Skatalogowanych zabytków: 11364
Zarejestruj się
Miniatura Miłosław
Zdjęcie Grzegorz Gąsior 2005
Miniatura MiłosławMiniatura MiłosławMiniatura MiłosławMiniatura MiłosławMiniatura MiłosławMiniatura MiłosławMiniatura MiłosławMiniatura MiłosławMiniatura MiłosławMiniatura MiłosławMiniatura MiłosławMiniatura MiłosławMiniatura Miłosław

Użytkownicy współtworzący opis i dane obiektu

Tomek Malikrobert rydwelskiMarek KujawaJarosław Bochyński

Miłosław

Miloslaw, Liebenstädt (1939-45)

Województwo:wielkopolskie
Powiat:wrzesiński
Gmina:Miłosław
Rodzaj obiektu:Pałac

Rejestr zabytków

Zespół:pałacowy z pocz. XIX w.
Obiekt:pałac, nr rej.: 2304 z 17.06.1994
Park:nr rej.: 2304 z 17.06.1994

Stan obecny

W pałacu mieszczą się: Liceum Ogólnokształcące dla Dorosłych w Miłosławiu, Gimnazjum im. Juliusza Słowackiego, Szkoła Podstawowa im. Wiosny Ludów.

Historia

Pałac z 1. poł. XIX w.
Miłosław to miasto, siedziba gminy miejsko-wiejskiej, leżące w odległości 15 km na południe od Wrześni.
Wieś Miłosław znana była już w XIV w., kiedy to jej właścicielami byli Milaj (Mylaj) Miłosławscy. Zapewne już pod koniec stulecia dziedzice wybudowali we wsi kościół, który stał się siedzibą parafii. Wtedy też, w 1397 r. M. po raz pierwszy był lokowany jako miasto. Pierwsza wzmianka o tej świątyni pochodzi z 1445 r. Mówi też ona o altaryście Janie i trzech ołtarzach: Świętej Trójcy, N.M.P. oraz świętego Piotra i Pawła. Później, w czasach reformacji, starosta Górski h. Doliwa przyjął protestantyzm (1555), a drewniany kościół oddał współwyznawcom. W 1620 r. Łukasz Górski wybudował na miejscu drewnianej świątyni nowy kościół murowany. Pozostawał on w rękach innowierców do 1628 r., kiedy to dziedzic nawrócił się na religię katolicką. Dnia 2 stycznia 1629 r. biskup poznański Maciej Łubieński konsekrował świątynię. W poł. XVII w. z inicjatywy dziedziczki N. Górskiej wybudowano drugi kościółek, drewniany, p.w. świętych Piotra i Pawła. W 2. poł. XIX w. kościół w M. był siedzibą parafii oraz dekanatu, w skład którego wchodziły parafie: Bardo, Biechowo, Bieganowo, Czeszewo, Gozdowo, Grabowo, Nowa Wieś, Kaczanowo, Kołaczkowo, Sokolniki, Winna Góra, Wszembórz i Zieleniec, liczące ogółem ponad 15 tys. „dusz”.
Miłosławscy pieczętowali się herbem Doliwa. Pierwszym z nich którego znajdujemy w zapiskach na pocz. XV w. był Mikołaj „Milaj” z Miłosławia, po którym dobra odziedziczył bratanek Filip, a następnie syn Mikołaj. Tenże Mikołaj miał braci Piotra i Marcina, zaś dla Filipa byli oni braćmi stryjecznymi. W 1445 r. wszyscy zgodnie postanowili płacić Kapitule Poznańskiej 20 grzywien czynszu rocznie od zapisanej sumy 250 grzywien. Mikołaj przejął po ojcu przydomek „Milay”. Z czasem został miecznikiem kaliskim, a w Miłosławiu wybudował zamek na niewielkim wzgórzu, tam gdzie teraz wznosi się pałac. Jeszcze przez długi czas rządził w Miłosławiu wraz z rodziną, w tym wdową po Filipie – Agnieszką i jej córkami Anną, Katarzyną i Elżbietą. Każda z pań i panien miała oczywiście swoje części dóbr, w których skład wchodziły oprócz Miłosławia: „Kozubiec, Gorzne Piątkowo, Osieczka i Orzechowo p. pyzdr.” Oprócz w. wym. w skład dóbr miłosławskich wchodziły także Gorzyce. Mikołaj dość późno się ożenił, bo dopiero w 1466 r., zapisując przy tym żonie Dorocie 2 tys. złotych węgierskich posagu i tyleż wiana. Miał z nią synów: Piotra, Jana i Tomisława oraz