Łukowo

Stan obecny

Własność prywatna.

Historia

Pałac z k. XVIII / pocz. XIX / 2. poł. XIX w.
Łukowo to wieś leżąca na prawym brzegu Warty, w odległości 4,5 km na wschód od centrum Obornik. Powstała w późnym średniowieczu na miejscu starej, pogańskiej osady. Pierwsza wzmianka, w której odnotowano "Lucowo", pochodzi z 1387 r. Już pod koniec XIV w. we wsi istniał kościół parafialny, należący do dekanatu w Obornikach. Ówczesnymi dziedzicami byli Jan z żoną Klarą i jego brat Piotr. Zapisali się w historii tradycyjnie, w zw. z licznymi sprawami sądowymi, na przykład w 1392 r. z Dobrogostem Szymankowskim, czy w 1400 r. z Maciejem z Wąsoszy. W tym samym roku Jan zmarł, pozostawiając prócz wdowy córkę Hannę. Klara również często bywała w sądach, gdzie toczyła spory, przykładowo: z Wichną z Bucza, Jaśkiem Radło ze Skoków, czy w 1403 r. z Dobrogostem Kamieńskim - o Łukowo, czynsze i kwotę 600 grzywien. Hanna wyszła później za Mikołaja Granowskiego, a jako dziedziczka występuje w zapiskach do roku 1454.
Około poł. XV w. dziedzicami Ł. byli synowie Mikołaja Granowskiego: Mikołaj i Jan Łukowscy. Jan z żoną Synochą mieli syna Stanisława, który w 1478 r. zapisywał na Łukowie i Ziminie kwoty: 900 zł. węgierskich posagu i 1000 zł. węg. wiana, swej żonie Małgorzacie Gołanickiej. Mieli oni córki: Małgorzatę, zamężną za Wojciecha Trąmpczyńskiego, Jadwigę zam. za Jakuba Rosnowskiego, Katarzynę zam. za Stanisława Ujejskiego oraz Dorotę zam. za Mikołaja Młyńskiego. Tak więc na pocz. XVI w. właścicielami poszczególnych części wsi byli panowie Wojciech Trąmpczyński (patron kościoła) z córką Jadwigą, która wyszła za Piotra Włościejewskiego oraz Jakub Rosnowski. Kolejne córki Wojciecha T., Małgorzata i Anna, w 1531 r. sprzedały swoją część wsi Andrzejowi Sobockiemu. Z kolei Dorota i Młyński mieli córkę Zofią, zamężną za Benedykta Rosnowskiego. Ten zapisywał jej w 1534 r. po 300 złp. posagu i wiana.
W poł. XVI w. dziedzicami wsi zostali synowie Andrzeja: Jan i Dobrogost Soboccy, ponadto w 2. poł. stulecia pojawili się tu bracia: Stanisław, Maciej, Jan, Kasper i Piotr Boboleccy. We wsi siedział także potomek Młyńskich - Andrzej, czasami zapisywany jako Myliński. Był on płatnikiem poboru w 1563 r. - od 4 łanów i karczmy dorocznej. Dobrogost Sobocki płacił od 5 i pół łanu i młyna dorocznego o jednym kole.
W 1570 r. na części Boboleckich dziedzicem został Maciej, który kupił części od braci. Z kolei Sobocki sprzedał swoją część wyderkafem Wolfgangowi Bukowieckiemu. W 1572 r. Boboleccy i Soboccy toczyli spór sądowy ze Stanisławem Gołaskim, o granice Ł. i Gołaszyna, a także o młyn na odnodze rzeki Warty.
Na części Bukowieckich do wykupu nie doszło i rodzina ta pozostała na części kupionej od Sobockiego. Wolfgang B. miał z Katarzyną Żylicką (?) syna Jana - płatnika poboru w 1580 r., od 6 półłanków, 3 półłanków opuszczonych, 5 zagrodników, 2 komorników i młyna. Jan ożeniony był z Katarzyną Sobocką, zmarł ok. 1590 r. Na drugiej części Ł. płatnikiem poboru był w 1580 r. Stanisław Bobolecki - od 3 łanów, 3 zagrodników, 2 komorników i pół łanu (pustego?). Jego żoną była Jadwiga Brzozogajska (z Brzozogaju). W 1586 r. sprzedali oni swoją część Ł. Łukaszowi Bzowskiemu, a ten zapisał od razu na tej części po 1800 złp. posagu i wiana żonie Dorocie Golcz.
Dobrogost Sobocki miał synów: Dobrogosta i Jana. W 1595 r. sprzedali oni wyderkafem swoją część Ł. Wawrzyńcowi Dokowskiemu. Cztery lata później Dobrogost zapisywał 5 tys. złp. swej żonie Jadwidze Bardskiej, córce Krzysztofa B. z Wrześni. Część swojej ziemi Soboccy sprzedawali wyderkafem, mając dzięki temu stały dopływ gotówki. Ich córka Meluzyna w 1621 r. zaślubiła Wojciecha Rożnowskiego h. Nowina. W 1622 r. Dobrogost zamienił Łukowo na wieś Stare od Bartłomieja Rynarzewskiego i tym sposobem zakończył okres panowania Sobockich w Łukowie.
Rynarzewscy przetrwali tu wojnę 30-letnią i "potop" szwedzki, a w 2. poł. XVII w. dziedzicem był Wojciech R., ożeniony z Marianną Kłodzińską. Po jego śmierci wdowa wyszła za Jana Wojciecha Gurowskiego h. Wczele. Tenże Gurowski w 1695 r. zapisał część wsi Jackowi Rynarzewskiemu, z kolei w 1701 r. Mikołaj Rynarzewski sprzedał wieś ojczymowi. Michał R., syn Jacka w 1723 r. scedował wieś na Jadwigę R., zaś ta sprzedała ją
