Klęka

Stan obecny

Stan własności nieznany, prawdopodobnie mieszkania pod zarządem JST.
Stan techniczny - względnie dobry. Wymaga pilnego remontu!

Historia

Pałac z 3. ćw. XIX w.
Klęka to wieś leżąca 2 km na południe od Nowego Miasta nad Wartą. Po raz pierwszy wieś odnotowano w "Rocznikach, czyli kronikach sławnego Królestwa Polskiego” Jana Długosza, kiedy to król Władysław Łokietek zrzekał się dzielnic: Wielkopolski, Pomorza i Kujaw, na rzecz króla Czech - Wacława II. W dawnych zapiskach wieś występuje także jako Claka, Klaka, Kleka, etc. Była własnością rycerskiego rodu Doliwów, zaś od 2. połowy XIV w. wchodziła w skład dóbr nowomiejskich. Na pocz. XV w. należała do Dobrogosta z Ostroroga (studenta krakowskiego 1427) i jego żony Anny. Część Nowegomiasta, K. i Dąbrowy należała też do siostry Anny - Małgorzaty, żony Macieja Borka z Osieczny. Dobra nowomiejskie odziedziczył po nich Marek Borek, kasztelan nakielski, ożeniony z n.n. Magdaleną. Klęka wraz z Dąbrową, Komorzem, Boguszynem, Pogwizdowem i prawem przewozu na Warcie było przedmiotem nieustannych sprzedaży, cesji, itd, itp. W 1450 r. część tych dóbr w drodze zamiany dostał Jan z Brudzewa. Właściciele Nowegomiasta tradycyjnie nazwali się Nowomiejskimi, oprócz nich część miasta należała do Miłosławskich z Miłosławia. W 2. poł. XV w. na połowach Dąbrowy, Klęki, etc. Piotr Miłosławski oprawił posag Małgorzacie, żonie Jana Lubowskiego. Możemy spokojnie założyć, że dobra podzielone były w tym czasie co najmniej na cztery części. Jedną z nich, po Janie, odziedziczył Mikołaj z Brudzewa, podkomorzy kaliski. Córka tegoż Mikołaja - Katarzyna, żona Jana Mielżyńskiego - w 1467 r. sprzedała swoją część majątku i zamku (w Nowym Mieście, oczywiście) - Jakubowi Kothowi z Dębna. Ok. 1470 r. Kot zwrócił im te dobra, a w 1488 r. córka Piotra z N. - Elżbieta - scedowała je Janowi Rozdrażewskiemu. Z kolei trzy lata później Mikołaj Nowomiejski oprawił po 200 kop posagu i wiana swej żonie Helenie. ("kopa" groszy to zamiennik 1 złotej grzywny).
Na przełomie XV i XVI w. wśród współwłaścicieli N. i Klęki pojawił się niejaki Maciej Jaszko, obywatel Poznania, który w 1506 r. pozywał Rozdrażewskich o wygnanie z Nowego Miasta. Sprawę oczywiście przegrał, zaś dobra zostały przysądzone R-kim. Prócz Nowomiejskich i Rozdrażewskich kolejnym magnatem który wszedł w posiadanie części klucza N.M., na pocz. XVI w., był Jan Pampowski h. Poronia. Ostatecznie jednak dziedzicami miasta i przyległości pozostawali Rozdrażewscy: w 2. poł. XVI w. Stanisław, ożeniony z Jadwigą Pogorzelską, w latach 70. jego spadkobierca (syn) Kasper, a w latach 80. także tegoż bracia: Jan, Mikołaj i Aleksander R-scy. Zresztą i tak zamiennie posługiwali się oni nazwiskiem Nowomiejskich. Na przeł. XVI i XVII w. dziedzicami byli bracia Jan, Wojciech i Hieronim i Stanisław, synowie Wojciecha R. Z tychże Stanisław w 1600 r. oprawiał na Części N.M., Klęki, itd, po 4500 złp. posagu i wiana swej żonie Annie Czackiej. Bracia i kuzyni R-scy zamieniali się pomiędzy sobą częściami dóbr, co nie ma dla niniejszego opisu wielkiego znaczenia. W latach 20. XVII w. Klękę odziedziczył syn Kaspra - Adam Rozdrażewski. W 1638 r. zapisywał on 35 tys. złp. posagu swej żonie (drugiej?) Annie Smoguleckiej. Mieli oni syna Marcina Franciszka, któremu w 1661 r. dali część dóbr (w tym Klęki). W 1684 r. tenże Franciszek sprzedał część N.M. i K. Stanisławowi Grabskiemu h. Pomian, kasztelanowi rogozińskiemu. W zapiskach występuje również jako współwłaściciel Franciszek Grabski, jezuita kolegiaty kaliskiej, ten jednak jako osoba duchowna postanowił przekazać majątek wieczyście (w 1695 r.) Janowi Grabskiemu, sędziemu grodzkiemu nakielskiemu. Część dóbr nadal znajdowała się w rękach Barbary Rozdrażewskiej, córki Franciszka. Sprzedała je ona Franciszkowi Grabskiemu w 1698 r., za kwotę 58 tys. złp.
