Skatalogowanych zabytków: 11364
Zarejestruj się
Miniatura Lusowo
2010, zdjęcie Marek Kujawa
Miniatura LusowoMiniatura LusowoMiniatura LusowoMiniatura LusowoMiniatura LusowoMiniatura Lusowo

Użytkownicy współtworzący opis i dane obiektu

Marek KujawaTomek Malik

Lusowo

Großliebenau (1943-45)

Województwo:wielkopolskie
Powiat:poznański
Gmina:Tarnowo Podgórne
Rodzaj obiektu:Dwór

Rejestr zabytków

Zespół:pałacowy, nr rej.: 1530/A z 2.07.1974

Stan obecny

Własność prywatna, w remoncie.
Rok 2016 - remont trwa nadal.

Historia

Pałac z poł. XIX w.
Lusowo to wieś leżąca nad jeziorem Lusowskim, w odległości 4 km na południe od Tarnowa Podgórnego.
Pierwsza wzmianka o wsi pochodzi z 1146 r., z aktu nadania wsi "Lusou" kapitule poznańskiej, dokonanego przez księcia Mieszka III Starego, który pod Poznaniem pokonał swego przyrodniego brata - Władysława II zwanego Wygnańcem. W 1288 r. staraniem kapituły i biskupa Gerbisza, powstała tu parafia rzymskokatolicka i wybudowano pierwszy drewniany kościół. Dochody z parafii stanowiły uposażenie dziekana katedralnego. O pierwszym dworze (plebana Jakuba) oraz szkole mówi wzmianka z 1514 r., kiedy to Jakub oddał dochody kościoła w dzierżawę Marcinowi ze Starczynowa. Ten w zamian miał "wybudować nowy domek przy plebanii, odnowić stodołę, odnowić i pokryć gliną szkołę oraz otoczyć dwór płotami".
W XIV i XV w. kościół w L. podupadł, a w 1499 r. Wojciech, sufragan poznański, biskup euneński, dokonał erekcji nowej świątyni, wybudowanej z palonej cegły. Taż świątynia "wytrzymała" do 2. poł. XVIII w., po czym odrestaurował ją w 1776 r. dziekan katedralny Andrzej Myszkowski. W XVI i XVII w. przy kościele istniała kaplica rodowa Sadowskich, lecz i ona z czasem podupadła, a w 1695 r. była całkowitą ruiną. W 1510 r. wieś miała 11 łanów osiadłych, 4 i pół łanu opuszczonego, 3 zagrodników i 2 karczmy. W 1563 r. doszedł do tego podatek od krawca. Jako płatnik poboru w 1577 r. wskazywany był dziekan poznański. W 1581 r. pobór płacono od 14 półłanków, 6 zagrodników, 6 komorników, 1 rzemieślnika i 2 rybaków.
W dawnych czasach bardziej popularną formą nazwy wsi było Lussowo. W rękach biskupich wieś pozostawała aż do końca XVIII w. Folwarkiem zarządzali posesorzy, dla których na pocz. XVIII w. wybudowano we wsi kolejny dwór. W 1734 r. tenutariuszką L. była Anna Szczytowska, w 2. poł. XVIII w. Franciszek i Wiktoria Sulerzyscy, a pod koniec stulecia Mielińscy h. Wczele i rodzina Kmitów.
Po kasacie majątku kościelnego, wieś przeszła w ręce Neymanów h. Spława (z Sierosławia). Na pocz. XIX w. dziedzicem dóbr był Józef Neymann, zaś posesorami Franciszek i Marianna Skaławscy. W latach 30. XIX w. dziedzicem L. został Tomasz Otocki h. Dołęga (1802-1882), syn Marcina i Weroniki Bojanowskiej, ożeniony z n.n. Felicjanną (Felicją). Dnia 29 kwietnia 1840 r. w Lussowie urodziła się ich córka Helena Aniela. Ojcem chrzestnym dziecka był Augustyn Kąsinowski, dz. Swadzimia, zaś m. chrzestną Katarzyna Sulerzyska. Są to informacje niepodważalne, tak więc dopiero po 1840 r. Lussowo mogło przejść w ręce Objezierskich & Richthofenów.
Podjęliśmy próbę sprawdzenia, skąd w takim razie wzięli się oni w Lusowie? Kilkanaście lat wcześniej, w odległym o 100 km (na płd.-wschód) Rusku dziedzicem był Rafał Objezierski h. Nałęcz (1764-1839), ożeniony z Franciszką Zaremba, którzy mieli czworo dzieci: Paulinę (1809-1870), Józefa, Franciszkę oraz Elżbietę. Paulina w dniu 5 marca 1826 r., w Rusku, wyszła za Wilhelma barona Richtofena (ur. w 1799 we Frankenthal, zm. w 1882 r. w Dreźnie), syna Wilhelma i Henrietty von Perkenau. Mieli dwoje dzieci: Henryka Rafała (1826-1878) i Elżbietę (1828-1911). Henryk ożenił się w 1850 r. z Marią Wielogłowską h. Starykoń. Mieli troje dzieci: Bolesława (1854-1924), Stanisława (1860-1953) oraz Marię (1862-1945). Dzieci Henryka bar. Richthofena rodziły się już w Krakowie. W 1839 r. w Poznaniu zmarła 21-letnia Elżbieta (siostra Pauliny), która zaledwie zdążyła wyjść za hrabiego Szembeka. W dzień przed "Sylwestrem" tego samego roku umarł dziedzic R. - Rafał Objezierski. Nigdy nie miał nic wspólnego z miejscowością Lussowo / Lusowo. Nie znaleźliśmy żadnego powiązania tej rodziny z Lusowem, dlatego najprawdopodobniej wieś została kupiona okazyjnie, a informacja o tym nie znalazła się w księgach grodzkich ani ziemskich. Dobra te przeszły w ręce Pauliny i Wilhelma Richthofenów po 1840 roku, ale najpóźniej ok. 1847, gdyż wzmianka z 1848 r. mówi już o ślubie ich córki Elżbiety (Elizy?), z Antonim Szydłowskim h. Lubicz, dziedzicem Storbkowic i Wołkowyi w Królestwie Polskim. Brat Pauliny - Józef - był wówczas dziedzicem Drzeczkowa, zaś jej siostra Franciszka poszła mieszkać do męża (Miłkowskiego) do Rusocina. Błędne przekonanie o Lusowie, jako posagu dla Pauliny, idzie prawdopodobnie za Marcinem Libickim, który zapewne nie przeprowadził gruntownych badań historii tego majątku. Jest też możliwość, ze wieś była podzielona. Wtedy faktycznie połowę mogli trzymać Otoccy, a drugą w 1826 roku kupili Objezierscy dla swojej córki. Niestety, nie jesteśmy w stanie sprawdzić tej teorii...
