Kołaczkowo

Stan obecny

Własność Agencji Nieruchomosci Rolnych.
Kołaczkowo 8.

Historia

Pałac z 2. poł. XIX w.
Pierwszym znanym właścicielem Kołaczkowa był Piotr, z którym w 1448 r. procesowała się Małgorzata Noszkowska (z Noskowa). Dziećmi tegoż Piotra byli: Stanisław, Anna, Grzegorz, Mikołaj i Urszula, z których ta ostania została dziedziczką Kołaczkowa, a w 1489 r. sprzedała połowę wsi Mikołajowi Rybieńskiemu h. Korzbok. Rybieński jeszcze w tym samym roku sprzedał dobra Tomaszowi i Janowi, dziedzicom z Noskowa. Dziedziczka - Urszula - w owym czasie była zamężna za Jana, krawca z Gniezna. Podobnie jak było to w zwyczaju w innych wsiach szlacheckich, na przełomie XV i XVI w. zaczęła posługiwać się nazwiskiem Kołaczkowskiej. W tamtym też okresie wśród współwłaścicieli wsi pojawiło się nazwisko Marcina Twierdzińskiego (Ćwierdzińskiego), ożenionego z Dorotą z Kołaczkowa oraz Wawrzyńca Zberkowskiego ożenionego z Agnieszką Kołaczkowską. Tym sposobem wieś jako wiano przeszła częściowo na w. wym. W 1503 r. Zberkowski sprzedał swoją część siostrzeńcowi, Marcinowi Wyganowskiemu. Dziedzicem drugiej połowy K. był w owym czasie Jan Noskowski, po którym odziedziczyli synowie: Jerzy, Łukasz i Michał. Synem Marcina Wyganowskiego był Wojciech, dziedzic w Wyganowie który w 1521 r. wziął część Kołaczkowa na wyderkaf od Jakuba i Piotra Wyganowskich.
Noskowscy, Zdziechowscy, Wyganowscy, Wierzchowscy, Ćwierdzińscy, Małachowscy i Kołaczkowscy przez cały XVI w. sprzedawali sobie wzajemnie, wyderkowali i dzierżawili Kołaczkowo i jego części. W 2. połowie tegoż stulecia do całego tego towarzystwa dołączyli Chłądowscy (Chlandowscy) i Wojciech Węgierski (1572). Na pocz. XVII w. sytuacja własnościowa wsi stała się bardziej przejrzysta, zaś dziedzicami jej części byli Łukasz Wyganowski - syn Marcina, następnie Wojciech, później Jan (1618). Drugą część dzierżył zaś Krzysztof Rozdrażewski ożeniony z Dorotą Suchorzewską. Jan Wyganowski w 1636 r. sprzedał swoją połowę za 2. tys. złp. Janowi Radeckiemu; druga połowa K. z czasem przeszła w posiadanie Mikołaja Deręgowskiego. Pod koniec XVII w. w zapiskach pojawili się Bieganowscy, a niedługo później Mikołaj Konarzewski. Ten ożenił się z Urszulą Grodzicką, z którą miał synów: Franciszka i Ignacego. W tamtym okresie dobra prawdopodobnie stanowiły już jedną całość. O niepodzielonych dobrach mówi też zapiska z 1712 r., gdy młodszy Ignacy procesował się z bratem, ten zaś chciał dać Kołaczkowo żonie. Dalszymi właścicielami K. byli Urbanowscy, z których Wojciecha wymienia zapiska z 1765 r. Jednak po kilku latach właścicielem został ponownie Konarzewski, a mianowicie wnuk wspomnianego wcześniej Mikołaja; syn Wojciecha i Zofii Wilkowskiej - Stanisław. Kołaczkowo odziedziczył on po rodzicach, a także po braciach: Franciszku i Janie. W 1773 r. tenże Stanisław sprzedał Kołaczkowo Katarzynie Czarnomskiej, wdowie po Wojciechu Żukowskim, za kwotę 56 tys. złp. Wdowa w przeciągu kilku kolejnych m-cy zarobiła 20 tysięcy złp., odsprzedając dobra dalej. Początkowo nabywcą był (?) ksiądz Jan Iłowiecki, kanonik metropolitalny gnieźnieński, następnie zaś Ignacy Dębiński h. Nieczuja. Dębiński siedział na Kołaczkowie i Wierzchowiskach 14 lat. W 1788 r. sprzedał dobra swej bratanicy, Brygidzie z Dębińskich zamężnej za Bonawenturę Dydyńskiego h. Gozdawa, komisarza województwa gnieźnieńskiego. Nie wiemy jak długo Dydyńscy byli właścicielami K., w każdym razie po III rozbiorze Polski folwark stał się własnością rządu pruskiego, który wydzierżawiał dobra. Niestety w zapiskach nie znajdujemy nazwisk posesorów z tego okresu, co u prof. Dworzaczka jest rzadkością i dowodzi, że