Niechłód

Stan obecny

Przedsiębiorstwo Rolne Długie Stare Sp. z o.o.
- Gospodarstwo w Niechłodzie.
Mieszkania pracownicze.

Historia

Pałac z pocz. XX w.
Pierwsza wzmianka o wsi „Nyechod” pochodzi z 1181 r., zaś kolejna z fałszywego dokumentu z 1230 r. Pod koniec XII w. Władysław, ksiażę Polaków (Odonicz) odnowił przywileje klasztoru benedyktynów w Lubiniu, czyli zwolnił nadane klasztorowi wsie – w tym Niechłód - od ciężarów i podatków, a także wyjął je spod jurysdykcji sądów. W nieznanym bliżej okresie XIII i XIV w. we wsi wybudowano kościół parafialny. W zw. z brakiem zapisek na przestrzeni kolejnych wieków, przypuszczamy że dopiero pod koniec XV w. wieś ta wyszła z dóbr klasztornych i stała się własnością szlachecką. Jej pierwszymi posiadaczami byli Kotwicze Gołanieccy z sąsiednich Gołanic. W 1495 r. Jan Kotwicz-G. zapisał 5 grzywien czynszu rocznie (od łącznej sumy 66 grzywien) księdzu Piotrowi Niemierzyckiemu, plebanowi w Opalenicy. Pieniądze miały być także przeznaczone na altarię oraz ołtarz w kościele parafialnym w Osiecznej. Tenże Jan pełnił w owym czasie funkcję sędziego wschowskiego. W 1497 r. zastawił on 6 kmieci (za 100 grzywien) w N. Maciejowi Kawieckiemu – dziedzicowi z Zakrzewa koło Miejskiej Górki. Prawdopodobnie w tym okresie wieś dzieliła się na część wiejską i dobra alodialne, czyli dziedziczne, gdyż w 1497 r. Gołaniecki sprzedał poł. wsi i poł. allodium Piotrowi Opalińskiemu h. Łodzia, sędziemu poznańskiemu. Ożeniony był on z n.n. Dorotą, z którą miał synów: Wawrzyńca i Mikołaja. Tenże M. w 1504 r. wydzierżawił N. i Piotrowice w pow. wschowskim oraz Grobię i Bocz w pow. kościańskim, na cztery lata Piotrowi Rydzyńskiemu. Część wsi miał też w zastawie Jan Sowiński, dziedzic w Sowinach.
W 1517 r. bracia Gołanieccy dokonali podziału majątku, na skutek którego połowa G., Niechłodu i Grobia przypadły Wawrzyńcowi, zaś Mikołaj dostał drugą połowę Gołanic z dworem i folwarkiem, fortalicjum, etc. Wawrzyniec w 1533 r. zapisał na połowie dóbr 1100 złp. posagu i t. wiana żonie, Helenie Konarskiej, córce Jerzego. Będąc już niemłodym, po śmierci pierwszej żony ożenił się ponownie, z Magdaleną Czarnkowską h. Nałęcz. W 1544 r. zapisywał jej 1200 złp. posagu i t. wiana. Zmarł trzy lata później pozostawiając małoletnie dzieci: Samuela i Annę. Te po śmierci ojca (przy pomocy opiekuna) procesowały się z macochą o wydzielenie im części dóbr. Z czasem dziedzicem Niechłodu został Samuel Gołaniecki, który zmarł ok. 1567 r. Miał on licznych spadkobierców (w tym Rydzyńskich, Radzewskich i Czarnkowskich), którzy w 1580 r. sprzedali wieś Rafałowi Leszczyńskiemu h. Wieniawa, kasztelanowi śremskiemu. Po Rafale L. całe jego dobra, czyli: Gołanice, Niechłód, Jezierzyce, Piotrowice i działy w Zbarzewie w pow. wschowskim odziedziczył Andrzej Leszczyński, wojewoda brzesko-kujawski. Zacny wojewoda w 1605 r. puścił te dobra w dzierżawę Zygmuntowi z Konotopu Kotwiczowi. Po śmierci Zygmunta dzierżawione dobra przejął jego brat Henryk, który w 1618 r. scedował wszystkie długi i zapisy od Leszczyńskiego na Ernesta a Sehrn Thoss. Po Andrzeju Leszczyńskim majątek odziedziczyli jego synowie: Jan, Rafał i Przecław. W latach 30. XVII w. Niechłód odłączono od Gołanic i należał on do Cecylii z Kołaczkowic Kołaczkowskiej. W okresie 2. wojny szwedzkiej wieś ta wróciła w skład dóbr gołanickich. Rafał L. (1579-1636) ożeniony był z Anną Radzymińską, z którą mieli syna Bogusława (1612-1659), ożenionego z Anną ks. Donhoff. Synem tychże był Rafał Andrzej (1650-1703), ożeniony z Anną Jabłonowską. Z tego związku pochodził Stanisław Leszczyński (1677-1766) – przyszły król Polski, ożeniony z Katarzyną Opalińską z Bnina h. Łodzia.
