Oporowo

Stan obecny

Stan własności nieznany; prawdopodobnie. J.S.T.

Historia

Pałac z 2. poł. XIX w.
Oporowo to wieś leżąca 12 km na płn.-zachód od centrum Szamotuł. Pod koniec XIV w. było wsią szlachecką, a pierwsza wzmianka pisana pochodzi z 1388 r. Na pocz. XV w. ze wsi pisali się Tomasz i Mikołaj, a ok. 1426 r. Szczepan, który zapowiadał kupno wsi (nieistniejącej obecnie) Zakrzewek. W 1449 r. znajdujemy tu Mikołaja, podstolego łęczyckiego, który zapisywał 100 grzywien posagu i t. wiana żonie Elżbiecie. Rok później w zapiskach pojawił się niejaki Archanibold (Arkembold?). Dziedzice obu części wsi, zapisywali czynsz roczny dla kościoła w Ostrorogu. Archanibold miał syna Andrzeja i córkę Barbarę, zamężną za Michała "Wierzbietę" Drogockiego; zmarł przed rokiem 1459. Z kolei córkami Mikołaja i Elżbiety były Dorota i Katarzyna, zaś synem Dobrogost, który w 1466 r. sprzedał 1/3 wsi Piotrowi Słopanowskiemu. W tym czasie dziedzice O. nazywali się już Oporowskimi, posługiwali się zaś herbem "Abdank". W 1470 r. Dobrogost zapisywał 150 grzywien posagu i 50 grz. wiana żonie Jadwidze. Mieli oni syna Wawrzyńca, który w 1491 r. dostał 1/3 wsi od ojca. Siostry Dobrogosta, czyli panny Katarzyna i Dorota, w 1471 r. dostały od matki jej 1/3 posagu, czyli kwotę (do podziału) 50 grzywien.
Katarzyna Oporowska wyszła za Andrzeja Czerniewskiego, a Dorota za Jana Gajewskiego. W 1487 r. Dorota odkupiła od siostry jej część O., za kwotę 200 grzywien. Miała z Gajewskim 4 córki: Katarzynę, Elżbietę, Annę i Barbarę, zamężną za Michała Chomęckiego. Po śmierci Gajewskiego Dorota wyszła ponownie za mąż, za Wojciecha Pierwoszewskiego. W 1492 r. jej córka Barbara sprzedała swoją część O. Janowi Chraplewskiemu. Reasumując - pod koniec XV w. trzy części wsi należały do: a) Doroty Oporowskiej - Pierwoszewskiej; b) Jana Chraplewskiego; c) Piotra Słopanowskiego, który swoją część dał synowi Wawrzyńcowi. Pozostali bracia Wawrzyńca, wraz z siostrami, mieszkali w rodzinnym Słopanowie.
Mniej więcej w okresie od połowy do końca XV wieku, mieszkańcy polskich wsi zwyczajowo przyjmowali nazwisko od swego miejsca zamieszkania. Tym sposobem potrafili je zmieniać nawet kilkakrotnie, np. kupując inne dobra lub przejmując je w wianie. Tak stało się z Pierwoszewskim, który na pocz. XVI w. nazywał już siebie Oporowskim. Wkrótce zmarła Dorota, zaś dziedzic odkupił części Oporowa od Chraplewskiego i swoich pasierbic. W 1506 r. ożenił się ponownie, z Dorota Rogaczewską, której zapisał na połowie O. po 40 grzywien posagu i wiana. Podobny zapis wymuszono na synu Wojciecha - Feliksie. W 1507 r. ów posag dla macochy zapisany był na następującym majątku: 3 łanach ziemi na których siedziało po jednym kmieciu (Jakub, Jan Kunthelny i Andrzej Konieczny), dwóch zagrodnikach (Jan i Jakub Orzełek), 1 łanie opuszczonym (nazywanym "Witowski"), połowie lasów i stawów, karczmy, takoż bydła i koni; połowie sprzętów domowych.
