Mielno

Stan obecny

W 2018 roku, pałac wraz z parkiem o powierzchni 4,51 hektara, został sprzedany za kwotę 855 500 złotych spółce Palace Eiendom z Polic. Był to jedyny uczestnik jedenastego już przetargu. W pierwszym przetargu, który odbył się 10 lat temu, pałac wystawiono za cenę 4,5 mln złotych. Do 2007 roku w pałacu mieścił się Ośrodek Wczasów Dziecięcych następnie był wydzierżawiony ale umowa ta została zerwana.

Historia

Pałac z pocz. XX w.
Pierwsza wzmianka o wsi pochodzi z 1424 r., gdy jej właścicielka Świąchna, żona Mikołaja z Mielna procesowała się z Mikołajem z Miedzwiadu. Dziedzic miał brata Piotra, a obaj bratanice: Annę i Elżbietę, zakonnice w Owińskach, które w 1436 r. sprzedały stryjom swoje części w M. i w Kosmowie. Siostry te miały również brata Piotra, a któreś z nich trojga synów: Stanisława i Macieja, już wówczas posiadaczy także Nowoszyc (Nowoszek). W 1480 r. Maciej zapisywał na Nowoszkach 80 grzywien posagu i tyleż wiana żonie Katarzynie. On albo Stanisław był ojcem Piotra - kolejnego dziedzica Mielna. W 1511 r. ów Piotr nazywał się już Mieleńskim i zapisywał na poł. wsi 100 złp. posagu i t. wiana swej żonie Katarzynie, córce Andrzeja Sulińskiego. Mieli oni syna Krzysztofa, stolnika kaliskiego. Ten był dziedzicem Drachowa Serowego oraz pustek Skrody w pow. gnieźnieńskim. Miał braci: Hektora; Aleksandra - opata trzemeszeńskiego, sekretarza królewskiego oraz Erazma, kanonika gnieźnieńskiego, krakowskiego, kruszwickiego etc. Mieleńscy w zapiskach występowali także jako Mielińscy i pieczętowali się herbem Wczele. Byli posiadaczami rozległych włości w pow. gnieźnieńskim i nie tylko. W 1560 r. bracia dokonali podziału majątku, na skutek którego M. wraz z Nowoszkami dostał Krzysztof, dopłacając 300 złp. Erazmowi. Żoną Krzysztofa była Regina z Kotwiczów, z którą miał on syna Aleksandra. W 1597 r. przekazał synowi dobra, czyli: Mielno, Nowoszki, połowę Popówka, część Kobielicz i Modliszewo Wielkie; osady: Łabiszynko, Ciołkowo i pustki Zwolanowo oraz Łabiszynko i Wolę, wraz z placem na przedmieściu Gniezna. Aleksander ożenił się z Zofią Witosławską, z którą miał synów: Krzysztofa i Jana. Na skutek podziału dóbr z 1622 r. Mielno dostał Jan Mieleński. Po ośmiu latach sprzedał on M. wraz z Popówkiem, Nowoszkami i Starą wsią, Maciejowi Deręgowskiemu, zaś ten po kolejnym roku Markowi Rzeczyckiemu. Rzeczycki był dziedzicem M. i Sokolnik do ok. 1637 r. po czym nowym właścicielem został Jerzy Deręgowski, syn Macieja. W 1645 r. bracia Deręgowscy przeprowadzili działy rodzinne, na skutek których wzięli tylko pieniądze, zaś dziedziczkami M. zostały siostry: Urszula zamężna za Adama Swiniarskiego i Ewa, zamężna za Jana Małachowskiego. Okres wojen szwedzkich spowodował pewien bałagan w zapiskach, gdzie pojawiają się nagle nazwiska bez związku z poprz. dziedzicami. Ok. 1665 r. właścicielem M. był już Jan Kołudzki, podczaszy brzesko-kujawski. W zapiskach znajdujemy też wiele innych nazwisk, przy czym trzeba zauważyć, że dotyczą one nie tylko właścicieli. Wieś posiadała dzierżawców, a nawet poddzierżawców i tak w 1680 r. urodził się Jan, syn Wojciecha Czewujewskiego i Katarzyny, dalej znajdujemy małżonków Mariannę Gocanowską i Kazimierza Obrębskich (1691), a następnie jakichś Koskowskich. Wzmianka z 1719 r. potwierdza, że dziedziczką lub posesorką mogła być w. wym. Gocanowska, będąca już wówczas wdową. W tym samym roku zastawiała ona dobra kapitule metropolitalnej gnieźnieńskiej, za kwotę 12 tys. złp. Później wieś przejęła prawnuczka, a zarazem spadkobierczyni Marka Rzeczyckiego, Joanna z Wałdowskich, wdowa po Józefie Chrząstowskim, kasztelanicu nakielskim. Była ona córką Barbary Obrębskiej i Wojciecha Wałdowskiego. W 1745 r. Joanna Chrząstowska dała Mielno swoim synom: Wojciechowi i Antoniemu Chrząstowskim. Dziedzicem został ten pierwszy - Wojciech - który w 1747 r. sprzedał Mielno księdzu Aleksandrowi Kołudzkiemu. Po Aleksandrze wieś odziedziczył Franciszek, a następnie Józef Kołudzki. W 2. poł. XVIII w. w Mielnie wybudowano dwór, w którym 18 lutego 1771 r. urodził się Jan Krupocki, syn posesorów: Katarzyny i Józefa Krupockich. Ok. 1780 r. Józef Krupocki z posesora stał się dziedzicem