raczej byli nimi Niemcy. Wikipedia podaje tu Wołłowiczów (???), Brezę i Marcela Ponińskiego, jednak nie mamy możliwości zweryfikowania tych informacji i równie dobrze mogą one dotyczyć Kołaczkowa w pow. wrzesińskim tym bardziej, że to właśnie Ponińscy byli dziedzicami Wrześni w latach 20. XIX w. Dopiero pod koniec 1. poł. tegoż stulecia jako dziedzica K. znajdujemy Aleksandra Józefa Karola barona Graeve, syna Karola Augusta Friedricha Graeve (pruskiego oficera) i Joanny Jeziorkowskiej - dziedziców Borku. Aleksander ukończył gimnazjum w Poznaniu, następnie uniwersytet w Berlinie i Halle, gdzie studiował prawo a następnie nauki przyrodnicze. Pomimo tego że ojciec był Niemcem, Aleksander uważał się za Polaka. Na życzenie ojca poświęcił się agronomii, dokupując m.in. Kołaczkowo o areale 2450 mórg. W 1850 r. w Witkowie ożenił się z Emilią Koczorowską h. Rogala (córką dziedziców dóbr Jasieńce i Turnianki), z którą miał sześcioro dzieci: Helenę, Joannę, Marię, Ludwika, Amelię i Antoniego. Po śmierci 36-letniej żony Emilii, w 1864 r., Aleksander zaślubił w Krakowie Franciszkę Teodorę Śląską h. Ślasa, z którą miał syna Stanisława. Dziedzic był ziemianinem, ale także finansistą. Od 1867 r. pełnił funkcję posła przy parlamencie związku północnoniemieckiego (sejmu pruskiego). Ok. 1870 r. rozpoczął budowę nowego dworu w Kołaczkowie. W 1882 r. zdążył jeszcze dokupić majętność Biskupice w pow. łódzkim. Zmarł w 1883 r. a krótko przed śmiercią zdążył przekazać kołaczkowski majątek E. Kaczkowskiemu, w zamian za Mierzewo.
W tamtym czasie na Kołaczkowo składały się wieś, dominium oraz folwark Wierzchowiska. Dobra liczyły 2688 mórg. We wsi znajdowało się 19 domów z 229 m-cami, w tym 225 katolików i 4 ewangelików; 107 analfabetów. Majątek posiadał gorzelnię parową. Kaczkowski nie był dobrym gospodarzem i szybko doprowadził gospodarstwo do upadku. W dniu 7 października 1887 r. majątek został wystawiony na subhastę w sądzie gnieźnieńskim. Nabywcą został Maciej Leonard Prądzyński h. Grzymała (1855-1919), który przelicytował Komisję Kolonizacyjną oferując za Kołaczkowo kwotę 300 tysięcy marek. Maciej ożeniony był z Martą Schmarse (1862-1927), z którą miał córkę Janinę (1891-1960), zamężną za Edwarda Grabskiego h. Wczele (1883-1951). W 1906 r. majątek wraz z folwarkiem Wierzchowiska nabył od Prądzyńskiego Jan Nepomucen Mukułowski (1872-1949), starosta witkowski, ożeniony z Franciszką Grabską h. Wczele (1878-1953) - siostrą wspomnianego Edwarda. Mukułowscy mieli pięcioro dzieci: Wandę (1900-1944), Teodora (1903-1985), Marię Ludwikę (1903-1988), Leona (1904-1983) i Zofię (1906-1987). W 1926 r. majątek liczył 321 ha, na co składało się 302 ha ziemi uprawnej, 12 ha łąk i pastwisk oraz 7 ha nieużytków. Jako podstawę do wyliczenia podatku podawano 769,4 talary czystego dochodu gruntowego. Do majątku należała również gorzelnia. W 1930 r. Kołaczkowo liczyło 296 m-ców. Po wybuchu 2. wojny światowej dobra zajęli Niemcy, zaś miejscowość przezwano "Brotkamp". Po wojnie dobra Mukułowskich zabrał i rozparcelował Skarb Państwa Polskiego. Na terenie byłego folwarku utworzono Państwowe Gospodarstwo Rolne. Po przemianach systemowych 89/90 PGR-y zostały ustawowo zlikwidowane, a pozostałości folwarku stały się własnością AWRSP (obecnie ANR).
Źródła:
Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich... 1880-1902;
Teki Dworzaczka (Monografie, Regesty) Biblioteki Kórnickiej P.A.N.;
Wielka Genealogia Minakowskiego;
Księga Adresowa Gosp. Rolnych Woj. Poznańskiego, 1926;
Księga Adresowa Polski, 1930;
Mapster:
1758873 @ WIG - Mapa Szczegółowa Polski 1:25 000 /1929 - 1939/;
Geoportal.
Wszystkie prawa zastrzeżone!