córkę Elżbietę; zmarł przed 1479 r. Dziedzicami po ojcu zostali Jan i Tomisław (czyli po prostu Tomasz). W zapisce z 1482 r. mowa o podziale dóbr pomiędzy Mikołajem a Piotrem Miłosławskimi, jednak nie wiemy czy ten Mikołaj był kolejnym bratem w. wymienionych? W każdym razie do 1486 r. dziedziczką Miłosławia była wdowa Dorota, wraz z Janem i Tomaszem. Ci byli również patronami miejscowego kościoła. W tymże roku Miłosławscy postanowili zamienić rodowy Miłosław na Jarocin od Wojciecha Górskiego, kasztelana z Lądu, starosty wschowskiego. Do zamiany tej niebawem doszło, zaś po Wojciechu M. odziedziczyli jego synowie: Piotr, Maciej oraz Wojciech i Jan – kanonicy poznańscy. Z tychże braci, Wojciech obrał drogę duchowną i przeniósł się do Włocławka, gdzie został scholastykiem. Na pocz. XVI w. głośna była sprawa o wygnanie z Kozubca Barbary Luczsławskiej (pis. oryg.), żony Macieja Roskowskiego. Ta sprawę z Górskimi wygrała, zaś dekret sądowy przyznał jej posesję 3 i pół łanu w Kozubcu. Bracia Górscy władali na Miłosławiu „niedzielnie” tzn mieli niedział ustanowiony przez ojca. Mieli także trzy siostry: Jadwigę, Elzbietę i Dorotę, których wprawdzie „niedział” nie dotyczył, ale miały zabezpieczone na dobrach jakieś tam swoje części. W 1512 r. w całym tym towarzystwie powstało zamieszanie, gdyż Maciej postanowił się ożenić, a przyszłej żonie należał się przywianek czyli połowa Miłosławia, zamku, dworu i folwarku, a także połowa Gorzyc, Rutek, Kozubca, etc. Prócz tego Maciej zapisał żonie sumy na królewskim mieście Wschowa, którego był starostą; wszystko oczywiście za przyzwoleniem braci. Jego wybranką była Dorota, córka Dobrogosta Lwowskiego, kasztelana poznańskiego. Lwowscy pisali się z Ostroroga, zaś pieczętowali herbem Nałęcz. Po śmierci Doroty zacny starosta ożenił się z nieznaną nam z imienia Tomicką, z którą miał syna Mikołaja. Ten z czasem objął po nim funkcję starosty we Wschowie. W 1. poł. XVII w. Miłosław po Mikołaju Górskim odziedziczył jego syn Łukasz. W 1629 r. wydzierżawiał M. z przyległościami Janowi z Iwanowic Koźmińskiemu. Ożenił się dość późno, bo dopiero w 1643 r., zapisując jednocześnie swej wybrance Jadwidze Ciświckiej 30 tys. zł. polskich posagu. Była ona córką Abrahama, kasztelana śremskiego i Anny z Wierzbna Rydzyńskiej h. Werbna. Ciświccy zapewne nie posiadali herbu, natomiast pisali się z Ciświcy. Łukasz i Jadwiga Górscy mieli córkę (jedyną?) Zofię Eleonorę, zamężną za Jana Leopolda Opalińskiego h. Łodzia. Dobra Miłosław zwyczajowo przypadły w wianie zięciowi. Opaliński był takze właścicielem Opalenicy i Grodziska, pełnił funkcję kasztelana nakielskiego. Był najmłodszym synem Jana, wojewody poznańskiego i Urszuli Potulickiej. Zmarł w 1672 r., zaś niedługo później Miłosław został sprzedany Mikołajowi Mycielskiemu h. Dołega. W 1681 r. dziedzic dopełniając wolę Jadwigi Ciświckiej, zapisał na sprzedanych sobie przez Zofię Eleonorę Górską dobrach, 3 tys. złp. plebanowi w Miłosławiu. Eleonora po śmierci Opalińskiego wyszła za Stefana Daniełowicza, skarbnika nadwornego koronnego i wyjechała z Miłosławia. Zmarła mając zaledwie 31 lat, ok. 1680 r.