Synami Franciszka i Heleny Bronikowskiej byli Piotr i Stanisław Grabscy. W 1724 r. spisali oni w Klęce kontrakt, wg którego wieś ta przypadła Stanisławowi. Ten niezwłocznie zapisał na nowo pozyskanych dobrach po 55 tys. złp. posagu i wiana żonie, Katarzynie Radomickiej, córce Władysława i Ludwiki Gajewskiej. Jego drugą żoną została Katarzyna Umińska. Grabscy mieszkali w Nowym Mieście, natomiast Klęka pozostawała pod zarządem posesorów. W 2. poł. XVIII w. współdziedzicami byli synowie Stanisława z dwu matek: Ksawery i Jakub oraz Kajetan i Maksymilian. Pod koniec XVIII w. posesorem w dobrach Grabskich był Maciej Brodnicki, a następnie Teodor Podczaski. Leśniczym w lasach majątku był wówczas Anzelm Brodnicki. Na pocz. XIX w. posesorem K. był Tomasz Poklękowski, od 1806 r. Andrzej Sikorski, od 1818 r. Anastazy Czapski, który ożenił się z Wiktorią Sikorską. Dziedzicami N.M. byli wówczas Onufry i Otylia Grabscy. W 1820 r. posesorem wsi został pułkownik Korneliusz Grodzicki. Ostatnim polskim posesorem wsi był Antoni Ryszewski z żoną Rozalią w 1854 r. Dzięki wpisowi pana Wojciecha Talagi w serwisie META, poznajemy też nazwiska mieszkańców (chałupników) we wsi, w pierwszej połowie XIX w. Byli to: Kazimierz Jędrzejak, Walenty Kowalewski, Antoni Pawlaczyk, Łukasz Nowak, Jakub Ogrysiak, Wawrzyn Sołtysiak, Michał Bartkowiak, Michał Sawicki, Mateusz Kasprzak, Stanisław Kasprzak, Józef Warosiak właściciel karczmy i Franciszek Walkiewicz. Polskim nauczycielem we wsi był Stefan Radajewski, który w 1842 r. ożenił się ze Sławomirą Marianną Ostrowską.
Grabscy w 1834 r. sprzedali klucz nowomiejski z Klęką żydowi - Mosze Alexandrowi. W 1840 r. dobra zostały wykupione przez porucznika wojsk pruskich - Hermanna Kennemanna. Główną posiadłością Kennemanna została Klęka. W okolicy założył on kilka nowych folwarków, m. innymi: Elżbietów, Hermanów, Komorze Nowe, Teresę oraz Aleksandrów. Wycięto wtedy także znaczną część kompleksu leśnego na płd. od Klęki, a teren ten zamieniono na pola uprawne.