W 1508 r. wieś płaciła wiardunki wojenne od 8 łanów i karczmy. Dwa lata później pobory płacono od 10 łanów osiadłych, dwóch opuszczonych oraz folwarku. Jak się domyślamy, na terenie folwarku wznosił się pierwotny dwór w O. Z ról kmiecych dawano dziesięcinę, zaś z ról folwarcznych dzies. snopową - kanonikom katedralnym w Poznaniu. Ponadto wieś "opłacała" owsem meszne dla prepozyta w Ostrorogu oraz żytem dla mansjonarzy w Ostrorogu. Do danin dokładała się także karczma, dając mansjonarzom jedną ćwierć owsa. Pomimo, że prawowitym synem Wojciecha był Feliks, dziedziczkami połowy Oporowa były przecież jego siostry przyrodnie, wspomniane już wcześniej Elżbieta, Barbara i Anna. W 1510 r. Feliks, pomimo prawa sióstr do majątku, wygnał je z Oporowa, o co siostry pozywały go w 1511 r. Jego żoną była Dorota Modliszewska, z którą mieli syna Jana. W międzyczasie na części Słopanowskich siedzieli Dorota i jej bracia: Jerzy, Piotr i Jan Buszewscy. Jerzy ok. 1523 r. sprzedał swą część Piotrowi, zaś sam został księdzem (w 1533 r. był on plebanem w Oporowie). Po śmierci brata Piotra, opiekował się jego nieletnią córką Anną. Zapewne bratem Anny był Wincenty, który w 1541 r. zapisywał posag i wiano żonie, Elżbiecie Jeżewskiej. Mieli oni czworo dzieci: Jana, Jadwigę, Annę i Zofię. Ich sąsiad - Jan Oporowski - w 1545 r. ożenił się z Dorotą Bukowiecką.
Trudno powiedzieć, skąd w Oporowie wziął się Kasper Belęcki, zamiennie nazywający siebie Skrzydlewskim. Tzn - sądząc z nazwiska widzimy, że ze Skrzydlewa, natomiast możemy jedynie się domyślać, że wziął za żonę jedną z panien Buszewskich. W 2. poł. XVI w. nastąpiło częściowe scalenie dóbr, albowiem wieś dzieliła się już tylko na część Oporowskich i Belęckiego. W 1563 r. miała 9 łanów i karczmę, zaś w 1565 r. także 9 kmieci, którzy "płacili" po ćwierci owsa, 2 kurach i gęsi - za używanie lasów królewskich należących do Wronek. W 1580 r. daniny te wyglądały nieco inaczej - Oporowscy płacili od 4 łanów, 6 zagrodników, 1 komornika, 1 łanu pustego i kwarty roli. Części Skrzydlewskiego w statystyce nie uwzględniono... Ten zresztą niedługo później zaczął myśleć o ożenku, zaś wybranką została córka Krzysztofa Krzyckiego h. Kotwicz - Anna. W 1584 r. Belęcki - Skrzydlewski obiecywał oprawić tejże Annie spore kwoty, na połowach Oporowa i Skrzydlewa.
Rok A.D.1591 był dość ważny w dziejach wsi, ponieważ bracia Oporowscy (Feliks, Marcin, Szczęsny i Piotr) dzielili wieś pomiędzy sobą oraz Skrzydlewskim, wyznaczając zarazem nowe granice, w tym z Nową Wsią, Samołężem i Bobolczynem. Wyznaczono także nowe drogi do tych miejscowości oraz do Ordzina i Ostroroga. W zapiskach pojawia się szereg nazw lokalnych obiektów, na przykład "Wielga Góra, Ostrów, role u Żala abo Kierchowka, Kobiela (in. Kobelia), Mokronos, Mokronosny Kąsek, Wezgłówek, drugi Wezgłówek, Morginie" (Sł. Hist.-Geogr. PAN).
Synowie Jana Oporowskiego żyli we wsi jeszcze na pocz. XVII w., jednak później ślad po nich zaginął, zaś jedynym dziedzicem został Jakub Przystankowski, który sprzedał dobra Stanisławowi Belęckiemu vel. Skrzydlewskiemu, synowi Macieja. W 1646 r. od Belęckiego kupił je Piotr z Bukowca Srzemski (Śremski) z żoną Anną Sośnicką. W czasach "potopu" szwedzkiego wieś po Piotrze odziedziczył jego syn - Jan - który w 1681 r. sprzedał O. Pawłowi Wilczyńskiemu, synowi Andrzeja, za kwotę 22 tys. złp. Wilczyński siedział w Oporowie 14 lat, po czym sprzedał wieś Franciszkowi Sczanieckiemu h. Ossoria, synowi Andrzeja, za kwotę 25,5 tys. złp. Ten miał brata