Skatalogowanych zabytków: 11364
Zarejestruj się

Mosina - Budzyń

Województwo:wielkopolskie
Powiat:poznański
Gmina:Mosina
Rodzaj obiektu:Dwór

Stan obecny

Własność J.S.T.
Do niedawna mieszkania komunalne. Obecny stan obiektu - nieznany.
Ul. Krotowskiego 16, Mosina

Historia

Dwór z 2. poł. XIX w.
Mosina to miasto leżące nad Kanałem Mosińskim, w odległości 22 km na południe od Poznania. Budzyń leży w zachodniej części M. i dawniej był samodzielną wsią. Pierwsza wzmianka o wsi "Mosznia" pochodzi z 1247 r., kiedy to książęta wielkopolscy Przemysław I i Bolesław dzielili Wielkopolskę. Już ok. 1302 r. posiadała ona prawa miejskie, nadane przez Mikołaja, wojewodę kaliskiego. Początkowo była własnością rycerską, a następnie tzw. tenutą królewską (od XVI w.). Na pocz. XV w. postanowiono o budowie dworu w M. Do czasów współczesnych nie zachowały się żadne relikty tego założenia. W XVI w. pisano, że przez M. przepływa struga (lewy dopływ Warty) wypływająca z Jeziora Mosińskiego. Obok niej znajdowały się zbiorniki zalewowe w formie koryt. Na strudze tej w XVI w. wybudowano niewielki młyn. Wszystko to zmieniło się po budowie Kanału Mosińskiego. Jako, że niniejszy opis ma dotyczyć posiadłości w Budzyniu, wspomnimy tylko, że miasto M. w późniejszym okresie nie stanowiło ośrodka zarządu dóbr ziemskich i nie powstał tu kolejny dwór ani pałac.
W dawnych wiekach nazwę wsi B. zapisywano także w postaci Budzin. Pierwsze wzmianki o B. pojawiają się dopiero w XVII w., a o sąsiadującym z nim Pożegowie już w XV w. Podobnie jak Mosina, były to dobra królewskie pod zarządem tenutariuszy. Pod koniec XVII w. w Budzinie wzmiankowani są Wojciech i Marianna Wilkowscy. Później dopiero pod k. XVIII w. znajdujemy tu Jana Karneckiego z żoną Katarzyną z Doruchowskich. W 1799 r. w B. miał miejsce ślub Rozalii Żelisławskiej i Karola de Lossow. Świadkami byli ekonom z B. Franciszek Kiciński i brat panny młodej Teodor Ż. Na pocz. XIX w. dziedzicami wsi była rodzina Mittelstaedt. Najpierw zmarł dziedzic, a nast. (w 1831) wdowa - 42-letnia Anna Mittelstaedt. Później wieś przeszła w ręce niemieckie, a majątek w międzyczasie uzyskał miano "dóbr rycerskich". W 1875 r. właściciel, niejaki Berendt, sprzedał 1565-morgowe dobra Stanisławowi Zakrzewskiemu z Żabna, za kwotę 71,5 tys. talarów. Informacja ta obala bzdurę, że to Bolesława (a raczej Bogusława) Taczanowska wybudowała tu dwór w 1870 r. Taż B. pojawiła się we wsi dobre 30 lat później, ale o tym dalej... Dziedzic - Zakrzewski - ożeniony był z Karolą Bożeniec - Jełowiecką. To Zakrzewski (albo wcześniej Berendt?) wybudował we wsi obecny dwór. Zmarł ok. 1890 r. nie pozostawiając potomstwa.
W 1885 r. Budzyń dzielił się na wieś oraz dominium w pow. śremskim. Było tu 11 domów i 122 m-ców, w tym 71 katolików i 51 ewangelików; 28 analfabetów. W skład domeny (Ludwigsberg) o rozległości 1565 mórg, wchodził też folwark Pożegowo. Poczta oraz stacja kolei żelaznej znajdowały się w odległej o pół kilometra Mosinie. Na pocz. XX w. Budzyń wszedł w skład dóbr Bogusławy Taczanowskiej z Sowińca położonego z drugiej strony (wsch.) Mosiny. I tu musimy się cofnąć się do 2. poł. XIX w. - W 1863 r. w Sowińcu zmarł dziedzic Antoni Chłapowski h. Dryja, syn Anzelma. Wieś o wartości 50 tys. talarów wystawiono na licytację. Dobra te kupił Władysław Taczanowski h. Jastrzębiec (1825-1893), ożeniony ze wspomnianą wyżej Bogusławą Bogumiłą Chłapowską h. Dryja (1839-1920). Istotne dla dalszego opisu są dzieci Taczanowskich (większość rodziła się w Szypłowie - przyp.). Byli to:
- Katarzyna Emilia (1859-1862)
- Emilia Angelika (1860-1945), zam. za Zygmunta hr. Mycielskiego h. Dołęga, a nast. za Franciszka Henryka Unruga (1895-1892)
- Zofia (1863-1945), zamężna za Józefa Mycielskiego (1855-1918)
- Maria Helena Alfonsyna (1864-1873)
- Edmund Jan (1866-1944), ożeniony z Julią Modlibowską
- Elżbieta Józefa Flora (1878-1945)
W 1899 r. Elżbieta wyszła za Stanisława Kurnatowskiego (1871-1965), syna Stanisława i Eleonory hr. Potworowskiej h. Dębno. Mieli oni pięcioro dzieci (w większości urodzonych w Pożarowie): Katarzynę (1900-1982), Annę (1901-1983), Elżbietę (ur. 1903), Zygmunta (1906-1907) i Władysława Marię (1917-1998). Pomijamy szczegóły dot. tych dzieci, albowiem nie miały one już związku z Sowińcem ani Budzyniem. Epizodyczną rolę w B. odegrał Ludwik Budzyński, wymieniany jako właściciel dóbr w 1926 r. Pod jego zarządem znalazło się 398 ha gruntów. Na obszar ten składało się 314,6 ha ziemi uprawnej, 25,6 ha łąk i pastwisk, 18,4 ha lasów, 10,9 ha nieużytków i 28,5 ha wody. Do urzędu skarbowego wykazywano 645 talarów tzw. "czystego dochodu gruntowego". Majątek posiadał własną gorzelnię. Jednak niedługo później dobra wróciły do rąk właścicielek, które pozbyły się gorzelni, zaś ziemie podzieliły pomiędzy siebie. Każdej z pań przypadło po 127 ha gruntów. Gospodarstwa te należały przed 1930 r. do Elżbiety Kurnatowskiej i jej dwóch córek: Zofii Mycielskiej i Emilii Unrug. Ponadto we wsi znajdowały się dwie cegielnie (po obu stronach drogi do Pożegowa): Bohdana Nenemana oraz "Cegielnia Budzyń" Drygasa i Wiewiórkowskiego; ponadto gorzelnia Nenemana, zakłady ślusarskie B. Strzeleckiego oraz tartak M. Parkiewicza.
Bohdan Neneman (1889-1942), syn Juliana Aleksandra i Augusty Steinbart, przybył do Mosiny z pow. konińskiego, wraz z żoną Władysławą i dziećmi: Wandą, Kazimierą i Wojciechem. W maju 1934 r. obszar dworski Budzyń oraz Pożegowo zostały włączone w skład miasta Mosiny. Elżbieta Kurnatowska wraz z córkami prawdopodobnie sprzedały swe ziemie miastu. Po 2. wojnie światowej dawny folwark stał się obszarem miejskim, początkowo pod zarządem komisarycznym Stanisława Nikiela. Dwór został wyremontowany, a w latach 1946-48 działało w nim gimnazjum i szkoła zawodowa; na pocz. lat 50. XX w. również młodsze klasy szkoły podstawowej. Szkoły zajmowały parter budynku, zaś na piętrze znajdowały się mieszkania. Później mieszkania utworzono także na parterze. Lokatorzy dokonywali na bieżąco remontów wewnątrz, natomiast zasadniczo utrzymanie obiektu należało do J.S.T., która nie mając środków doprowadziła do jego degradacji i zniszczenia. W 2009 r. dokonano ekspertyzy technicznej dworu. Urząd Miejski do 2016 r. nie przewidywał żadnych prac zw. z jego renowacją. Poszukiwany jest inwestor prywatny, zaś mieszkańców planuje się przesiedlić do mieszkań zastępczych.
Źródła:
Portal internetowy Żołnierze Wolności, artykuł Jacka Szeszuły "Pałac na Budzyniu";
Gazeta Mosińsko-Puszczykowska, artykuł Justyny Bryske "Co z nami dalej będzie?" z 20.08.2015;
Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich... 1880-1902;
Teki Dworzaczka (Monografie, Regesty) Biblioteki Kórnickiej P.A.N.;
Słownik Historyczny Ziem Polskich w Średniowieczu, Inst. Historycznego P.A.N.;
Marek Jerzy Minakowski, Wielka genealogia Minakowskiego (Wielcy.pl);
Księga Adresowa Gosp. Rolnych Woj. Poznańskiego, 1926;
Księga Adresowa Polski ..., 1930;
Geoportal;
Mapster:
11811862 @ Topographische Karte 1:25 000 (Meßtischblatt) cz. wsch. (Ostdeutschland) /1870 - 1945/
- plik mapy: 3767_(2064)_Moschin_1906_APP_Sygn._M.top.25-1089.jpg
Wszystkie prawa zastrzeżone!

