Skatalogowanych zabytków: 11428
Zarejestruj się

Użytkownicy współtworzący opis i dane obiektu

robert rydwelskiMarek Kujawa

Kowalskie

Eichenhof (1943-45)

Województwo:wielkopolskie
Powiat:poznański
Gmina:Pobiedziska
Rodzaj obiektu:Dwór

Rejestr zabytków

Zespół:dworski z poł. XIX w.
Obiekt:dwór, nr rej.: 2314/A z 11.08.1994
Park:nr rej.: 2080/A z 29.04.1986

Stan obecny

Własność prywatna.

Historia

Dwór z przeł. XIX i XX w.
Kowalskie to wieś położona na obrzeżu Puszczy Zielonki, nad jez. Kowalskim, leżąca 8 km na zachód od Pobiedzisk. Znana już w XIV w., kiedy to była własnością szlachecką. Pierwsi właściciele pisali się z Kowalskich, a około 1470 r. zaczęli posługiwać się nazwiskiem Kowalskich. Pieczętowali się herbem Czewoja. O wsi tej wspomina biskup Jan Łaski (Liber Beneficiorum). W 1422 r. znajdujemy tu Piotra "de Kowalskie", a następnie Nikiela, który wraz z żoną Zofią toczyli spory z Januszem z Górki, skarbnikiem kaliskim. Piotr i Nikiel zapewne byli braćmi, mieli jeszcze trzeciego brata - Adama. Synem któregoś z nich był Jarosław, zaś synem tegoż: Andrzej, który w 1468 r. poręczał (w jakiejś sprawie o pieniądze) za Klimkę, wdowę po Marcinie Goryńskim. Miał on ponadto 3 braci: Stanisława, Jakuba i Wojciecha, którzy toczyli spór z "konwentem panien". W 1478 r. Andrzej zapisywał po 140 grzywien posagu i wiana żonie, Katarzynie Kozłowskiej. Wraz z Wojciechem który był wójtem w Pobiedziskach trzymali także Jerzykowo. Na pocz. XVI w. dziedzicem wsi był Stanisław K. ożeniony z Anną, z którą mieli dzieci: Stanisława, Andrzeja i Annę. Z tejże trójki, Andrzej miał synów Macieja i Jana, który to ożenił się z Elżbietą Bieganowską. Zapewne drugą żoną Jana była Anna, z którą miał on syna Andrzeja. W 1624 r. tenże Andrzej zapisywał przyszłej żonie - Katarzynie Żydowskiej - 2 tys. złp. posagu. Rok 1627 to znamienna data w historii, gdyż Kowalscy opuścili wieś, sprzedając ją Janowi Radzickiemu. Ten ożeniony był z Katarzyną, wdową po Dobiesławie Trąmpczyńskim.
W 1643 r. we dworze w pobliskim Barcinku doszło do awantury, w trakcie której zamordowano synów dziedziczki Kowalskich. Głównym sprawcą był Jan z Białężyna Kaczkowski, a jego pomocnikiem Bartłomiej Brocki i dwóch protestantów: Jan i Piotr. Kolejnym Radzickim w K. był Jan, a następnie jego syn Aleksander. Za czasów 2. wojny szwedzkiej, czyli tzw. "potopu" wieś znacznie ucierpiała; Szwedzi spalili tu m. innymi karczmę. W 1660 r. Radzicki sprzedał K. wraz z Nowym Folwarkiem, Andrzejowi Janowi Gostkowskiemu, za kwotę 20 tys. florenów. Pod koniec XVII w. syn Andrzeja - Stanisław - sprzedał K. i Bugaj Andrzejowi Kołaczkowskiemu, ożenionemu z Jadwigą Miaskowską h. Bończa.
W latach 1692-96 miał miejsce szereg dziwnych transakcyj, w których Kołaczkowski sprzedawał i odkupywał dobra. Być może chodziło o uniknięcie podatków albo kontrybucji? Ostatecznie w 1696 r. pozbył się K., a nabywcą został Bogusław Tomicki, który zaledwie po 2 latach sprzedał wieś Wojciechowi Bronikowskiemu. W 1701 r. Bronikowski sprzedał K. swemu bratu - Mikołajowi, ożenionemu z Sabiną Haza. Z tego związku pochodził Jan Bronikowski, ożeniony z Marcjanną Chlebowską, córką Pawła i Rusockiej. Mieli oni synów: Marcjana Mikołaja i Karola Aleksandra.
W 1730 r. Mikołaj B. sprzedał K. swemu kuzynowi - Władysławowi Broniewskiemu. W 1742 r. ten wypłacił 3 tys. złp. swojej matce (wdowie po Zygmuncie Br.) - Mariannie Urszuli Sczanieckiej. Po jego śmierci o majątek toczyły się liczne spory pomiędzy spadkobiercami. Ostatecznie w 1762 r. Aleksander Konstanty Bronikowski, syn Władysława, sprzedał dobra (wedle zobow. z 1746 r.) - Aleksandrowi, Janowi i Jerzemu Kurnatowskim h. Łodzia, synom Krzysztofa i Ludwiki Sczanieckiej. W 1782 r. kapitan wojsk koronnych - Jerzy Kurnatowski - sprzedał Kowalskie i Bugaj z Holendrami, Helenie Bogumile Mielęckiej - wdowie po Dobrogoście Karczewskim. Sześć lat później uregulowano sprawy spadkowe, a dziedzicami oficjalnie zostali synowie Heleny. W 1790 r. Ludwik, Bogusław, Andrzej i Aleksander Karczewscy sprzedali majątek swemu bratu Piotrowi, za kwotę 95 tys, złp.
Na pocz. XIX w. właścicielem K. został Michał Urbanowski, ożeniony z Petronellą Jaraczewską h. Zaremba. Zmarł 12 kwietnia 1808 r. (mając 39 lat) i pochowany został u Bernardynów w Poznaniu. Dziedziczka przeżyła go o 23 lata i zmarła 5 września 1821 r., podczas wizyty u lekarza w Poznaniu. Pochowano ją na cmentarzu farnym w P. Po rodzicach majątek odziedziczył syn Teofil, który 2 maja 1829 r. zaślubił w Sobocie Emilię Łaszkowską. W K. rodziły się ich dzieci: Władysław Łukasz Seweryn (ur. 1830), Walerian (ur. 1838), Aniela Katarzyna (ur. 1842) i Zygmunt Wawrzyniec (ur. 1845). Dziedzicem K. został Seweryn Urbanowski. W 1872 r. Urbanowscy sprzedali majątek Karolowi Robertowi Teodorowi Hoffmanowi. Ok. 1882 r. Kowalskie zostało sprzedane i włączone w obręb dóbr rodziny von Treskow.
W 1885 r. K. stanowiły domenę w pow. średzkim o pow. 1626 mórg, przez które przepływała rzeczka Główna. We wsi znajdowało się 10 domów ze 144 m-cami wyznania katolickiego; 36 analfabetów. Pod koniec XIX w. wybudowano tu szkołę, a po sprowadzeniu osadników niemieckich na pocz. XX w. drugą - ewangelicką. Rodzina von Trescow zasadniczo mieszkała w Wierzonce, a nowy dwór w K. wybudowano na pocz. XX w. prawdopodobnie dla zarządców folwarku. Dziedzicem był wówczas Hugo Ludwik von Trescow, ożeniony z Angeliką von Reich. W 1926 r. Kowalskie wchodziło w skład dóbr Wierzonki jako osobny folwark. Ponadto w skład majętności wchodziły Karłowice, Mielno i Ludwikowo. Kowalskie miało 400 ha obszaru, w tym 290 ha ziemi ornej, 30 ha łąk i pastwisk, 40 ha lasów, 18 ha nieużytków i 20 ha wody. Cały majątek W. pod zarządem Augusta von Treskow, liczył ok. 3 tys. hektarów i wykazywał ponad 20 tys. marek czystego dochodu gruntowego, w tym K. - 1356 talarów (4068 marek). Dobrami zarządzał plenipotent o nazwisku Wiesner.
W 1930 r. wieś stanowiła obszar dworski w pow. poznańskim i liczyła 118 mieszkańców. Około 1935 r. wdowa po Ludwiku T. sprzedała majątek Wolfgangowi von Detmering. W okresie 1943-45 wieś nosiła nazwę Eichenhof. Po 2. wojnie światowej dawne dobra zabrał i rozparcelował Skarb Państwa Polskiego. Na bazie pozostałości majątku utworzono PGR, zlikwidowany ustawowo przez rząd Jana Krzysztofa Bieleckiego w 1991 r. Pozostałości zakładu przejęła AWRSP, przemianowana później na ANR (Agencja Nieruchomości Rolnej). Ok. 2010 r. Agencja wydzierżawiła gospodarstwo prywatnemu przedsiębiorcy.
Źródła:
Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich... 1880-1902;
Teki Dworzaczka (Monografie, Regesty) Biblioteki Kórnickiej P.A.N.;
Słownik Historyczny Ziem Polskich w Średniowieczu, Inst. Historycznego P.A.N.;
Marek Jerzy Minakowski, Wielka genealogia Minakowskiego (Wielcy.pl);
Głos Wielkopolski: link https://gloswielkopolski.pl/kowalskie-wies-pod-pobiedziskami-nie-ma-nawet-wody-pitnej/ar/3896755
Księga Adresowa Gosp. Rolnych Woj. Poznańskiego, 1926;
Księga Adresowa Polski ..., 1930;
Geoportal;
Mapster:
5229 @ Topographische Karte 1:25 000 (Meßtischblatt) cz. wsch. (Ostdeutschland) /1870 - 1945/
- plik mapy: 3568_alt1930_Schwersenz_1911.jpg
11821588 @ Topographische Karte 1:25 000 (Meßtischblatt) cz. wsch. (Ostdeutschland) /1870 - 1945/
- plik mapy: 3568_Schwersenz_IX.1944_uniberk_C056971458.jpg
Wszystkie prawa zastrzeżone!