M., zaś wzmianka z kolejnego roku mówi o sprzedaży M., Nowoszek i młyna zwanego Niewólka, Józefowi Krzyckiemu h. Kotwicz, kawalerowi Orderu Św. Stanisława. Krzycki jednak odstąpił od transakcji, a wieś pozostawała w rękach Kołudzkich, konkretnie Józefa K. ożenionego ze Zofią Skaławską. Następnie Mielno odziedziczyła Agnieszka Kołudzka zamężna Sadowska oraz jej kuzynka Teresa, zamężna Łakińska h. Pelikan. Agnieszka swoje części sprzedała mężowi Łakińskiemu, zaś Teresa Walentemu Gozimirskiemu h. Bończa, kasztelanowi elbląskiemu. Transakcje te miały miejsce w latach 1789-91. W tamtym też czasie swoją część scedował na Gozimirskiego Józef Łakiński. Zacny kasztelan był kawalerem najważniejszych polskich orderów: Orła Białego i O. Św. Stanisława. Mniej więcej na przełomie XVIII i XIX w. córka Gozimirskiego, Franciszka (1760-1839), wyszła za Feliksa (Felicjana) Janiszewskiego, przez co ten otrzymał dobra w wianie. Jej pierwszym mężem był Ignacy Zdębiński, z którym zapewne wzięła rozwód pod koniec lat 90. XVIII w. W zapiskach występują liczni Zdębińscy skoligaceni z dziedzicami. Nie pasuje nam tu chronologia, gdyż Franciszka zmarła w 1839 r. (?) a w 1836 r. Janiszewski miał kolejną żonę, Teresę Sulerzyską, z której to 25 września tegoż roku urodził się syn Wacław Ludomił. Feliks i Teresa Janiszewscy byli ostatnimi polskimi dziedzicami Mielna, później wieś przeszła w ręce niemieckie.
W 2. poł. XIX w. wieś nabył Carl Otto Max Heinrich baron von Sprenger, a następnie Wilhelm von Wendorff. Różne źródła podają różne daty tych transakcji, które mogły nastapić w latach pomiędzy 1870 a 1895 r. W 1885 r. wieś stanowiła dominium w pow. gnieźnieńskim o pow. 4579 mórg. Na domenę oprócz samego M. składały się: Nowaszyce, Biskupice z karczmą, cegielnia i leśnictwo. We wsi znajdowało się 20 domów z 311 m-cami, w tym 196 katolików i 115 ewangelików. Na pocz. XX w. dla Wendorffów wybudowany został obecny pałac. Data budowy to 1901 (wg kroniki szkolnej w Mielnie) albo 1904 r. Budowlę projektowali znani wówczas architekci: Erdman i Spinder z Berlina. Zapewne również w tym okresie przekomponowano park, zarazem powiększając go w kierunku płd.-wschodnim. Wilhelm von Wendorf ożeniony był z Paulą Busing, z którą miał synów Edwarda i Jürgena (Jerzego). Nowy pałac wybudowano w odległości ok. 270 m. na płd.-wschód od starego, "odsuwając" go zarazem od podwórza gospodarczego. Stary park znajdujący się na płd. od dworu i podwórza gospodarczego, w późniejszym okresie został wykarczowany, zaś dwór wyburzony. Po śmierci Wilhelma w 1907 r. właścicielem M. został syn Edward. W 1926 r. pod jego zarządem majątek liczył 1446 ha obszaru (wcześniej nawet 2510 ha), posiadał również własny młyn oraz gorzelnię. Na ogólny areał składało się 778 ha ziem uprawnych, 70 ha łąk i pastwisk, 503 ha lasów, 55 ha nieużytków i 40 ha wody. Czysty dochód gruntowy wynosił 2764 talary. W 1930 r. wieś liczyła 275 m-ców. W 1932 r. majątek przejął Jerzy Wendorff, który zginął pod Kijowem w czasie 2. wojny światowej. Do stycznia 1945 r. majątkiem zarządzała matka, Paula Wendorff. W dniu 21 stycznia uciekła ona z Mielna przed nadciągającym frontem. Po wojnie majątek został przejęty przez Skarb Państwa Polskiego. Na terenie folwarku utworzono najpierw Spółdzielnię Produkcyjną, a następnie Państwowe Gospodarstwo Rolne, zlikwidowane ustawowo na pocz. lat 90. XX w. W pałacu po wojnie utworzono Dom Wypoczynkowy, a najbardziej znanym gospodarzem obiektu był Dom Wczasów Dziecięcych. Od 2011 r. pałac wraz z parkiem pozostaje w dzierżawie. Prowadzone są tam prace zabezpieczające i remontowe.
Źródła:
Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich... 1880-1902;
Teki Dworzaczka (Regesty, Monografie) Biblioteki Kórnickiej P.A.N.;
Marek Jerzy Minakowski, Wielka genealogia Minakowskiego (Wielcy.pl), wydanie z 05.09.2017.;
Turystykalokalna.pl: http://www.piastowskakorona.pl/news.php?readmore=547
Księga Adresowa Gosp. Rolnych Woj. Poznańskiego, 1926;
Księga Adresowa Polski, 1930;
Mapster:
5513 @ Topographische Karte 1:25 000 (Meßtischblatt) cz. wschodnia (Ostdeutschland) /1870 - 1945/,
plik mapy: 3371_Modlin_1911.jpg
Geoportal.
Wszystkie prawa zastrzeżone!

