Łabiszynek

Stan obecny

Własność J.S.T. Obiekt opuszczony, w ruinie.
W przybudówce czynna kaplica K.K. p.w. św. Mikołaja.

Historia

Dwór z 2. poł. XVIII w. / XIX w.
Pierwsza wzmianka o wsi pochodzi z 1247 r., gdy była osadą wydzieloną z terenów wsi Modliszewo. Ok. 1450 r. właścicielem tej osady był Niemierza, który procesował się z Marcinem z Mielna. Łabiscy ponoć pieczętowali się herbem Nowina. Pod koniec XV stulecia współwłaścicielami Ł. byli bracia Maciej i Mikołaj Budziejewscy. W 1508 r. po śmierci brata Mikołaj dokonał podziału majątku pomiędzy bratanicami: Malgorzatą, Barbarą i Dorotą a niejakim Kołybskim. Kilkanaście lat później dziedziczką była już Katarzyna Żernicka (1534), a następnie Stanisław Baranowski (1540), Mikołaj Łącki i Walenty Brzozogajski (1543). Ok. 1550 r. właścicielem rozległych dóbr w pow. gnieźnieńskim, w tym Łabiszynka i Woli był Janusz Latalski, wojewoda poznański, starosta inowrocławski i człuchowski. Podania mówią, że już w tamtych czasach we wsi wznosił się drewniany dwór. W 1553 r. Latalski zamienił połowę Łabiszynka za Tupadły w pow. kcyńskim, z Mikołajem Łąckim - sędzią ziemskim kaliskim. Na skutek postanowienia o podziale majątku z 1558 r., Ł. przeszedł w ręce Jerzego Latalskiego. Zaledwie rok później wieś dzierżył Wojciech Modliszewski, zaś po nim Mieleńscy (Mielińscy) z pobliskiego Mielna. Po Krzysztofie Mieleńskim dziedzicem w 1695 r. został jego syn Aleksander. Ten ożenił się z Zofią Witosławską, z którą miał synów: Krzysztofa i Jana. W 1622 r. Łabiszynek dostał Krzysztof. Na skutek podziału dóbr z bratem otrzymał on także: wsie Wolę i Piotrowo, młyny Ulek i Korzecznik, bór Grabówka i puszczę Lawiczyńską bez młyna i wody. Poza tym: jezioro w Łabiszynku i stawy przy wspomnianych młynach, dwie wsie w pow. kcyńskim i dwie kamienice w Gnieźnie; jedną na rogu od zakonników franciszkanów i drugą obok niej, z podwórzem. Ok. 1624 r. Krzysztof Mieliński ożenił się z Zofią z Dzwonowa Rogalińską, której oprawił na Łabiszynku i Woli 10 tys. złp. Zmarł przed 1638 r. zaś Zofia wkrótce zaślubiła Łukasza Swiniarskiego. Po Swiniarskich dobra przejął Marcin Smogulecki, starosta nakielski, który dzierżawił je ks. Aleksandrowi Kołudzkiemu, prepozytowi kaplicy św. Krzyża (pryw. kaplicy Kołudzkich). W tamtym czasie (1701) wieś była w tenucie (inaczej posesji) Skarszewskich, następnie Pomianowskich (1712) i Zakrzewskich (1740). W 1. poł. XVIII w. Kołudzcy z dzierżawców stali się właścicielami Łabiszynka. W 1742 r. dziedzicem był ks. Aleksander Kołudzki, kanonik matropolitalny gnieźnieński. W 2. poł. XVIII w. Kołudzcy dzierżawili wieś m.in. Karłowskim h. Prawdzic. Ok. 1775 r. dziedzic Józef Kołudzki wybudował we wsi dwór, który zapewne byl już pierwowzorem obecnej budowli. W dworze tym rodziły się dzieci kolejnych posesorów, m.in. Rykaczewskich i Mieszkowskich h. Bończa. Po Kołudzkim dziedzicem został Walenty Gozimirski h. Bończa (1750-1796), ożeniony z Urszulą Barbarą Bnińską 1-o v. Lutomską, 2-o v. Chwałkowską. Po jego śmierci dobra przejąl przyrodni brat (s. Wojciecha i Anny Trzcińskiej - przyp.) - Onufry (1762-1814). Ten ożenił się z Franciszką Józefatą Garczyńską h. wlasnego (1772-1805). Posesorem dóbr do 1795 r. był Mateusz Rowiński, dziedzic wsi Swiniary. Dziedziczka Franciszka po swojej śmierci pochowana została w kaplicy Kołudzkich w Łabiszynku. Dziedzic Onufry Gozimirski dokonał pierwszej zasadniczej przebudowy dworu, zmarł 2. lutego 1814 r. Krótko wcześniej w Łabiszynku ślub zawarł aktualny posesor - Antoni Miaskowski, kapitan Wojska Polskiego, z Eleonorą Müntzberg. Ich córka Karolina wyszła za Adama Ostaszewskiego i tym sposobem stali się oni kolejnymi zarządcami Łabiszynka. W 1818 r. urodziła się ich córka Salomea, która w 1834 r. wyszła za 46-letniego rozwodnika, Franciszka Kręglewskiego, syna Wawrzyńca i Marianny. W 1849 r. w Łabiszynku zmarł aktualny dziedzic - Bonawentura Goślinowski, zaś kilka m-cy później w Gnieźnie, dawniejszy dziedzic wsi - Franciszek Maciej Ksawery Gozimirski (syn Onufrego), pozostawiwszy wdowę Mariannę i syna. W tym czasie również zmienili się posesorzy. Po Konstantym Dobiejewskim funkcję tę objął niejaki Broeker, zmarły w 