Murowana Goślina

Stan obecny

Własność J.S.T.

Historia

Pałac z 1. poł. XIX w.
Murowana Goślina to wieś leżąca 4 km od prawego brzegu Warty, w odległości 16 km na płd. wschód od Obornik. Pierwsza wzmianka pisana pochodzi z 1355 r. (Goslina). Przydomek "Murowana" pojawił się dopiero w XVIII w., a w okresie staropolskim wieś znana była jako Kościelna Goślina. W zależności od fantazji pisarza, nazwa pojawiała się w zapiskach (szczególnie w XV w.) w dość licznych mutacjach. W tymże stuleciu wieś miała już kościół i stanowiła samodzielną parafię. W 1406 r. pleban Bierwałd domagał się, aby parafianie osobiście dowozili mu tzw. "meszne", przeciw czemu protestował pewien szlachcic z Przebędowa, domagając się wydania w tej sprawie "uchwały" przez "panów świeckich i duchownych". Do tego czasu pleban miał sobie sam wysyłać wóz po meszne do parafian. Po więcej tego typu ciekawych informacji tradycyjnie odsyłamy do "Słownika Hist.-Geograficznego PAN".
Kościelna Goślina już przed 1394 r. lokowana była jako miasto. Ośrodkiem zarządu dóbr było sołectwo, zaś przedstawicielem urzędowym - wójt. W 1458 r. miasto miało wystawić dwóch pieszych rycerzy na wyprawę do Malborka. Z kolei w 1464 r. pleban Andrzej Swarzędzki spełnił swoje ślubowanie i udał się na wyprawę wojenną przeciw Turkom. Zapewne szczęśliwie wrócił, bo już 3 lata później pozywał Dobrogosta z Ostroroga - dziedzica w Rakowni - który nie pozwolił mu zaorać łanu w R., należącego od wielu lat do plebana w Goślinie. W tamtych czasach do parafii należały: Goślinka, Przebędowo, Boduszewo, Rakownia, Trojanowo oraz Mściszewo.
W 1387 r. z G. pisał się Mikołaj Brzechwa, następnie jego syn Sędziwój i w okresie 1399-1414 Świętosław (Święszek). W XV w. współwłaścicielami byli Pniewscy, z którymi mieszkańcy Gośliny toczyli liczne spory, a także Kościeleccy. Około 1473 r. Mikołaj z Kościelca zapisał wikariuszon katedry poznańskiej 4 grzywny czynszu od sumy głównej 48 grzywien, na dobrach K. Goślina i Boduszewo. Jego synowie Wincenty i Jan w latach 1493-94 sprzedali miasto G. i wieś Boduszewo - Stanisławowi Potulickiemu - za kwotę 1600 florenów węgierskich. Ten w 1505 r. sprzedał swe liczne dobra, w tym Goślinę - synowi Mikołajowi.
W latach 1510-77 regesta poborowe wykazywały różne wielkości gruntów, od których płacono podatek, na przykład w 1510 r. od 7 łanów, a w 1521 r. od 12 łanów. Później doszedł do tego młyn oraz karczma, która spaliła się w 1563 r. W 1577 r. płatnikiem poboru był Piotr Potulicki, a w 1580 r. płacił on od 4 łanów i 8 zagrodników. Potulicki był protestantem i należał wraz z żoną do tzw. "braci czeskich". Tak więc za czasów Zygmunta Augusta i Stefana Batorego kościół znajdował się w rękach "heretyków". Z rąk Potulickich miasto przeszło na Opalińskich, Rozdrażewskich, a następnie (pod k. XVII w.) na Gruszczyńskich. Dobra puszczano w dzierżawę, a w zapiskach występują liczni dzierżawcy i tenutariusze, np: Komorowscy, Stanisław Włoszanowski (1616), Grębińscy (1668), Wojnarowscy, Sławianowscy (1683) i Rogalińscy. Daty w nawiasach orientacyjnie informują, kiedy dane nazwisko pojawiło się w G. po raz pierwszy. W 1702 r. Adam Gruszczyński zastawił miasto Samuelowi Schlichtingowi, rotmistrzowi królewskiemu, za kwotę 40 tys. złp. W kolejnych latach wybudował tu pałac, o którym pierwsza wzmianka pojawia się w 1710 r., z okazji chrztu Franciszki Anny - córki Gruszczyńskiego i Zofii Przyjemskiej. W księgach kościelnych można też znaleźć liczne nazwiska osób związanych z pałacem, np. dworzanina Macieja Blocha, ekonoma Franciszka Zdziechowskiego i in. W 1714 r. miał tu miejsce ślub Melchiora hr. Gurowskiego h. Wczele z Zofią Przyjemską h. Rawicz, a rok później chrzest ich córki Weroniki Krystyny. Po kolejnych dwóch latach (1717) ksiądz Woliński rozbudował kościół o prezbiterium. W 1720 r. wybuchł pożar w klasztorze w Owińskach, a przy jego gaszeniu zginęło 3 ludzi z G., m. innymi dworzanin Wojciech Brodnicki. Wydarzeń tych jest znacznie więcej, jednak ze wzgl. na objętość tekstu te mniej istotne pominiemy. Zainteresowanych odsyłamy do "Metrykaliów" prof. Dworzaczka.