Pałac w Lussowie wzniesiono dla Richthofenów ok. 1855 r. Mieszkali tu krótko, bo jeszcze w latach 50. nastąpił ich rozwód. Paulina zmarła dnia 29 sierpnia 1870 r. w Ostrowieczku, a pochowana została w Dolsku. I tu znowu pojawia się sprzeczność z Libickim, który pisze, że L. sprzedano dopiero po śmierci barona. To niemożliwe, skoro od dawna nie mieszkał on z żoną w L., córka Elżbieta nie miała dzieci, a Henryk z rodziną mieszkali w Krakowie. Tak więc dobra w L. sprzedano znacznie wcześniej i to zapewne jeszcze przed śmiercią dziedziczki - Pauliny. Nabywcą został bankier z Bernburga w Saksonii-Anhalt - Herman von Palm. Baron Wilhelm Richthofen zmarł dnia 24 września 1882 r. w Poznaniu.
W 1885 r. we wsi Lusowo znajdowały się 22 domy z 233 m-cami, w tym 224 katolików i 9 ewangelików; 45 analfabetów. Parafia należała do dekanatu bukowskiego. Domena posiadała 2816 mórg (z folwarkiem Helenowo), a na jej terenie znajdowało się 13 domów ze 160 m-cami, w tym 93 katolików, 11 żydów i 56 ewangelików; 55 analfabetów. Majątek posiadał gorzelnię parową. Na przełomie XIX i XX w. Herman von Palm dobudował do pałacu skrzydło, mieszczące salę balową. Ok. 1912 r. sprzedał Lusowo Komisji Kolonizacyjnej, a ta rozparcelowała grunta.
Po wyzwoleniu Polski, część wsi zwaną Batorowo, wraz z pałacem nabył generał Józef Dowbor-Muśnicki (1867-1937), dowódca utworzonego w 1917 r. w Rosji I Korpusu. W swoim życiu przeszedł długą drogę bojową. Walczył m. innymi w wojnie rosyjsko - japońskiej (1904-1905), w bitwie przasnyskiej podczas I wojny światowej, był ciężko ranny podczas przeprawy przez rzekę Orzyc, później walczył też na froncie austriackim. Na rozkaz Piłsudskiego stanął na czele powstania wielkopolskiego, a w 1920 r. wycofał się ze służby i przeszedł do rezerwy, prawdopodobnie z powodu śmierci żony - 38 letniej Agnieszki Korsońskiej. Zajął się wychowywaniem czworga dzieci oraz gospodarstwem. Zmarł na zawał serca, dnia 26 października 1937 r. Pochowany został obok żony w Lusowie.
W 1926 r. pod zarządem generała dobra liczyły 238,55 ha, w tym 100,72 ha ziemi uprawnej, 24,22 ha łąk i pastwisk, 32,72 ha lasów, 8,99 ha nieużytków i 71,9 ha wody. Czysty dochód gruntowy wynosił 1183 talary. W Lusowie znajdował się także folwark kościelny, będący w dzierżawie Zygmunta Plucińskiego, o obszarze 110,56 ha, w tym 90 ha ziemi uprawnej. Z folwarku tego wykazywano do podatku 650 talarów "czystego dochodu". W 1930 r. wieś liczyła 231 mieszkańców. Było tu Kółko Rolnicze, dwie kuźnie, rzeźnik Święcioch, sklep A. Lesińskiego i handel nabiałem A. Łobzowiaka. Po wybuchu 2. wojny światowej w gospodarstwie zarządcą był niejaki Knappe. Mieszkańców wsi w 1940 r. wysiedlono do G.G. Agnieszka Dowbor-Muśnicka została rozstrzelana przez Niemców w Palmirach, a jej siostra Janina przez Rosjan w Katyniu (w 1940 r.). W latach 1943-45 wieś nosiła nazwę Großliebenau. Po wojnie przez jakiś czas przebywali tu żołnierze rosyjscy, a w 1948 r. pozostałości majątku przejął Skarb Państwa Polskiego. Pałac przekazany został na cele oświatowe, a ziemie dawnego majątku rozparcelowano. Od kilkunastu lat pałac stanowi własność prywatną.
Źródła:
Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich... 1880-1902;
Teki Dworzaczka (Monografie, Regesty) Biblioteki Kórnickiej P.A.N.;
Słownik Historyczny Ziem Polskich w Średniowieczu, Inst. Historycznego P.A.N.;
Marek Jerzy Minakowski, Wielka genealogia Minakowskiego (Wielcy.pl);
Rafał Sierchuła, Wojciech Jerzy Muszyński "Józef Dowbor-Muśnicki 1867-1937", IPN, 2019;
Marcin Libicki "Dwory i pałace wiejskie w Wielkopolsce", wyd. II, Poznań, 1996;
Księga Adresowa Gosp. Rolnych Woj. Poznańskiego, 1926;
Księga Adresowa Polski ..., 1930;
Geoportal;
Mapster:
5593 @ Topographische Karte 1:25 000 (Meßtischblatt) cz. wsch. (Ostdeutschland) /1870 - 1945/
- plik mapy: 3566_Sady_1940.jpg
11821586 @ Topographische Karte 1:25 000 (Meßtischblatt) cz. wsch. (Ostdeutschland) /1870 - 1945/
- plik mapy: 3566_Sady_IX.1944_uniberk_C056971430.jpg
Wszystkie prawa zastrzeżone!


