Łęka Wielka

Stan obecny

Własność ANR albo prywatna.

Historia

Pałac z 2. poł. XIX w.
Pierwsza wzmianka o wsi pochodzi z 1282 r. Na pocz. XIV w. weszła ona w skład powiatu ponieckiego utworzonego przez księcia śląskiego Henryka II. Początkowo zwana Starą Łęką, w XV w. została podzielona na Łękę Wielką i Małą. Pod koniec XV w. właścicielami tej pierwszej byli Zygmunt i Sędziwój, dziedzice w Kamieńcu. W 1495 r. Tomasz z Łęki Małej zapisywał czynsz wikariuszom katedralnym poznańskim. Właściciele wsi przezwali się Łąckimi czy też Łęckimi, zaś pieczętowali się herbem Korzbok. Oprócz nich w różnych okresach we wsi występowali Opalińscy h. Łodzia. Na pocz. XVI w. częśc wsi była w posiadaniu Piotra Opalińskiego ożenionego z Małgorzatą Włoszakowską, po których to odziedziczyła córka Zofia, zam. 2-o v. za Jana Turka Łąckiego. Ta Włoszakowska, jak sugeruje nazwisko, pochodziła z Włoszakowic, które wchodziły w skład dóbr braci Opalenickich (Opalińskich) – synów Piotra, sędziego poznańskiego. W okresie do poł. XVI w. Opaleniccy stali się właścicielami rozległych dóbr w Wielkopolsce, obejmujących oprócz klucza Włoszakowickiego klucze: Lgiński, Radliński, Łęka, Zagórzyński i Kazimierski (miasta Kazimierz). Oprócz tego posiadali części dóbr królewskich Śrem, Kopanica i Kcynia. W 2. poł. właścicielem tych dóbr był Andrzej Opalenicki, który w 1558 r. zapisywał 7 tys. złp. posagu żonie Katarzynie Kościeleckiej. W 1624 r. syn Piotra (krajczego koronnego) – Jan Piotr Opaliński, dworzanin królewski, zapisywał na dobrach 30 tys. złp. posagu przyszłej żonie Katarzynie Leszczyńskiej. W 1. poł. XVII w. Mała Łęka należała częściowo do Zawadzkich, również pieczętujących się herbem Korzbok. W poł. XVII w. części obu Łęk oraz Żytowiecko należały do Wojciecha Mycielskiego h. Dołega. W 1660 r. wraz z synami Krzysztofem i Mikołajem dokonywali oni podziału majątku. Na skutek tego podziału Ł. Wielką z folwarkiem Kopanie dostał syn Krzysztof. W 1665 r. sprzedał on bratu staw w Łęce wraz z ogrodem i domem młynarza w fundum Małej Łęki, za kwotę 2,5 tys. złp. Mikołaj w 1685 r. dał wszystko synowi Adamowi, urodzonemu z żony Anny Dembińskiej. Ten w 1685 r. zapisywał na dobrach 50 tys. złp. posagu i t. wiana żonie Annie Niegolewskiej. Z kolei synem Krzysztofa był Andrzej, chorąży poznański, który w 1695 r. zapisywał jakieś kwoty na poczet posagu, na Wielkiej Łęce, żonie Mariannie Tuczyńskiej. Ciż mieli córkę Teresę, która wyszła za Mikołaja Skoroszewskiego, kasztelana przemęckiego. Po śmierci męża Teresa postanowiła sprzedać majątek, zaś nabywcą został w 1767 r. Antoni z Krzycka Krzycki h. Kotwicz. Kontrakt sprzedaży spisano w Rokossowie, zaś dobra oszacowano na dość sporą kwotę 280 tys. złp. Krzycki wcześniej posiadał Osiek i Sielec w pow. pyzdrskim; zaraz po transakcji oprawił na połowie całych swoich dóbr 100 tys. posagu żonie Franciszce Skoroszewskiej. W międzyczasie w Małej Łęce rządził po Adamie Maciej Mycielski, a następnie jego syn Józef, starosta koniński, który w 1771 r. sprzedał wieś wraz z Żytowieckiem i Grodziszczkiem Maksymilianowi z Brudzewa Mielżyńskiemu h. Nowina.
Kasztelanowa krzywińska – Franciszka ze Skoroszewskich Krzycka zmarła przed 1783 r. Prawie przez 7 lat ciągnęły się różne sprawy spadkowe, głównie pomiędzy rodziną a braćmi Onufrym i Józefem – synami Antoniego. Ostatecznie w 1790 r. dziedzicem Łęki Wielkiej został Józef Krzycki. Łęka Mała przez cały czas pozostawała w rękach Mielżyńskich. Krzycki ożenił się z Franciszką Miaskowską h. Bończa, z którą prawdopodobnie nie miał potomstwa. Nie wiemy dokładnie w jaki sposób wieś przeszła z powrotem pod panowanie Mycielskich, faktem jest że na pocz. XIX w. dziedzicem Wielkiej Łęki był Józef Nikodem hr. Mycielski, posesor Chociszewic, dziedzic Rokossowa. Józef ożeniony był z Karoliną Wodzicką h. Leliwa, z którą mieli ośmioro dzieci: Marię (1822-1891), Michała Józefa (1822-1905), Ludwikę, Karolinę (1825-1912), Feliksa Teodozjusza (1827-1887), Annę Marię (1829-1916), Franciszka Cyrjaka Cypriana (1832-1901) oraz Józefa Henryka Cyryla (1835-1893). Mycielscy w 1868 r. sprzedali W. Ł. sąsiadom z Łęki Małej i Żytowiecka – Mielżyńskim. Józef Mycielski był spokrewniony z kolejnym dziedzicem – Leonem Tomaszem Makiem (1809-1900), gdyż jego bratanica Teresa (córka Teodora Mycielskiego) wyszła za Macieja Eliasza C hr. Mielżyńskiego (1846-1907) – syna owego Leona. Ok. 1870 r. dla Leona Mielżyńskiego wybudowany został obecny dwór. W wielkiej Łęce rodziło się troje dzieci Macieja Mielżyńskiego i Teresy Mycielskiej: Felicja Ludwika Waleria Maria (1877-1939), Helena (1887-1959) i Krzysztof Leon (1888-1927).