Opis

Pałac eklektyczny z elementami neobarokowymi, w stylu tzw. "willhelmińskim". Budynek wzniesiony na planie prostokąta, w dłuższej osi NW-SE, fasadą skierowany na NE. Na osi fasady znajduje się okrągły klomb, a po jego bokach umieszczone są symetrycznie dwie oficyny (nr 7 i nr 9 - dawna stajnia cuglowa). Jest to budynek parterowy, nakryty wysokim dachem mansardowym, z mieszkaniami w mansardzie. W osi wejściowej w obu elewacjach znajdują się ryzality z piętrami, zwieńczonymi przyczółkami. Fasadę akcentuje skromny portyk kolumnowy dźwigający balkon, a w elewacji ogrodowej arkadowy ganek. Plotki głoszą, że w pałacu znajduje się ukryte pomieszczenie, tzw. "czarna komnata", służąca jako siedziba dawnej loży masońskiej.

Park

Park krajobrazowy z przełomu XIX-XX w., łagodnie opadający w kierunku jeziora Mielno. Zachowany jest tu cenny starodrzew w wieku ok. 100-150 lat. Ciekawostką jest znajdujący się w parku pomnik Atlasa z datą na postumencie - 1795, przywieziony przez hrabiego Wendorffa po zakończeniu budowy pałacu. Od strony płd. zachowane są relikty schodów prowadzących do jeziora. Park jest zaniedbany, a w części południowej całkowicie dziki. Obok parku rosną trzy pomnikowe dęby szypułkowe, których wiek szacuje się na 700-800 lat. Socjalistycznym geodetom prawie się udało, wydzielić parkowi "własną" działkę ewidencyjną, nr 300307_2.0010.25 o pow. 5,7016. Prawie, bo od strony wschodniej obejmuje ona oprócz parku 1,123 ha nieużytków. Po odjęciu tej pow. oraz pow. zabudowań, na sam park przypada ok. 4 ha (Geoportal, 5.09.2017 r.).
Nieistniejący już park towarzyszący staremu dworowi zajmował teren dz. ewid. nr ...28/2 o pow. 1,899 ha z niewielkimi przyległościami (na dz. nr ...28/1 oraz przy jeziorze na dz. nr ...33).

Inne

Oficyny z przełomu XIX i XX w.

tekst: Marek polskiezabytki.pl 2011