Mikołaj Mycielski, wojski poznański, ożenił się z Zofianną Dembińską. z którą mieli syna Adama Jana (1663-1730). Ok. 1680 r. Adam zaślubił Annę Niegolewską h. Grzymała z którą mieli córkę Katarzynę i syna Macieja. Po pięciu latach rządów w Miłosławiu ojciec oficjalnie przekazał Adamowi dobra, zaś ten natychmiast sprzedał je Andrzejowi Boczkowskiemu, synowi Jana i Zofii Parczewskiej. Kwota transakcji opiewała na 118 tys. zł. polskich. Boczkowski w 1696 r. zapisał 1000 złp. z dochodów w Miłosławiu, kapitule katedralnej poznańskiej. Dziedzic niebawem objął funkcję starosty międzyrzeckiego; na pocz. XVIII w. sprzedał dobra Władysławowi Radomickiemu h. Kotwicz, kasztelanowi, wojewodzie poznańskiemu, ożenionemu z Ludwiką Gajewską z Błociszewa h. Ostoja. Krótko po ślubie wydzierżawił Miłosław z przyległościami teściowi – Franciszkowi Gajewskiemu. Władysław R. miał braci: Macieja, starostę międzyrzeckiego i Andrzeja Aleksandra, wojewodę poznańskiego, starostę osieckiego, którzy zrzekli się swoich praw do Miłosławia na jego rzecz, dając mu swe częsci „z miłości braterskiej” w 1717 r. Miał też siostrę Jadwigę zamężną za Leona Koźmińskiego. Ze związku Władysława Radomickiego z Ludwiką pochodziło siedmioro dzieci, z których dobra otrzymała najstarsza córka Katarzyna, zamężna za Stanisława Adama Grabskiego z Grabu h. Wczele (1697-1767). Ze związku tego pochodziło czworo dzieci: Antoni (1740-1766), Kajetan, Justyna zamężna za Franciszka Rychłowskiego oraz Marianna (Marcjanna?) zam. za Ludwika Hersztopskiego. W tym miejscu wypada wspomnieć o posesorach Miłosławia Pierzchlińskich: Stanisławie ożenionym z Marianną Chylińską, których dzieci rodziły się we dworze w Miłosławiu. Ekonomami majątku w 1. poł. XVIII w. byli Krzysztof Czubowski ożeniony z Zofią Cichowską. Okres ten szczególnie obfituje w nazwiska osób związanych z dworem w Miłosławiu, który najwyraźniej zastąpił wysłużony zamek. W 1750 r. w Czeluścinie dziedzic ożenił się ponownie, z Katarzyną Umińską h. Cholewa, z którą miał jeszcze 3 synów: Jakuba, Edwarda Maksymiliana Ignacego i Franciszka. Następcami Stanisława Grabskiego, stolnika bracławskiego, oficjalnie mieli zostać jego synowie: Antoni i Kajetan. W 1768 r. jako dziedzic podawany był Kajetan Grabski. Dobra sprzedał podobnoż już w 1777 r., ale jeszcze w 1787 r. Marcjanna Grabska kwitowała Kajetana i Antoniego z wypłaconego jej posagu 59 tys. złp.
Kolejnym właścicielem Miłosławia został Maciej Mielżyński h. Nowina (1733-1793), starosta radziejowski, podkomorzy wschowski, ożeniony z Seweryną Lipską h. Grabie. Z ich dziewięciorga dzieci Miłosław otrzymał syn Józef (1765-1824), który w 1798 r. ożenił się z Franciszką Niemojewską h. Wieruszowa. W latach 20. XIX w. Mielżyńscy postanowili na miejscu starego dworu wybudować nową siedzibę. Do tego celu zaangażowano popularnego wówczas architekta, Karla Friedricha Schinkla. Józef i Franciszka M. mieli pięcioro dzieci: Macieja (1799-1870), Seweryna Józefa Stanisława (1804-1872), Eugeniusza, Ignacego (1810-1831) oraz Anielę (1811-1843). W 1842 r. w Poznaniu u świętej Małgorzaty 37-letni wówczas Seweryn Mielżyński ożenił się z rok od siebie młodszą Franciszką Wilxszycką h. Nałęcz – dziedziczką dóbr Ryńsk. Dziedzic był uczestnikiem powstań narodowych, działaczem politycznym, a także malarzem oraz kolekcjonerem dzieł sztuki. W pałacu zgromadził ogromną kolekcję, w tym galerię obrazów, bibliotekę oraz liczne znaleziska archeologiczne. Pragnąc zachować je w całości, przekazał kolekcję w testamencie Poznańskiemu Towarzystwu Przyjaciół Nauk, którego zresztą był honorowym prezesem. Oprócz własnej kolekcji przekazał też spadek po baronie Rastawieckim, w którym znajdował się kilkunastutysięczny zbiór rycin. W latach 1843-44 dziedzic dokonał rozbudowy pałacu o dwa boczne skrzydła i wieżę. Niebawem spodziewano się potomka, który miał być kolejnym właścicielem tej pięknej rezydencji...