W 1732 r. podczas połogu syna Tobiasza, na zamku wyszyńskim zmarła dziedziczka - 43-letnia Zofia z Przyjemskich. Cztery lata później Gurowski pochował również 7-letnią córkę Bibiannę, a po kolejnym roku - 5 letniego syna Tobiasza. Wówczas to, być może na pocieszenie, dostał od króla kasztelanię gnieźnieńską. Dnia 15 listopada 1748 r. dziedzic ponownie się ożenił, z wdową Katarzyną z Przerębskich Trypolską, podkomorzyną kijowską (dziedziczką wsi Miedzicza). Zmarł dnia 2 sierpnia 1758 r. w Wyszynie, a pochowany został w M. Goślinie.
Z pierwszej żony pochodziło aż siedemnaścioro dzieci (w tym kilkoro wyżej wym. przedwcześnie zmarłych). Byli to kolejno: Rafał Krzysztof (1716-1797), Władysław Roch (1724-1812), Ignacy, Antoni, Hieronim, Aleksander (1719-1779), Weronika, Melchior Adam, Estera, Brygida, Teresa, Krystyna, Melchior Mateusz, Genowefa Urszula, Bibianna Eufrozyna, Tomasz oraz Melchior (1738-1794). Oprócz dzieci Gurowskiego prawa do Gośliny miała Franciszka Gruszczyńska, wdowa po Mikołaju Skarbku-Malczewskim. Swoje części sprzedała w 1761 r. Melchiorowi Gurowskiemu (juniorowi). Oficjalny podział majątku po kasztelanie przeprowadzono dopiero w 1779 r. Dobra podzielono na cztery schedy: 1. Murowana G. z przyległościami; 2. Cienin, Kleczew, etc..., 3. Wyszyna z przyległościami oraz 4. Rusocice z przyległościami. Pierwszą wziął Melchior, kanonik krakowski, drugą: Władysław, podkomorzy królewski, trzecią: Rafał, starosta kolski oraz czwartą Aleksander.
Siostry i wdowa zadowoliły się kwotami w gotówce. Co oczywiste, ksiądz Melchior nie zajmował się prowadzeniem majątku, tylko miał od tego posesorów - Józefa i Franciszkę Loga. Co ciekawe, w okresie tym nie ma już mowy o "pałacu", a w zapiskach występuje "dwór M. Goślina", w którym rodziły się kolejne dzieci Logów i miały miejsce ożenki ekonomów, dworzan, etc. Niestety nie wiemy, czy pałac z pocz. stulecia podupadł, czy po prostu wybudowano tu kolejny budynek. Być może jest nim "zamek gośliński" z zapiski w 1803 r. (?) W międzyczasie Gurowski piął się po kolejnych szczeblach kariery kościelnej; w 1791 r. był proboszczem kaliskim, kanonikiem świętego Stanisława, proboszczem archikatedralnym gnieźnieńskim, oficjałem generalnym kanonii gn. w Poznaniu itd. Za swego życia zdążył gruntownie wyremontować miejscowy kościół. Po jego śmierci miasto przeszło w ręce niemieckie. Opisywany dwór powstał w 1841 r. dla Niemca - von Winterfelda, prawdopodobnie w zupełnie nowym miejscu, nie związanym z pierwotną siedzibą z XVIII w.
W 1881 r. Murowana Goślina liczyła 1601 m-ców, w tym 949 katolików, 473 ewangelików i 179 żydów. Kościół katolicki należał do dekanatu w Rogoźnie, a ewangelicki do diecezji obornickiej. Ponadto w miasteczku znajdowała się synagoga. Majątek ziemski o pow. 500 mórg. pod M. Gośliną wymieniony został jeszcze w 1908 r., kiedy to od Jana Dobrzyckiego nabył go Miech z Piecek. Później prawdopodobnie został rozparcelowany, gdyż nie wymienia go żadna z ksiąg adresowych okresu międzywojennego.
W 1930 r. miasto miało 1938 m-ców. Był tu magistrat, kościoły katolicki i ewangelicki, szkoła zawodowa, Towarzystwo Przemysłowców, Straż Ogniowa, Zakłady Ogrodnicze, Kółko Rolnicze, Kasa Pożyczkowa, ponadto liczne banki, sklepy, hotele, restauracje, itp, itd. Z zakładów przemysłowych można wymienić: browar, cegielnię G. Frühaufa, trzy młyny (w tym wodny), mleczarnię, olejarnię, dwa tartaki, Zakłady Stolarskie, etc. Ponadto działało kilkudziesięciu rzemieślników, piekarzy, malarzy, krawców, fryzjerów etc. Miasto posiadało przywilej na jarmarki "na konie, bydło i towary kramne" 4 razy rocznie. Po 2. wojnie światowej pozostałości dawnego majątku stały się elementem infrastruktury miejskiej, zaś we dworze utworzono mieszkania.
Źródła:
Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich... 1880-1902;
Teki Dworzaczka (Monografie, Regesty) Biblioteki Kórnickiej P.A.N.;
Słownik Historyczny Ziem Polskich w Średniowieczu, Inst. Historycznego P.A.N.;
Marek Jerzy Minakowski, Wielka genealogia Minakowskiego (Wielcy.pl);
Księga Adresowa Gosp. Rolnych Woj. Poznańskiego, 1926;
Księga Adresowa Polski ..., 1930;
Geoportal;
Mapster:
11794747 @ Topographische Karte 1:25 000 (Meßtischblatt) cz. wsch. (Ostdeutschland) /1870 - 1945/
- plik mapy:
3468_(1869)_Murowana-Goslin_1890_BWNG_UL.jpg
5540 @ Topographische Karte 1:25 000 (Meßtischblatt) cz. wsch. (Ostdeutschland) /1870 - 1945/
- plik mapy:
3468_Murowana_Goslin_1944.jpg
Wszystkie prawa zastrzeżone!