Hermenegilda, który wedle umowy działowej z bratem, sprzedał mu swoją część należną po ojcu. Po Wilczyńskich dobra przeszły w ręce Wyssogota-Zakrzewskich h. Wyskota, z których Andrzej (sędzia surrogat w grodzie poznańskim) w 1741 r. sprzedał je Adamowi Leonardowi Kalkrayterowi, synowi Adama. W skład majątku wchodził juz wówczas folwark Bobulczyn. Po Adamie Leonardzie, majątek przeszedł na jego syna z Ewy Szarlotty (Karoliny?) Bronikowskiej - Augusta Bogusława. Ten w 1774 r. sprzedał O. i B. Adamowi Klemensowi Kwileckiemu (piszącemu się z Kwilcza) h. Byliny - posłowi na sejm warszawski z woj. kaliskiego, synowi Łukasza i Barbary Lipskiej. Niestety nie wiemy (?), w jaki sposób Oporowo przeszło na brata Adama - Jana Józefa Kwileckiego (1729-1789) - ożenionego z Wiktorią Gajewską h. Ostoja. Ok. 1770 r. Jan ożenił się drugi raz, z Nepomuceną Joanną Bielińską h. Szeliga. Ze związku tego pochodziło pięcioro dzieci, plus córka z pierwszego małżeństwa. Ponadto Kwilecki miał jeszcze trzecią żonę, jednak nie znamy jej nazwiska. Z tego ostatniego związku pochodziła córka Józefata.
Oporowo po ojcu przejął syn (z Bielińskiej) - Klemens Alojzy (1772-1826), który z rąk Fryderyka II otrzymał tytuł hrabiowski. Żoną Klemensa była Aniela Anna Kwilecka (stopień pokrewieństwa jest nam nieznany), zaś kolejnym dziedzicem O. i B. został ich syn - Hektor Julian Roman hr. Kwilecki (1801-1843). Hektor ożenił się z Marią Izabelą Tauffkirchen i miał z nią czworo dzieci, w tym syna - Mieczysława Marię Napoleona hr. Kwileckiego (1833-1918). Dnia 29 września 1857 r. w katedrze poznańskiej, 24-letni Mieczysław zaślubił 20-letnią pannę Marię Nepomucenę Julię Mańkowską - córkę dziedziców Rudek. 2o lat później postanowił wybudować w Oporowie nowy dwór, do której to budowy zatrudniono architekta Zygmunta Gorgolewskiego.
W 1885 r. Oporowo stanowiło dominium, wieś i okręg dominalny w pow. szamotulskim. Wieś stanowiła odrębną gminę; było tam 6 domów z 62 m-cami, w tym 33 katolików i 29 protestantów. Na terenie domeny znajdowało się 15 domów z 278 m-cami, a w całym okręgu tychże m-ców było 391, w tym 385 katolików i 6 protestantów. Do okręgu dom. zaliczały się folwarki Bobulczyn (z 7 domami i 113 m-cami) i Zapust. Powierzchnia gruntów dominalnych wynosiła 759,84 ha, w tym 679,75 ha ziemi uprawnej, 58,16 ha łąk, 1,12 ha pastwisk oraz 20,81 ha nieużytków. Czysty dochód podawany do celów wyliczenia podatku gruntowego wynosił 11967 marek. Gospodarstwo posiadało własną cegielnię oraz gorzelnię; specjalizowało się w hodowli bydła i owiec. Tutejsza owczarnia owiec cienkowłosych, założona została w 1863 r. i otrzymała "pierwszy medal" za postęp na "wystawie wiedeńskiej".
Mieczysław i Maria Kwileccy mieli siedmioro dzieci: Władysława Marię Bronisława, Jadwigę Marię Annę Bogusławę Izabelę, Marię Julię Barbarę, bliźniaki: Marię Jana Henryka Dezyderego i Marię Teodora Jana Stanisława; Annę Marię Wincentynę oraz Julię Marię Izabellę Weronikę. W międzyczasie na terenach wsi wybudowano kopalnię węgla brunatnego "Wielkopolanka", której właścicielem był Ignacy Grabowski z Wronek. W 1880 r. w Oporowie zmarł 21-letni Władysław, którego pochowano w grobowcu rodzinnym w Kwilczu. Dwa lata później Jadwiga