W 1689 r. Rafał Leszczyński w imieniu swoim oraz brata Bogusława, biskupa łuckiego, sprzedał Gołanice z przyległościami Piotrowi Żychlińskiemu, podkomorzemu kaliskiemu, za kwotę 223 tys. złp. Tym sposobem Żychliński stał się właścicielem czterech ogromnych kluczy dóbr, które po jego śmierci, w 1697 r. podzielili pomiędzy siebie jego trzej synowie: Władysław, Aleksander i Andrzej. Gołanice z Niechłodem i innymi przyległościami (o wartości ok. 250 tys. złp.) otrzymał Władysław Żychliński, podkomorzy kaliski, ożeniony z Anną Heleną Bojanowską h. Junosza. W 1718 r. Bojanowska wypłacała jeszcze prowizję od sumy 30 tys. oprawionej na Niechłodzie, dla Anny Justyny de Bachsztejn, wdowie po Samuelu Schlichtingu. Żychlińscy nie byli dobrymi gospodarzami i zadłużyli Niechłód, czym później musiał się martwić ich syn Zygmunt. Ten otrzymał wieś wraz z całym dobrodziejstwem inwentarza. Nie był w stanie spłacić posagu zapisanego siostrze Ewie, która wraz z mężem Adamem Żychlińskim, zbrojno najeżdżali dwór w Niechłodzie. Zygmunt bronił dworu wraz z mieszkającym razem z nim bratem Bogusławem. Został później jedynym dziedzicem tej wsi, aż do swojej śmierci w 1778 r. Nie znamy wszystkich żon Zygmunta, w każdym razie na pewno z pierwszej – Amalii Karoliny de Luki (mianownik tego nazwiska w poprawnej formie – Luck) pochodził syn Zygmunt Benon, podpułkownik wojsk koronnych. Ten miał żonę pochodzącą z zacnego rodu Sczanieckich h. Ossoria – Jadwigę. Przez wiele lat był posesorem w dobrach ojca. Zaledwie 28-letnia dziedziczka zmarła w dniu 15 kwietnia 1772 r. i pochowana została u bernardynów we Wschowie. Stary dziedzic miał na pewno drugą (?) żonę Teresę Wierzchaczewską, a z nią syna Jerzego Andrzeja. Taż Teresa w bliżej nieznanym nam okresie rozwiodła się z Zygmuntem. Obaj bracia przyrodni w 1779 r. spisywali komplanację dot. dóbr. Kilka lat po śmierci Jadwigi, Zygmunt Nieżychowski ożenił się z Kunegundą Zbijewską h. Rola. Poprzez ten ożenek stał się także dziedzicem Mieszkowa. W 1782 r. w Niechłodzie urodziła się ich córka Józefa Franciszka Magdalena. Dziedzic zmarł w dniu 1 sierpnia 1785 r., pozostawiając swe wcześniejsze dzieci które pochodziły z matki Sczanieckiej: Michała i Ewę. Z racji, że rodzeństwo było niepełnoletnie, znajdowało się pod opieką Jana Nieżychowskiego, Bogusława Sczanieckiego i Wojciecha Morawskiego. Po śmierci dziedzica wdowa skasowała tychże opiekunów z 18 tys. złp, ponieważ Zygmunt zdążył jej oprawić (jeszcze przed ślubem) na dobrach kwotę 45 tys. Już po 3 latach oficjalnym dziedzicem Niechłodu został Michał, zaś jego siostra Ewa wyszła za Wincentego Rola-Zbijewskiego. Nie wiemy niestety co wydarzyło się w grudniu 1792 r., gdy zaledwie 23-letni dziedzic umarł. Tym sposobem dobra przeszły w ręce szwagra – Zbijewskiego. W 1794 r. w Niechłodzie urodził się syn jego i Ewy: Ignacy Stanisław Zygmunt. Zmarł on zapewne przed 1812 r., kiedy to w Białczu chowano jego brata, 15-letniego Adama Anzelma Wojciecha Zbijewskiego. Wzmianka o tym pogrzebie mówi o „jedynym” synu Zbijewskich, czyli Ignacy musiał umrzeć wcześniej. Zaś Adam miał wypadek będąc na naukach w Poznaniu, kiedy to „w czasie rekreacji ćwicząc się, złamał nogę.” Następnie leżał w gorączce i po siedmiu dniach zmarł (hebdomadis).