Opis

Dwór późnoklasycystyczny. Budynek piętrowy, nakryty płaskim dachem, z umieszczonym centralnie pseudo ryzalitem, z czterokolumnowym gankiem dźwigającym balkon na wys. 1-go piętra. Powyżej balkonu cztery pilastry "dźwigają" ozdobny szczyt attykowy. Pozostała część elewacji oszpecona współczesnymi tynkami i pozbawiona detalu architektonicznego.
Do k. XIX w. teren na północ i na płd. od założenia stanowił nieużytki albo ogrody użytkowe. Zabudowa powstała tu dopiero na pocz. XX w. i po 2. wojnie św. Podwórze gospodarcze rozciągało się w kier. wschodnim od części rezydencjonalnej. Obecnie jest całkowicie wchłonięte przez zabudowę miejską. Zachował się podłużny budynek folwarczny w jego płd.-zach. części.

Park

Park z poł. XIX w, o pow. 2,2 ha (łącznie z zabudowaniami), zachowany w dawnych granicach. Od str. północnej częściowo zabudowany (wcześniej łącznie z tą częścią miał 2,9 ha). Obecnie Park Miejski.
Park posiadał regularną i prawie symetryczną kompozycję przestrzenną. Na osi wyjścia ogrodowego znajdowały się dwa stawy, od pierwszego z nich w kier. wschodnim odchodziła owalna aleja, od niej poprzeczne ścieżki do alei obwodowej, a jeszcze dalej na wsch. kolejne alejki otaczające boskiety drzew. Od północy park przechodził w sad, od wschodu i płd. ograniczony był ulicami (ob. Poznańską i Mściszewską). W cz. zachodniej wznosi się dwór, a park ograniczony jest ul. Kochanowskiego.

Inne

tekst: Marek polskiezabytki.pl 2011