zaślubiła Wincentego Niemojewskiego h. Szeliga, a po kolejnym roku jej siostra Maria wyszła w Ostrorogu za Adama hrabiego Żółtowskiego h. Ogończyk. Kolejny ślub - Kazimierza Kwileckiego - miał miejsce w Warszawie, dnia 4 lipca 1893 r. Jego żoną została Maria Karska h. Jastrzębiec, córka Stanisława i Jadwigi księżny Czartoryskiej. Najmłodsza siostra - Maria - wyszła na pocz. XX w. za barona Ludwika Alojzego Konstantego de Puget-Puszet h. własnego. Hektor Kwilecki, który był posłem do parlamentu niemieckiego i dziedzicem rodzinnego Kwilcza, zmarł przed ojcem, dnia 3 lutego 1912 r. Osierocił czworo dzieci: Dobiesława, Zofię, Marię i Jadwigę. Po śmierci Mieczysława (dn. 5 czerwca 1918 r. w Oporowie), kolejnym dziedzicem został jego wnuk - Dobiesław (1888-1941), ożeniony z Zofią Heleną Benwe hrabiną Załuską z Iwonicza, h. Junosza. Administratorem dóbr był wówczas Konstanty Edward Światopełk Dziewulski, który popełnił spory mezalians, żeniąc się z hrabiną Jadwiga Kwilecką z Jankowic. Ceremonia odbyła się w Ceradzu Kościelnym, dnia 25 września 1919 r. Dwa m-ce później w Poznaniu urodził się pierwszy syn dziedziców - Przemysław Marjan Józef. W 1926 r. Oporowo z f. Bobulczyn miało 760,5 ha obszaru, w tym 682 ha ziemi uprawnej, 58 ha łąk i pastwisk, 20 ha nieużytków i 0,5 ha wody. W celu wyliczenia podatku gruntowego, do urzędu skarbowego wykazywano kwotę 3974 talarów tzw. czystego dochodu. Majątek posiadał własną gorzelnię, suszarnię i pług parowy. Właścicielem dóbr aż do wybuchu 2. wojny światowej był Dobiesław Kwilecki, który prowadził tu hodowlę bydła (łącznie z Kluczewem). W 1930 r. wieś liczyła 649 m-ców. W latach 1939-45 nosiła nazwę Bachfeld. Po wojnie dawne dobra zabrał i rozparcelował Skarb Państwa Polskiego.
Źródła:
Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich... 1880-1902;
Teki Dworzaczka (Monografie, Regesty) Biblioteki Kórnickiej P.A.N.;
Słownik Historyczny Ziem Polskich w Średniowieczu, Inst. Historycznego P.A.N.;
Marek Jerzy Minakowski, Wielka genealogia Minakowskiego (Wielcy.pl);
Księga Adresowa Gosp. Rolnych Woj. Poznańskiego, 1926;
Księga Adresowa Polski..., 1930;
Geoportal;
Mapster:
5447 @ Topographische Karte 1:25 000 (Meßtischblatt) cz. wschodnia (Ostdeutschland) /1870 - 1945/
- plik mapy: 3364_Scharfenort_1940.jpg
Wszystkie prawa zastrzeżone!

Opis

Pałac wzniesiony na planie nierównomiernego prostokąta, w dłuższej osi W-E. Teoretycznie budynek powinien być zwrócony fasadą na południe, jednak jak widać na zdjęciach sat. - wejście zarośnięte jest drzewami. Bryła jest "nierównomierna", gdyż od str. wschodniej posiada dobudowane skrzydło, przesunięte na płd. względem głównego korpusu. Ponadto urozmaicają ją wykusze, uskoki, ryzality i ganek w cz. północnej. Ciekawym elementem jest też taras w cz. płd.-zach., z zadaszeniem wspartym na filarach. W płn-zachodnim narożniku pałac posiada trójkondygnacyjną wieżę widokową.

Park

Park z XIX w. o pow. 5,067 ha. Pomiaru dokonaliśmy po zewn. granicy dz. ewid. nr ...36/4, obejmującej park wraz z zabudowaniami pałacowymi.

Inne

Oficyna z 1880 r., nr rej.: 2152/A z 27.04.1988
Gorzelnia.
Zespół folwarczny z końca XIX w., nr rej.: 2647 z 15.07.1998

tekst: Marek polskiezabytki.pl 2011