Zbijewscy prawdopodobnie sprzedali Niechłód, którym zarządzali posesorzy Bernard Koppe z żoną Franciszką Reuth. W 1820 r. Niechłód został włączony w obręb dóbr Zbarzewa, czyli tym sposobem stał się własnością książąt Anhalt Dessau. W latach 30. XIX w. w zapiskach występuje Andrzej von Urbanowski (urzędnik w N.). Dawna dziedziczka N., Ewa Zbijewska zmarła po mężu, w dniu 6 sierpnia 1842 r. (w Białczu). Dopiero na pocz. XX w. dobra znalazły się ponownie w polskich rękach, zaś właścicielką N. była Aniela Ponińska (z d. Żółtowska) z Krakowa. W lipcu 1904 r. majętność nabył od hrabiny niejaki Komendziński z Poznania, a we wrześniu 1906 r. Dom Bankowy Drwęski & Langner (Marcin Biedermann) z Poznania. Firma Biedermanna „specjalizowała” się w działalności odwrotnej do pruskiej K.K., czyli skupowała majątki w celu odsprzedaży ich w ręce polskie. I tak, już miesiąc później, 4000-morgowe dobra N. nabył Maciej Siciński, dotychczasowy właściciel Bednar k. Pobiedzisk. Nowy właściciel w 1906 r. ochoczo zabrał się do budowy nowego pałacu, co zajęło mu niecałe 2 lata. Jako architekta zatrudniono Zygmunta von Wilczewskiego (ur. w 1845 r.) z Wronek. Żoną Macieja S. była Teodora Echaust, z którą miał on sześcioro dzieci: Sabinę, Janinę, Zygmunta, Emilię, Kazimierza oraz Jadwigę. Z nieznanych nam przyczyn, już w 1913 r. Siciński sprzedał Niechłód, Bolesławowi Speichertowi ze Szczodrowa w pow. kościańskim. Speichert długo nie zagrzał miejsca w Niechłodzie i już w 1916 r. sprzedał 2350-morgową majętność, Eleonorze Skórzewskiej (1855-1920) z Gołanic, za kwotę 1 miliona i 26 tys. marek. Niemłoda już dziedziczka nie miała własnych dzieci. Była ona córką Macieja Atanazego Bojanowskiego h. Junosza i Rozalii Żychlińskiej h. Szeliga. W 1879 r. zaślubiła w Warszawie Ludwika Skórzewskiego h. Drogosław. Będąc osobą majętną zapragnęła obdarować Niechłodem swojego bratanka – Józefa Bojanowskiego (1887-1934), syna Stanisława i Kazimiery Jabłońskiej. Ten, będąc tak „ustawionym” na życie przez ciotkę, we wrześniu 1919 r. zaślubił w Grodzisku Wielkopolskim Marię Motty (1896-1947), córkę Jana Chrzciciela Kazimierza Motty i Mieczysławy Tekli Koczorowskiej h. Rogala. Mieli oni sześcioro dzieci: Macieja (1920-1992), Eleonorę (1921-2008), Józefa (1922-2013), Jana (1925-2007), Izabelę oraz Zofię (1933-2012).
W 1926 r. pod zarządem Józefa Bojanowskiego dobra liczyły 582 ha. Na obszar ten składało się 495 ha ziemi uprawnej, 33 ha łąk i pastwisk, 40 ha lasu, 9 ha nieużytków i 5 ha wody. Gospodarstwo posiadało własną gorzelnię. Do urzędu skarbowego wykazywano 2132 talary czystego dochodu gruntowego. Dziedzic zmarł mając 47 lat, w Niechłodzie, w dniu 10 października 1934 r. Maria zajęta wychowywaniem dzieci nie ożeniła się ponownie. Gospodarowała w N. aż do wybuchu 2. wojny światowej. Zmarła krótko po wojnie, mając 51 lat, w dniu 20 czerwca 1947 r. Po wojnie na bazie dawnego folwarku, utworzono w Niechłodzie Państwowe Gospodarstwo Rolne, zlikwidowane ustawowo na pocz. lat 90. XX w. W pałacu początkowo mieściły się biura PGR-u, zaś po przejęciu przez AWRSP, w budynku znalazły się biura nowo powstałego zakładu i mieszkania pracowników. Oprócz Niechłodu, w skład Spółki z Długiego Starego, wchodzą gospodarstwa: z Krzycka Małego, Strzyżewic, Trzebin oraz Swięcichowy, a także Zakład Usług Rolniczych (z warsztatem i Grupą Remontowo-Budowlaną, Suszarnią i Mieszalnią Pasz).
Żródła:
Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich... 1880-1902;
Słownik historyczno-geograficzny ziem polskich w średniowieczu, I.H. P.A.N.
Teki Dworzaczka (Regesty, Monografie) Biblioteki Kórnickiej P.A.N.;
Marek Jerzy Minakowski, Wielka genealogia Minakowskiego (Wielcy.pl);
Księga Adresowa Gosp. Rolnych Woj. Poznańskiego, 1926;
Księga adresowa Polski dla przemyslu..., 1926;
Marcin Libicki „Dwory i pałace wiejskie w Wielkopolsce”, wyd. II, Poznań, 1996
Bussines.pl: http://businesspl.com/index.php/przemysl-spozywczy/18446-przedsiebiorstwo-rolne-dlugie-stare-sp-z-o-o-prezes-zarzadu-piotr-reimer
Geoportal;
Mapster:
11772526 @ Topographische Karte 1:25 000 (Meßtischblatt) cz. wschodnia (Ostdeutschland) /1870 - 1945/
- plik mapy: 4164_Schwetzkau_1940_BCUWr7231-33858-40918.jpg
Wszystkie prawa zastrzeżone!