Opis

Dwór w stylu miejskiej willi z elem. klasycyzmu. Budynek wzniesiony na rzucie prostokąta w dł. osi N-S, fasadą skierowany na wschód, parterowo-piętrowy, podpiwniczony, nakryty łagodnym dachem czterospadowym i częściowo płaskim. Pośrodku piętrowego korpusu nieznaczny ryzalit, poprzedzony gankiem dźwigającym balkon na wys. 1. piętra. Nad balkonem góruje mansardowa wystawka dachowa. Wejście poprzedzone schodami z czerwonej cegły. Całość nawiązuje do modnej w XIX w. architektury francuskiej.

Park

Park z 2. poł. XIX w. o pow. 2,25 ha, dochodzący od str. płd. do Kanału Mosińskiego, obecnie skwer miejski. Rośnie tu kilka drzew - pomników przyrody: dęby szypułkowe o obw. w pierśnicy 360 i 380 cm, lipa drobnolistna o obw. 420 cm oraz jesion wyniosły o obw. 380 cm.

Inne

tekst: Marek polskiezabytki.pl 2011

Komentarze

Aby skomentować obiekt, zaloguj się. Jeżeli nie masz jeszcze konta w serwisie, zarejestruj się.

Mosina – zaniedbany dwór z XIX w nad Kanałem Mosińskim – Wielkopolska .
Zaniedbany jest cały zespól dworsko-parkowy . dwór zamieszkały – lokalne komunalne
.............dodaje aktualne zdjęcia. ..
Marek Kujawa2 lata i 5 miesięcy temu
Niestety po raz kolejny okazuje się, że informacje z "Przewodnika" Marcina Libickiego są funta kłaków warte. Na dobrą sprawę opis i tak wymagałby dopracowania. Np, skąd się wziął i kim był ten Budzyński?