1853 r. Ten pozostawił córki; 15-letnia Michalina zmarła 23 grudnia 1853, zaś Helena w 1858 r. wyszła za Józefa Grabskiego, posesora Zakrzewa. Był jeszcze brat dziewcząt - Aleksander de Broeker, dzierżący posesję po śmierci ojca. Dziedzicem w tym czasie był (po Goślinowskim - przyp.) Aleksander Florenty Ignacy Brudzewski von Brause h. Newlin, zasłużony w powstaniu 1831, syn Augusta i Katarzyny Moszczeńskiej h. Nałęcz. Nie ożenił się i nie miał potomstwa. Zmarł 14 lutego 1858 r. Dobra pozbawione dziedzica w 1860 r. zostały wystawione na licytację i w dn. 9 lipca tego roku nabył je za 150 tys. talarów kupiec n.n. z Berlina. W tamtym czasie liczyły 6600 mórg dobrej ziemi pszennej; były tu także 3 "dobrze urządzone" fabryki. W 1880 r. majątek liczył dokładnie 6294 morgi, a ich włascicielem był Józef Russak który jeszcze tego roku sprzedał je za 850 tys. marek Wilhelmowi Hermanowi Ottmerowi z Poznania.
W 1885 r. na Łabiszynek składała się gmina wiejska i dominium o pow. 6400 mórg. W skład domeny wchodziły także folwarki: Brody, Piotrowo i Ławieczno. Łącznie było tu 25 domów z 473 m-cami, w tym 356 katolików, 113 ewangelików i 4 żydów; 79 analfabetów. Majątek posiadał własny browar, młyn parowy i cegielnię. Od Ottmera majątek kupił oberamtmann Alfons Wachter, który siedział tu do wyzwolenia Polski w 1920 r. W tym samym roku dobra te nabył Teofil Galiński. Ten 30 kwietnia 1908 r. w Środzie Wlkp zaślubił Franciszkę Woźny. Zmarl 19 stycznia 1938 r., a wdowa 27 października 1945 r. Ich wcześniejszym majątkiem był Osin na Śląsku. Oboje pochowani zostali w kościele p.w. św. Michała w Gnieźnie, którego byli kolatorami. Mieli czworo dzieci: Tadeusza (1907-1992), Irenę (1909-1993) zamężną za Zygmunta Jarmułt-Mlickiego z Jeżyc h. Dołega (1890-1943); Bogdana (1912-1939) i Marię (1914-1996). Irena i Zygmunt mieli córkę Elżbietę, zamężną za Zygmunta Kurtykę. Majątek za rządów Galińskich znajdował się w wysokiej kulturze rolnej, posiadał nowoczesne żniwiarki konne, młockarnie parowe i gorzelnię. W 1926 r. liczył 553 ha, na co składało się 443 ha ziemi uprawnej, 56 ha łąk i pastwisk, 50 ha lasów i 4 ha wody. Czysty dochód gruntowy wynosił 1874 talary. Dziedzic był uznanym rolnikiem z własnymi metodami siewu i upraw, autorem opracowań o rolnictwie a także wynalazcą; stworzył np. tzw. "spulchniacz podglebia". W dworze koncentrowało się życie kulturalne i towarzyskie regionu. Franciszka była przewodniczącą Koła Włościanek, a córka Irena jej zastępczynią. Po wybuchu 2. wojny światowej syn Bogdan wraz z sąsiadami próbowali organizować obronę Łabiszynka. Zginął z rąk hitlerowców 10 września 1939 r. Galińska wraz z rodziną została zmuszona do opuszczenia majątku. W latach 1939-45 wieś nosiła nazwę Laben. Po wojnie dobra zabrał i rozparcelował Skarb Państwa Polskiego. Na terenie dawnego folwarku utworzone zostało Państwowe Gospodarstwo Rolne, zlikwidowane ustawowo w latach 90. XX w. Gospodarstwo specjalizowało się m.in. w hodowli nasiennej. Od czasu likwidacji PGR-u dwór sukcesywnie popada w ruinę.
Źródła:
Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich... 1880-1902;
Teki Dworzaczka (Monografie, Regesty) Biblioteki Kórnickiej P.A.N.;
Wielka Genealogia Minakowskiego;
Księga Adresowa Gosp. Rolnych Woj. Poznańskiego, 1926;
Księga Adresowa Polski, 1930;
Strona internetowa "Odkrywamy Wielkopolskę":
http://www.wielkopolska-country.pl/agroturystyka/item/374-labiszynek-historia-jakich-malo;
Geoportal.
Wszystkie prawa zastrzeżone!

Opis

Budynek wzniesiony na nierównomiernym planie, w dłuższej osi zbliżonej do W-E, fasadą skierowany jest na południe. Do starszej bryły parterowej dobudowano od wschodu prostopadłą cz. piętrową. Od zachodu znajdują się dobudowane jeszcze później przybudówki: piętrowa i parterowa (stanowią posesję nr 20). Korpus główny nakryty dachem dwuspadowym, z trójkątnymi wystawkami w obu elewacjach. Budynek w stanie ruiny, z częściowo zamurowanymi drzwiami i oknami.

Park

Park z XIX w. zajmujący wraz z dworem działkę ew. nr ...35/3 o pow. 4,1172 ha (Geoportal, 01.07.2017 r.). Pośrodku parku wzniesienie (120 m. npm.); deniwelacja terenu rzędu 4-8 m.

Inne

tekst: Marek polskiezabytki.pl 2011