W 1848 r. pod Miłosławiem miała miejsce bitwa oddziałów Mierosławskiego i Białoskórskiego z wojskami pruskimi, którymi dowodził gen. Blumen. Pomimo przewagi Prusaków, Polacy bitwę tę wygrali. W bitwie ranny został gimnazjalista z Trzemeszna Kazimierz Wiśniewski, zm. w Miłosławiu w 1873 r. W tym samym roku w M. zmarł Leon Kapliński, pisarz i artysta malarz. W 1871 r. miasteczko miało 119 domów i 1878 m-ców, w tym 1266 katolików, 209 ewangelików i 403 żydów. W przeciągu zaledwie 4 lat liczba m-ców zwiększyła się do 2065. Ludność trudniła się głównie rolnictwem, chowem bydła oraz handlem: trzodą chlewną, zbożem i miodem. Jedyną większą fabryką w M. w tamtym czasie była cegielnia. W 1885 r. na dominium w Miłosławiu składały się także dominia mniejsze, czyli: Białe Piątkowo, Kozubiec, Chrostowo, Kębłowo i Gorzyce oraz folwarki: Bugaj, Franulka i Lipie. Majątek posiadał gorzelnię parową, młyn parowy oraz cegielnię. Dobra miały 14123 morgi obszaru, z czego ok. 6 tys. mórg stanowiły lasy. Autorzy „Słownika Geograficznego...” Chlebowskiego i s-ki tak opisywali majętność: ...”do dominium należy wspaniały pałac, położony w pięknym parku, przy którym znajduje się bogata cieplarnia i ogród obfitujący w liczne gatunki róż”...
Niestety okrutny los spowodował, że Mielżyńscy mieli tylko jednego syna – Seweryna - który urodził się i od razu zmarł w 1845 r. Tak więc pod koniec swego życia nie mieli oni komu przekazać majątku. Przez cały okres „rządów” Mielżyńskich pałac stanowił miejsce otwarte dla wszelkich miłośników kultury, artystów, malarzy i poetów. Po śmierci Seweryna i Franciszki, na pocz. lat 80. XIX w. rodzina postanowiła otworzyć w pałacu muzeum, jednak ok. 1895 r. zdecydowano o sprzedaży Miłosławia. Decyzje podejmował zapewne niepisany następca Seweryna – Józef Mielżyński (1824-1900), syn Macieja i Konstancji Mielżyńskiej (córki Prokopa i Katarzyny... Mielżyńskiej). Jak widać, Mielżyńscy lubowali się w związkach zawieranych wewnątrz własnej rodziny. Latem 1896 r. do Miłosławia przyjechał z Szarleja obejrzeć nową posiadłość przyszły właściciel – Józef Kościelski, wraz z żoną Marią Katarzyną Bloch i dziećmi: Emilią, Władziem i Katarzyną. Zabawili tu cały tydzień, przy czym rezydencja wszystkim się spodobała. Niebawem doszło do transakcji, po czym nowy dziedzic wziął się z zapałem do działania. Przede wszystkim rozbudowano pałac, dostawiając do budynku nowe skrzydła od frontu oraz portyk kolumnowy. Poza tym Kościelski wybudował zameczek myśliwski niedaleko Miłosławia oraz fabrykę cygar w samym miasteczku. Dziedzic próbował takze swoich sił jako poeta i dramaturg. Podobnie jak poprzednicy kontynuował ideę „otwartego domu” dla artystów, polityków i ludzi nauki. W ostatnim roku XIX stulecia ufundował monument na końcu parku, poświęcony Juliuszowi Słowackiemu. Obok wysokiego postumentu z popiersiem pisarza umieszczono postać wieśniaczki – symbol ludu wsi, której twarzy „użyczyła” starsza córka Józefa Kościelskiego – Emilia. Odsłonięcie monumentu, dnia 16 września 1899 r. było wielkim wydarzeniem, na które zaproszono ok. 500 gości, z czego przybyło prawie 400. Byli tu wszyscy najważniejsi artyści tego okresu, m.in. Leon Wyczółkowski, Lucjan Rydel, Michał Gorstkin-Wiewiórski, Piotr Stachiewicz i wielu in., a także arystokraci i ziemianie. Najważniejszy był oczywiście Henryk Sienkiewicz, który wygłosił płomienną mowę, po której długo skandowano jego imię. Z kolei podczas przemowy Księcia Czartoryskiego rozległ się wystrzał z moździerza, przy którym odsłonił się napis „Z Wami żyłem i cierpiałem”.