W 1885 r. Łęka Wielka dzieliła się na wieś, gminę i dominium o pow. 5171 mórg. W skład domeny oprócz głównego folwarku wchodziły: Kopania, Józefowo i Karolinowo. Łącznie na terenie domenalnym było 18 domów i 383 m-ców wyznania katolickiego; 180 analfabetów. Wieś posiadała także kolonię Bogdanki; łącznie były tam 62 domy i 374 m-ców, w tym 14 ewangelików; 68 analfabetów. Właścicielem majątku był Leon hr. Mielżyński, zaś syn Maciej oficjalnym dziedzicem wsi został dopiero przed 1892 r. Za jego rządów w majątku wybudowano m.in. krochmalnię oraz gorzelnię. Dziedziczka zmarła dość młodo, mając 47 lat, dnia 31 sierpnia 1903 r. i pochowana została w kościele w Pawłowicach. W tamtym czasie dyrektorem dóbr Wielkiej Łęki był Bronisław Karłowski h. Prawdzic. W 1919 r. w Bonikowie młody Krzysztof M. zaślubił Krystynę Marię hr. Tyszkiewicz-Łohojską h. Leliwa (1897-1932) z którą mieli dwóch synów: Andrzeja Krzysztofa (1920-1988) i Feliksa Krzysztofa Marię (1922-2006). W 1926 r. do dóbr należały także folwarki: Aleksandrowo, Karolinowo, Kopanie, Krzysztofowo i Maciejewo. Całość liczyła 4683 ha, zaś Łęka Wielka 1319,1 ha, w tym 1098,1 ha ziem uprawnych, 57,5 ha łąk i pastwisk, 128,5 ha lasów, 31,5 ha nieużytków oraz 3,5 ha wód. Czysty dochód gruntowy podawany jako podstawa do wyliczenia podatku wynosił 6193 talary. Gospodarstwo posiadało gorzelnię i suszarnię płatków ziemniaczanych. Specjalizowało się w reprodukcji uznanych nasion zbóż i nasion buraczanych. Prowadzono tu także hodowlę koni polskich szlach. półkrwi (36 klaczy). W 1930 r. wieś liczyła 1119 m-ców. Po wybuchu 2. wojny światowej Mielżyńskich wygnano z majątku, natomiast administratorem dóbr został Niemiec nazwiskiem Braun. Nazwę wsi zmieniono na Groß Lanke. Po wojnie dawny folwark najpierw przejęły Państwowe Nieruchomości Ziemskie, następnie utworzono tu Państwowe Gospodarstwo Rolne, podległe kombinatowi w Goli. Na pocz. lat 90. XX w. PGR-y ustawowo zlikwidowano, a ich pozostałości przejęła na mocy ustawy Agencja Rynku Rolnego.
Źródła:
Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich... 1880-1902;
Teki Dworzaczka (Regesty, Monografie) Biblioteki Kórnickiej P.A.N.;
Marek Jerzy Minakowski, Wielka genealogia Minakowskiego (Wielcy.pl);
Księga Adresowa Gosp. Rolnych Woj. Poznańskiego, 1926;
Internetowe Kroniki Wsi: http://www.lekawielka.powiatgostyn.pl/Historia_Wsi,5211.html;
Księga Adresowa Polski, 1930;
Mapster:
6745 @ Topographische Karte 1:25 000 (Meßtischblatt) cz. wschodnia (Ostdeutschland) /1870 - 1945/
- plik mapy: 4167_Seide_1940.jpg
Geoportal.
Wszystkie prawa zastrzeżone!

Opis

Pałac neogotycki. Budynek wzniesiony na planie prostokąta, w dłuższej osi N/NW-S/SE, piętrowy z mezzaninem, fasadą zwrócony na E/NE. Składa się z dwóch zasadniczych części: wyższego korpusu i niższej przybudówki dostawionej od północy. Na ich styku wznosi się wieża widokowa. W 9-osiowej fasadzioe trójosiowy ryzalit z umieszczoną w szczycie płaskorzeźbą przedstawiającą nadanie właścicielom Łęki godności rycerskich.

Park

Park z XIX w. o pow. 5,13 ha. Przy pomiarze uwzględniliśmy istniejący drzewostan i staw, bez podziału na działki ewid., bez placów i nieużytków, np w płd.-zach narożniku. Uwzględniliśmy za to część parku z oficyną, znajdującą się na działkach nr ...433/9, ...433/10 i ...433/17 w narożniku płd.-wschodnim. Pozostała, główna część parku leży na dz. ewid. nr ...433/11 o pow. 5,9373 ha (Geoportal, 7.02.2018 r.).

Inne

Spichlerz.

tekst: Marek polskiezabytki.pl 2011