Opis

Budynek wzniesiony na planie prostokąta, w dł. osi W-E, fasadą skierowany na północ, parterowy od str. zach i piętrowy od wschodu, podpiwniczony, nakryty dachami dwuspadowymi. Dachy na części parterowej i piętrowej usytuowane są poprzecznie do siebie; oba poddasza są użytkowe. Wejście poprzedzone tarasem, osłonięte gankiem, drugie wejście w elewacji bocznej. Na elewacjach skromny detal architektoniczny, boniowanie, gzymsy i ozdobne obramienia okien.
Nie licząc niewielkich zmian, układ przestrzenny folwarku w K. jest zachowany bardzo dobrze.

Park

Park z k. XIX w., położony na dz. ewid. nr ...33/3 o pow. 5,92 ha, niegdyś nieco większy (razem z dz. ...33/15 na której znajduje się kilka niewielkich zabudowań - 6,17 ha). Większość drzewostanu jest wykarczowana. Pozostałości starych drzew zachowały się głównie k. dworu, w płn. części parku.

Inne

Zabudowania gospodarcze

tekst: Marek polskiezabytki.pl 2011

Komentarze

Aby skomentować obiekt, zaloguj się. Jeżeli nie masz jeszcze konta w serwisie, zarejestruj się.

Ten obiekt nie został jeszcze skomentowany.