Józef Kościelski zmarł 22 lipca 1911 r. i pochowany został w Miłosławiu. Majątkiem zarządzała początkowo wdowa, a następnie jedyny syn. Córki w międzyczasie powychodziły za mąż; Emilia za Tomisława Jędrzejowicza h. Świat z Krzyżem (1872-1936), a Katarzyna za Tadeusza Siehenia. Miała z nim jedyną córkę Aleksandrę ur. w 1910 r. Jeszcze w tym samym roku zaślubiła Pawła Tarasowicza, z którym miała córkę Janinę. Emilia z Tomisławem mieli jedynego syna Zdzisława. Władysław „wdał się w ojca”, miał liczne talenty: był poetą, potem mecenasem sztuki. Z czasem został właścicielem Instytutu Wydawniczego „Biblioteka Polska” w Bydgoszczy, a później także w W-wie. Skończył marnie, skacząc z okna hotelu „Bazar” w Poznaniu, z powodu klapy finansowej wydawnictwa. Prosperowało ono świetnie, zaś podupadło dopiero w czasach „wielkiego kryzysu” w latach 30. XX w.
W 1926 r. w skład dóbr Miłosław-Zamek wchodziły: Bugaj z 2500 ha i 4525 talarów dochodu, Białepiątkowo z 468,75 ha i 1223 tal., Gorzyce i Chrustowo – łącznie 1029 ha i 2675 tal.; Kębłowo z 725 ha i 2292 tal. oraz Kozubiec z 355 ha i 1140 tal. Po podliczeniu łączny obszar dóbr wynosi 5077 ha, zaś czysty dochód gruntowy podawany do celów naliczenia podatku 11.855 talarów czyli 35.565 marek. Na ogólny obszar składało się 2617,75 ha ziem uprawnych, 309,75 ha łąk i pastwisk oraz 2117,5 ha lasów. Oprócz dóbr ziemskich należących do Władysława Kościelskiego w miasteczku istniał niewielki folwark kościelny. Jego dzierżawcą był Józef Kropacz. Folwark ten nie wykazywał dochodu; miał 130 ha obszaru, w tym 120 ha ziemi ornej, 9 ha łąk i pastwisk oraz 1 ha nieużytków. Po śmierci Kościelskiego majątkiem samotnie zajmowała się wdowa – Monika z d. Krystyniak, zajmując się jednocześnie synem Wojciechem (1919-1947). W czasie okupacji hitlerowskiej (dnia 20 listopada 1943 r.) Wojciech Kościelski ożenił się z Janiną Ruszkowską h. Pobóg (1922-2007). Zmarł w La Cuortine, dnia 28 września 1947 r. i pochowany został na cmentarzu wojskowym w dep. Calvados (Francja).
Pod koniec 2. wojny światowej pałac popadł w ruinę na skutek pożaru, a także – ponoć – wysadzenia w powietrze. Został odbudowany z zachowaniem elementów architektury zewnętrznej. Pod koniec lat 60. w budynku ulokowano szkołę podstawową im. Wiosny Ludów, w późniejszym okresie przekształconą na gimnazjum.
Źródła:
Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich... 1880-1902;
Teki Dworzaczka (Regesty, Monografie) Biblioteki Kórnickiej P.A.N.;
Marek Jerzy Minakowski, Wielka genealogia Minakowskiego (Wielcy.pl);
Księga Adresowa Gosp. Rolnych Woj. Poznańskiego, 1926;
Księga Adresowa Polski, 1930;
Strona internetowa Urzędu Gminy Miłosław: http://www.miloslaw.info.pl/asp/pl_start.asp?typ=14&sub=10&subsub=53&menu=68&strona=1
Tablice informacyjne z „multimedialnej” ławki w parku.
Mapster
Geoportal.
Wszystkie prawa zastrzeżone!