W 1872 r. dobra Klenka obejmowały 8016 mórg, w tym 6281 m. ziemi uprawnej, czysty dochód gruntowy wynosił 4542 talary. W 1885 r. K. stanowiła gminę wiejską oraz dominium w pow. pleszewskim. Było tu 9 domów i 197 m-ców, w tym 37 ewangelików i 160 katolików; 65 analfabetów. Na majętność o obszarze 13860 mórg składały się: folw. Aleksandrowo (Aleksanderruhe), Laskówko, Laskowy, Elizanki (Elisenwald), Komorze (Waldhof), Hermanowo, ponadto młyny: Rochmuchle, Wilczki i Papiernia (Papiermuchle) i wsie Kolnice, Terezin (Theresia), Lindenhof oraz Louisenthal. Razem 48 domów i 867 mieszkańców, w tym 171 ewangelików i 696 katolików; 322 analfabetów.
Dziedzic Klęki - Alexander Hermann Kennemann - urodził się 4.01.1815 r. w Soldin (Myślibórz) w Branderburgii (a nie w Nowym Mieście jak podaje wiele stron internetowych), jako syn Johanna Gotlieba K. i Luizy Wilhelminy Neumann. Po szkole wstąpił do 4 Pułku Piechoty w Soldin, a w 1838 r. został porucznikiem. W 1840 r. jako zaledwie 25-latek wykupił klucz nowomiejski. Później dokupował kolejne posiadłości w prowincji poznańskiej, głównie w pow. średzkim i pleszewskim (jarocińskim). Pomiędzy 1870 a 1880 r. wybudował w Klęce okazały pałac, nawiązujący stylem do berlińskich willi. Oprócz rozbudowy i unowocześnienia rodzinnego majątku, Kenemann wykupywał także gospodarstwa indywidualnych rolników. W Klęce najdłużej opierał się przed sprzedażą niejaki Walkiewicz, który w końcu dał się skusić lepszą ziemią i przeprowadził do Nowego Miasta. W jego domu zamieszkał ogrodnik H. Opitz.
Kennemann był jednym z największych posiadaczy ziemskich w Wielkopolsce, ale także znanym niemieckim działaczem politycznym, w latach 1867-1885 kilkukrotnie ubiegał się o wybór do pruskiej izby reprezentantów i za każdym razem przegrywał z polskim kandydatem. Ponoć dlatego tak nienawidził Polaków... Dopiero w 1886 r. został członkiem drugiej Izby, zrzeszającej rolników - Wolnych Konserwatystów, jako członek okręgu wyborczego nr 83 w Poznaniu. Od 1886 do 1889 był członkiem Państwowej Wyższej Szkoły Ekonomicznej, od 1894 przewodniczącym rolniczego związku wojewódzkiego. Kiedy w 1886 r. powołano do życia pruską Komisję Kolonizacyjną, Kennemann był jej pierwszym członkiem i należał do niej aż do śmierci.
Wraz z Ferdinandem von Hansemanem (1861-1900) i Heinrichem Tiedemannem (1843-1922) wielokrotnie odwiedzali "żelaznego kanclerza w stanie spoczynku" - Ottona Bismarcka, w jego nowej nadodrzańskiej rezydencji w Warcinie. Tam właśnie w 1894 r. zapadła decyzja o utworzeniu osławionej "Hakaty", której Bismarck został niejako "ojcem chrzestnym". Organizacja służyła propagowaniu niemczyzny w pruskich prowincjach wschodnich, początkowo o nazwie „Verein zum Federung der Deutschtuns in der Ostenmarker” („Towarzystwo Krzewienia Niemczyzny w Marchiach Wschodnich”), a nastepnie „Deutsche Ostmarkenverein” („Niemiecki Związek Kresów Wschodnich”). Nazwa „Hakata" wzięła się od inicjałów nazwisk założycieli: HKT (Hansemann, Kennemann, Tiedemann). Po wyzwoleniu Polski w 1919 r. organizacja „Hakata” straciła większość swoich członków i uprawnień.