Opis

Do pałacyku w Kołaczkowie określenie "eklektyczny" pasuje idealnie. Zmieszano tu elementy typowego stylu pruskiego z klasycystycznymi kolumnami podpierającymi gotyckie łuki zamiast belkowania, a także z wysokim barokowym frontonem na ryzalicie, akcentującym prawą połowę fasady. Ryzalit stanowi zarazem piętrową wystawkę dochodzącą do głębokości połowy dachu; od południa dostawiony ma niewielki parterowy aneks. Wejście główne poprzedzone jest szerokimi schodami. Wysokie dachy wielospadowe kryte są dachówką. W dachu dodatkowe, proste facjatki. Elewacja ogrodowa jest bardziej harmonijna i składa się z dwóch zasadniczych części: lewej niższej i prawej wyższej, a zarazem symetrycznej. Wejście poprzedzone tarasem, osłonięte arkadowym półokrągłym gankiem dźwigającym balkon, nad którym wznosi się trójkątna wystawka. Po jej bokach dwie symetrycznie umieszczone dwuosiowe facjatki nawiązujące do podwójnych osi okiennych parteru. Jeszcze dalej od południa, do dworu dostawiona jest dość oryginalna oficyna, nakryta czterospadowym dachem, połączona z pałacem parterowym łącznikiem.
Budynek zasadniczo jest parterowy, z mieszkalnymi poddaszami, wzniesiony został na nieregularnym wydłużonym rzucie prostokąta, w kierunku N/NW-S/SE, fasadą zwrócony na W/SW (zachód z niewielkim odchyleniem południowym). W płn.-zachodnim narożniku wznosi się trójkondygnacyjna cylindryczna wieża, zwieńczona krenelażem. Obecnie większa część fasady oraz wieża porośnięte są bluszczem.

Park

Park krajobrazowy z 2. poł. XIX w. o pow. 2,45 ha. Park zachowany jest w swoich dawnych granicach. Wraz z pałacem i podwórzem gospodarczym stanowi północny fragment dużej działki rolnej nr ...35/27 o pow. 52,3681 ha (Geoportal, 10.07.2017 r.).

Inne

Brama wjazdowa.
Gorzelnia.
Tablica informacyjna Szlaku Pałaców i Dworów Powiatu Gnieźnieńskiego.

tekst: Marek polskiezabytki.pl 2011