Opis

Pałac neorenesansowy. Budynek piętrowy, wzniesiony na nierównomiernym, wydłużonym planie, dłuższą osią zorientowany w kier. W-E, fasadą zwrócony na północ. Od tej też strony centralnie umieszczony portyk kolumnowy wielkiego porządku, do którego prowadzi podjazd. W płd. – zach. narożniku znajduje się wieża widokowa, w pozostałych – nierównomierne skrzydła.
We wnętrzach pałacu (hol na piętrze) eksponowane są „malowidła ścienne Elżbiety Czemko-Wercowej pochodzące z lat 60. ubiegłego wieku, obrazujące bitwę miłosławską, wóz Drzymały, spiskowców polskich, strajk szkolny, odsłonięcie pomnika Juliusza Słowackiego oraz herby Miłosławia i Wrześni”. (str. int. UG Miłosław.).

Park

Park krajobrazowy z XIX w. o pow. ok. 25 ha, przekomponowany wg projektu Seweryna Mielżyńskiego. Obszar parku nie ma odniesienia do współczesnego podziału geodezyjnego, za wyjątkiem części zachodniej, gdzie jego dzika część zajmuje dz. ewid. nr ... 43/1 o pow. 20,9707 ha. Wschodnia część parku na której znajduje się pałac jest podzielona na kilka różnych dz. należących do różnych użytkowników. W płd.-zach. części znajduje się kilka stawów połączonych kanałami.

Inne

Oficyna z ok. poł. XIX w., nr rej.: 1738/A z 22.12.1975
Dom ogrodnika, brama, ogrodzenie

tekst: Marek polskiezabytki.pl 2011

Komentarze

Aby skomentować obiekt, zaloguj się. Jeżeli nie masz jeszcze konta w serwisie, zarejestruj się.

Karol Barsolis Turysta Kulturowy 6 lat i 3 miesiące temu
Miłosław to miasteczko w Wielkopolsce , jest b.bogate w wydarzenia w historii Polski i Wielkopolski . Tutaj bili sie kosynierzy podczas powstan narodowych w XIX w , tutaj przebiega znana Droga - szlak św. Jakuba. .To tutaj dzieci podczas zaborow nie chciały uczyć sie języka niemieckiego o jak we Wrześni . Tutaj znajduje sie pałac Mielżyńskich , Grabskich , Kościelskich w których gościli znakomici jak H Sienkiewicz, J I Kraszewski, ,W Reymont, Wincenty Pol , H Wieniawski , T Lenartowicz ,Leon Wyczolkowski i inne znane osobistości ,. W lesie za Miłoslawiem znajduje się bardzo malowniczy zamek Darz Bór ..
W Imieniu Wielkopolan zapraszam do Miłosławia --- chociażby na znane piwo