Mielżyn

Stan obecny

Stan własności nieznany.

Historia

Dwór z pocz. XIX w.
Pierwsza wzmianka o wsi pochodzi z 1396 r. Jej pierwsi właściciele pisali się z Mielżyna, a w 2. poł. XV w. przyjęli nazwisko Mielżyńskich. Już w tamtych czasach we wsi znajdował się kościół, w aktach kościelnych z 1462 r. nazwany "starym". Mielżyńscy pieczętowali się herbem Nowina. Pierwszym z tej rodziny w zapiskach był Stanisław, następnie Jan, burgrabia ziemski z Gniezna. W XVI w. właściciele wybudowali w M. kościół murowany, istniejący do dzisiaj. Nie będziemy wymieniać wszystkich kolejnych Mielżyńskich, albowiem siedzieli oni na tych dobrach przez ponad 150 lat. W tym okresie byli oni współ, lub właścicielami wielu okolicznych dóbr, np. Ruchocina, Wiekowa, Czechowa, Jelitowa, Żołcza i wielu innych. Wielu z nich obrało drogę duchowną i pełnili wysokie funkcje kościelne. Wypada wymienić np księdza Franciszka Mielżyńskiego (syna Jana), kanclerza poznańskiego w 2. poł. XVII w. oraz Andrzeja, kanonika katedralnego kijowskiego. Tenże Franciszek był zarazem ostatnim właścicielem miasta, pochodzącym z rodziny Mielżyńskich. Za jego czasów do kościoła dobudowano kaplicę św. Anny. W latach 80. XVII w. Mielżyn znalazł się w rękach Kazimierza Ligęzy z Przybysławic Minora, cześnika ciechanowskiego, sędziego wojsk koronnych. Ten sprzedał miasto Janowi Romanowi, miecznikowi zakroczymskiemu, ożenionemu z Katarzyną Stawską. Mieli oni synów: Jakuba, Franciszka który został księdzem i Ignacego. Bracia Romanowie w 1719 r. sprzedali Mielżyn z przyległościami Stanisławowi Otto Trąmpczyńskiemu, za kwotę 58 tys. złp. Ten ożenił się z Franciszką Golińską, z którą miał córkę Mariannę oraz synów: Józefa i Jakuba Antoniego. Jakub został proboszczem w Mielżynie, zaś córka wyszła za Wojciecha Karsznickiego h. Jastrzębiec. Ok. 1749 r. dziedzicem M. został Józef Trąmpczyński, któremu M. wraz z Lipem i Mielżynkem sprzedał Maciej Skarbek Rudzki. Jakim cudem Rudzki wszedł w posiadanie dóbr? - nie wiemy. Na pewno był spokrewniony z Trąmpczyńskimi, poprzez swą matkę Jadwigę zamężną za Stanisława Rudzkiego. Wracając do dziedzica... ożenił się on z Apolinarą Kierską z Kiekrza h. Jastrzębiec, z którą miał syna Stanisława. Ten odziedziczył dobra w 2. poł. XVIII w. Pełnił funkcję burgrabiego grodzkiego nakielskiego, a później także sędziego surrogatora grodu gnieźnieńskiego oraz miecznika kaliskiego. Na przełomie XVIII i XIX w. Mielżyn przeszedł w ręce Apolinarego Łakińskiego z Łekna h. Pelikan. W tamtym też czasie wybudowany został obecny dwór. Apolinary i Prakseda Łakińscy mieli czworo dzieci, z których Mielżyn przeznaczony został dla córki Leokadii (1795-1833), zamężnej w 1813 r. za Łukasza Gutowskiego h. Leszczyc (1777-1847). Ci mieli sześcioro dzieci: Apolinarego Ignacego, Praksedę (1814-1890) zamężną za Zenona Jaraczewskiego h. Zaręba, Leokadię zamężną za Władysława Sikorskiego (ci dostali później Mielżynek) i Różę Franciszkę zamężną za Tadeusza Jaraczewskiego; Józefa Zenona oraz Antoniego Józefa Walentego. Łukasz Gutowski oficjalnym dziedzicem M. stał się w 1829 r.; zmarł w 1840 r. zaś dobra po nim przejął zięć, Zenon Jaraczewski, który walczył w powstaniu listopadowym. Miał on z Praksedą syna Bolesława Antoniego Kazimierza (1847-1857). Stara dziedziczka, Róża z Łakińskich Jaraczewska zmarła w 1863 r. w Sobiejuchach, a pochowana została w Mielżynie. Zenon Jaraczewski zmarł 27 stycznia 1870 r. i pochowany został w grobowcu rodzinnym w M. Dziedzicami w tamtym czasie byli Władysław Sikorski i Prakseda Tekla Jaraczewska (wdowa po Zenonie). Dobra liczące 722 ha, 56 arów i 50 m.kw. zostały wystawione na tzw. sprzedaż konieczną i 16 października 1876 r. nabył je Wiktor Bilażewski z Miłosławic pod Wągrowcem, za 300 tys. marek. Bilażewski zdążył dokonać przebudowy dworu i zmarł zaledwie po 3 latach gospodarowania, w dn. 12 X 1883 r. W 1881 r. miasto liczyło 610 m-ców, a kilka lat później tylko 537, zamieszkałych w 43 domach. W skład majętności wchodził folwark w Mielżynku stanowiący dominium o pow. 2831 mórg. Majątek przejął Konstanty Bilażewski, zmarły 29 XI 1895 r. Później jeszcze na krótko dobra w M. nabyli Szulczewscy, a w 1906 r. majątek Mielżyn został sprzedany Komisji Kolonizacyjnej. Ta rozparcelowała dobra, z których utworzono mniejsze gospodarstwa. W okresie międzywojennym właścicielem jednego z nich, o areale 200 ha, był Józef Misorny. W 1930 r. Mielżyn liczył 477 m-ców, a Mielżynek 246 m-ców. W latach 1939-43 Niemcy nadali wsi nazwę Möllen, a w latach 1943-45 - Mielen. Po 2. wojnie światowej budynki dworskie wyburzono albo zostały przeznaczone do innych zastosowań.
Źródła:
Teki Dworzaczka (Regesty) Biblioteki Kórnickiej P.A.N.;
Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich... 1880-1902;
Marcin Libicki "Dwory i pałace wiejskie w Wielkopolsce";
Wielka Genealogia Minakowskiego;
Księga Adresowa Polski, 1930;
Geoportal.
Wszystkie prawa zastrzeżone!

Opis

Dwór wzniesiony na planie prostokąta w dłuższej osi W/NW-E/SE, fasadą zwrócony na S/SW. Wybudowany w stylu tzw. polskim, z elementami klasycystycznymi. Budynek parterowy, nakryty naczółkowym dachem, poprzedzony czterokolumnowym portykiem w wielkim porządku, zwieńczonym trójkątnym frontonem.

Park

Pozostałości parku o pow. ok. 0,8 ha (Geoportal, 30.08.2017 r.) umiejscowione na płn. od dworu.

Inne

tekst: Marek polskiezabytki.pl 2011