Opis

Pałac neogotycki. Budynek wzniesiony na planie prostokąta, fasadą skierowany na północ ze sporym odchyleniem wschodnim, podpiwniczony, piętrowy. Część centralna niższa, nakryta łagodnym dachem dwuspadowym, po bokach wyższe skrzydła. W zachodnim skrzydle (dobudowanym na przeł. XIX / XX w.), wysuwającym się trójbocznymi ryzalitami z obu dłuższych elewacji, znajduje się sala balowa. Do wschodniej części fasady przylega wieloboczna wieżyczka, zwieńczona machikułami i blankowaniem. Elewacje korpusu pozbawione są detalu architektonicznego, częściowo boniowane; ciekawiej wyglądają wspomniane trójboczne ryzality z wysokimi oknami, zamkniętymi łukiem Tudorów i na piętrze łukami kotarowymi.
Układ przestrzenny zespołu pałacowego jest w znacznym stopniu przekształcony. Największe zmiany zaszły w obrębie podwórza gospodarczego, a także w zach. części parku, który został częściowo zamieniony na działki mieszkańców.

Park

Park krajobrazowy z poł. XIX w. o pow. ok. 1 ha. Do 1945 r. miał ok. 1,3 ha i rozciągał się po zach. stronie pałacu. Pas zadrzewienia wzdłuż jeziora stanowił drzewostan naturalny lub sady. W parku zachowały się okazy drzew o rozmiarach zbliżonych do pomnikowych.

Inne

Kościół neogotycki, mur. św. Jadwigi i Jakuba XV w. / 1913-1916 r.
Na cmentarzu obok dworu pochowany jest gen. J. Dowbor-Muśnicki

tekst: Marek polskiezabytki.pl 2011

Komentarze

Aby skomentować obiekt, zaloguj się. Jeżeli nie masz jeszcze konta w serwisie, zarejestruj się.

Ten obiekt nie został jeszcze skomentowany.