Opis

Budynek wzniesiony na planie prostokąta w dłuższej osi NW-SE, fasadą skierowany na SW, piętrowy, podpiwniczony, na kamiennej podmurówce, nakryty dachem naczółkowym mieszczącym użytkowe poddasze. W fasadzie pozorny pięcioosiowy ryzalit, zwieńczony wąską wystawką z falistym szczytem. Na całej szerokości ryzalitu oszklony ganek, do którego prowadzą schody ujęte półkolistymi murkami. Po bokach budynku, w parterowych przybudówkach umieszczono dodatkowe wejścia, również poprzedzone schodami.
Od strony elewacji ogrodowej znajduje się duży taras z betonową balustradą, półokrągły na osi ryzalitu. Ryzalit piętrowy, wybudowany na rzucie połówki oktagonu, zwieńczony wielospadowym daszkiem krytym dachówką ceramiczną. Na taras prowadzą schody ujęte stopniowanymi murkami.

Park

Park z pocz. XIX w. o pow. 3,654 ha (pomiar – Geoportal, 4.03.2019 r.). Park zachowany w dawnych granicach, aczkolwiek przed 2. wojną światową mógł być nieco mniejszy. Dawna kompozycja przestrzenna jest nieczytelna. Na uwagę w parku zasługuje pomnikowa lipa drobnolistna o obw. w pierśnicy 320 cm.

Inne

Zabudowania folwarczne z XIX/XX w.
Oficyna z XIX w.

tekst: Marek polskiezabytki.pl 2011