Kazimierzowi Wilczyńskiemu, pułkownikowi królewskiemu. Ten w 1729 r. sprzedał Łukowo i Szymankowo Zofii Gurowskiej, wdowie po Sebastianie Prusimskim, za kwotę 100 tys. złp. Synem Prusimskich był Melchior, który w 1747 r. sprzedał Łukowo i Szymankowo - Józefowi Dobrzyckiemu h. Leszczyc, ożenionemu z Józefą Rydzyńską. Zarządcami majątku byli wówczas Paweł Górski z żoną Franciszką Chociszewską. W Łukowie rodziły się ich dzieci, które do chrztu chętnie nosiła dziedziczka Józefa. Córka Józefy - Jolanta Dobrzycka, wyszła za Jana Nepomucena Mycielskiego h. Dołęga, starostę ośnickiego, któremu wniosła dobra w wianie. W 1773 r. w Łukowie urodziła się ich córka, Anna Marcella Monika Katarzyna. Mycielski wybudował we wsi dwór, wzmiankowany w 1780 r. z okazji urodzin Zuzanny Róży, córki ekonomów Łowieńskich, którą do chrztu niosła dwórka Małgorzata Iwińska. W latach 80. XVIII w. posesorem wsi został Anzelm Pomorski, ożeniony z Franciszką Urbanowską (wdową po Stanisławie Obarzankowskim). W 1787 r. urodził się ich syn Franciszek Stanisław, a rok później córka Marcjanna Marianna i w 1789 r. Antoni Aleksander Norbert.
Mycielscy mieli pięcioro dzieci, w tym Zofię (zm. 1791), zamężną za Józefa Nieświastowskiego. Niestety nie wiadomo, czy sprzedali oni wieś, czy też przeszła na kolejnych posiadaczy drogą dziedziczenia. W każdym razie na pocz. XIX w. Łukowo przeszło w ręce Adama Mateusza Goetzendorf-Grabowskiego h. Zbiświcz, ożenionego z Ludwiką Turno z Objezierza. Mieli oni syna Józefa Ignacego (1791-1881), oficera napoleońskiego, adiutanta cesarza Napoleona, kawalera Legii Honorowej, etc. Dziedzic był znanym działaczem politycznym, m. innymi radcą Ziemstwa Kredytowego w Pile, później jego dyrektorem generalnym. W 1829 r. odznaczony został Orderem Orła Czerwonego. Ok. 1824 r. ożenił się z Klementyną Wyganowską, a rok później w Łukowie urodziła się ich córka Joanna Maria Klementyna Helena. W tym samym roku dziedzic rozpoczął budowę nowego dworu, w którym dnia 22 stycznia 1828 r. jego podopieczna - Helena Kwilecka - wyszła za Wincentego Turno, syna Adama i Urszuli Prusimskiej. We dworze tym gościł m. innymi Adam Mickiewicz w czasie swej podróży po Wielkopolsce.
Turnowie zamieszkali w swoim Objezierzu, gdzie w 1830 r. urodziła się ich córka Maria, a w 1835 r. syn Witold Stefan Juliusz Augustyn Józef. Na ślubie Marii ze Stanisławem Mycielskim, który miał miejsce w Objezierzu w 1852 r., świadkiem był oczywiście Józef Grabowski. Na pocz. 1859 r. dobra zostały wystawione na przymusową licytację i nabył je za 150200 talarów dziedzic dóbr Ludomy, niejaki Martini, jak wieść głosiła - dla swego zięcia Jagowa, hrabiego Königsmarck. Tenże Jagow nabył (również na licytacji) pozostałe wsie majątku Łukowo: Szymankowo i Uchorowo, za kwotę 127010 talarów.
W 1872 r. oficjalnym posiadaczem Łukowa o pow. 3970 mórg był Emil Martini. Na obszar ten składało się 3425 m. ziemi uprawnej, 85 m. łąk, 451 m. lasu i 9 wody. Czysty dochód gruntowy wynosił 3799 talarów. Około 1877 r. Martini dokonał przebudowy dworu po Grabowskim. W 1885 r. wieś stanowiła dominium i gminę w pow. obornickim. Miała 3775 mórg obszaru, a wraz z Żernikami 5539 mórg. Było tu 19 domów z 285 m-cami, w tym 196 katolików i 89 ewangelików; 80 analfabetów. Majątek posiadał własną gorzelnię parową i cegielnię. W 1913 r. w skład majętności Łukowo wchodziły Żerniki oraz folwark Dobromił. Łukowo miało 1013 ha, w tym 691 ha ziemi uprawnej, 53 ha łąk, 134 ha pastwisk, 115 ha lasu, 18 ha nieużytków i 2 ha wody; 11396 mk czystego dochodu gruntowego, Żerniki zaś 401 ha, w tym 312 ha ziemi ornej i 3529 mk dochodu. W gospodarstwie głównym doliczono się 76 koni, 225 szt. bydła plus 122 cielaki, 980 owiec oraz 97 świń. W Żernikach: 16 koni, 77 szt. bydła i 22 cielaki, 723 owce oraz 37 świń. Właścicielką była Kathinka von Martini, a zarządcą dóbr insp. Adolf Busse.
W 1926 r. pod zarządem pani K. Martini, dobra wraz z folw. Dobromił obejmowały 1013 ha, w tym 691 ha ziemi uprawnej, 187 ha łąk i pastwisk, 115 ha lasów, 18 ha nieużytków i 2 ha wody. Czysty dochód gruntowy wynosił 3799 talarów. W 1930 r. wieś liczyła 321 mieszkańców. Dzierżawcą majątku obejmującego 1351 ha był Bernard Saenger. W latach 1943-45 wieś nosiła nazwę Luckland. Po 2. wojnie światowej dawne dobra zostały zabrane i rozparcelowane przez Skarb Państwa Polskiego.
Źródła:
Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich... 1880-1902;
Teki Dworzaczka (Monografie, Regesty) Biblioteki Kórnickiej P.A.N.;
Słownik Historyczny Ziem Polskich w Średniowieczu, Inst. Historycznego P.A.N.;
Marek Jerzy Minakowski, Wielka genealogia Minakowskiego (Wielcy.pl);
Księga Adresowa Gosp. Rolnych Woj. Poznańskiego, 1926;
Guter=Adreßbuch für die Prowinz Posen, wyd. 2, Lipsk 1913;
Wykaz alfabetyczny wszystkich posiadłości ziemskich w W. Księstwie Poznańskiem, Berlin, 1872;
Księga Adresowa Polski ..., 1930;
Geoportal;
Mapster:
5454 @ Topographische Karte 1:25 000 (Meßtischblatt) cz. wsch. (Ostdeutschland) /1870 - 1945/
- plik mapy: 3367_Lukowo_1944.jpg
5453 @ Topographische Karte 1:25 000 (Meßtischblatt) cz. wsch. (Ostdeutschland) /1870 - 1945/
- plik mapy: 3367_Lukowo_1911.jpg
Wszystkie prawa zastrzeżone!

