
Mapster:
11811855 @ Topographische Karte 1:25 000 (Meßtischblatt) cz. wsch. (Ostdeutschland) /1870 - 1945/
- plik mapy: 3671_(2001)_Wreschen_1888_APP_Sygn._M.top.25-480.jpg
11780470 @ Topographische Karte 1:25 000 (Meßtischblatt) cz. wsch. (Ostdeutschland) /1870 - 1945/
- plik mapy: 3671_Wreschen_IX.1944_UW.jpg
Wszystkie prawa zastrzeżone!

Opis

Współczesny pałac w Ostrowie Szlacheckim wznosi się pośrodku parku. Ma urozmaiconą bryłę, wzniesioną na rzucie kwadratu, dwu i trójkondygnacyjną, nakrytą wielospadowymi dachami krytymi dachówką. Bryłę urozmaicają wykusze, wystawki i okrągła wieża ze świetlikiem umieszczona centralnie na dachu. Wejścia znajdują się w elew. zachodniej i południowej.
Stary pałac w Ostrowie Szlacheckim wznosił się w północnej części parku i wybudowany był w dł. osi W-E, fasadą skierowany na południe, gdzie na osi znajdował się duży okrągły podjazd. Do jego płn.-zachodniego narożnika dostawiona była oficyna.
Układ przestrzenny zespołu dworskiego jest w znacznym stopniu przekształcony, głownie z powodu zmian w obrębie podwórza gospodarczego. Cały zespół zachowany jest w dawnych granicach i obejmuje obszar 9 ha.

Park

Park z XIX/XX w. o pow. 4,15 ha (pomiar po granicach drzewostanu). Z tego, park ozdobny przed 1945 r. znajdował się jedynie w części środkowej i północno-zach. tego obszaru, miał 1,9 ha, zaś resztę (głównie cz. wschodnia) stanowiły sady owocowe. Zupełnie inaczej wyglądało to pod koniec XIX w., gdy część ozdobna zajmowała całą północną połowę parku i miała 2,6 ha powierzchni. Zasadniczych zmian dokonano tu pod koniec XIX w., również w zabudowie gospodarczej i później w 1916 r.
W okresie powojennym północna granica parku została nieco wyrównana, zasypano też rów (kanał) płynący od parku przez pola, w kier. północnym. Odcinek południowy kanału jest zachowany, natomiast wewnątrz parku wraz z przerzuconymi mostkami pełnił on funkcję ozdobną.
Aby opis był kompletny, dodajmy że współcześnie park podzielony jest na dwie duże dz. ewid., nr ...29/3 (2,7 ha) i ...20/4 (1,22 ha), ponadto wąski pas w części północnej (ze stawem w płn.-zach. narożniku) na dz. ...28/2 (0,44 ha) i kanał na dz. nr ...27/1 (0,18 ha).

Inne

Zabudowania gospodarcze, głównie z 1916 r.: stajnia, obora, magazyn zbożowy, wozownia oraz elektrownia
Kurnik, nr rej. 2637/A z 2.04.1998 r.
Trzy czworaki, 1916
Trojak, pocz. XX w.
Pompa wodna, 1909 r.

tekst: Marek polskiezabytki.pl 2011

Komentarze

Aby skomentować obiekt, zaloguj się. Jeżeli nie masz jeszcze konta w serwisie, zarejestruj się.

Ten obiekt nie został jeszcze skomentowany.