Opis

Pałac klasycystyczny. Budynek piętrowy, podpiwniczony, nakryty niskim dachem czterospadowym, fasadą skierowany na wschód. Pośrodku fasady nieznaczny ryzalit, zwieńczony trójkątnym frontonem z ozdobnymi sterczynami. Analogiczny ryzalit znajduje się pośrodku elewacji ogrodowej. Od południa parterowa przybudówka.

Park

Park z XIX w. o pow. ok. 6 ha, zajmujący ok. 2/3 dz. ewid. nr ...168/3. Powojenni geodeci dość śmiało zaznaczyli wraz z parkiem niewielki lasek łączący się z nim od zachodu, może chcąc w ten sposób zrekompensować ubytek jaki nastąpił od strony północnej. Park został tu nieco wykarczowany, a w miejscu tym obecnie istnieje jakaś firma. Wcześniej w tej części parku znajdował się ogród owocowy i szkółka drzew ozdobnych. Mowa o dz. ewid. nr ...168/6 i południowych częściach dz. ewid. nr ...168/20 i ...168/21. Reasumując, przed 1945 r. park miał 11,5 ha obszaru, w tym owalny staw o pow. 1,5 ha (niegdyś z wyspą). Do tego powinniśmy dodać 4,1 ha sadu, który rozciągał się na wschodniej części zespołu pałacowego, w tym staw 0,426 ha, czyli łącznie park obejmował 15,6 ha. Obecnie na terenach dawnych sadów znajdują się działki, domki i poletka mieszkańców. Obydwa stawy zasilane są wodami strumienia płynącego na płd. zachód i uchodzącego do rzeki Warty.

Inne

Zabudowania gospodarcze
Rządcówka

tekst: Marek polskiezabytki.pl 2011