Kennemann dnia 16 czerwca 1845 r. ożenił się z 18-letnią Elisabeth Delhaes ze Świącznia, córką Friedricha Augusta i Julianny Günther. W księgach par. ewangelickiej w Książu odnotowano nazwiska świadków: Clara Mücke, August Delhaes, Wilhelm Hannig, August Materne i Louise Keigel. Zaledwie 19-letnia Elisabeth zmarła podczas porodu syna - Hermanna Victora Juliusa. Wiktor żył tylko 4 lata i zmarł w 1850 r. W tym samym roku dziedzic ożenił się ponownie, z Marie Christine Therese Gephardt (ur. 1815 r. Szczecin, zm. 1893 Klęka). Miał z nią łącznie czworo dzieci: Eduarda Carla i Therese Elise Margareth (ur. 1851 r.) zmarłych dziećmi; Hedwig Auguste Luise (ur. 1857) oraz Giselle (brak danych), ponoć zmarłą na szkarlatynę.
W 1879 r. 25-letnia Hedwig Auguste Louise (czyli Jadwiga) wyszła w Żółkowie za 33-letniego Richarda Maximiliana Carla v. Jouanne (z Hannoweru), syna Johanna Carla i Pauline Constance Kerry. Mieli oni sześcioro dzieci: Hedwig Therese Pauline (ur. 1881 Jeziora M.), Therese Charlotte Eva (1882 Jeziora M. - 1909 Drezno), Hildegarde Valli Sophie (ur. 1888), która później otrzymała Rożnowo; Ottona (brak danych, zm. 1916), Ernsta Carla Maximiliana (1891-1945) oraz Elisabeth Marie Hedwig (ur. 1896), późniejsza właścicielka Łękna, panna.
W 1902 r. Charlotta wyszła za 26-letniego Joachima Augustusa Baltasara Itzenplitz, a w 1906 r. jej siostra Teresa za 30-letniego Wilhelma Friedricha Hansa Kotze, syna Hansa Hugona i Anny Hedwig Eleonory Antonii Ziethen. Te dwie siostry prawdopodobnie zamieszkały u mężów. Po Kennemanie, zmarłym 11 kwietnia 1910 r. część dóbr (m. innymi wspomniane Rożnowo w pow. obornickim) przejęła jego córka Hedwig (Jadwiga) Jouanne, podówczas już wdowa po Maxie Jouanne (zmarłym w 1904 r.). Pozostałe wsie objął w posiadanie głównie syn Otto. Był on oficjalnym posiadaczem Klęki do swojej śmierci w 1916 r. Zginął podczas 1. wojny światowej. Matka - Jadwiga - zmarła dnia 21 czerwca 1930 r. i całość spuścizny po niej przeszła na drugiego syna - Maxa (czyli Maksymiliana II). Były to klucze dóbr Klęka i Boguszyn oraz Murzynówko. Jadwiga spoczęła obok męża w grobowcu w Łęknie (gmina Zaniemyśl). Po niej Łękno otrzymała córka Elisabeth Marie Hedwig Jouanne (1896-1952) i mieszkała tam do 1945 r.
W 1913 r. Herrschaft (majętność) "Klenka" Ottona Jouanne (z folwarkami Lindenhof, Elisenwalde, Hermanowo i Waldhof) miała 2238 ha obszaru, w tym 1579 ha ziemi uprawnej, 60 ha łąk, 380 ha lasów i 219 ha nieużytków wraz z wodą. Czysty dochód gruntowy wynosił 13842 marek. Inwentarz żywy głównego gospodarstwa stanowiły: 62 konie, 360 szt. bydła plus 199 szt. "młodzieży" (cielaków); 3750 owiec oraz 278 szt. trzody chlewnej. Gospodarstwo posiadało własną mleczarnię, gorzelnię, pługi parowe, cegielnię i elektrownię. Również maszyny w gospodarstwie były nowoczesne i znaczna ich część zasilana była prądem. Dyrektorem majątku był Kroßer, a zarządcami mniejszych folwarków Kunze i Müller.
W 1926 r. majątek Klęka należał do Maksa Jouanne (II) i obejmował 1517,95 ha, w tym 1100 ha ziemi uprawnej, 200 ha łąk i pastwisk, 120 ha lasów, 47,95 ha nieużytków i 50 ha wody. W okresie międzywojennym zaprowadzono tu również hodowlę konia szlachetnej półkrwi (28 klaczy). W 1930 r. wieś Klęka leżała w pow. jarocińskim i liczyła 851 mieszkańców. Oprócz wcześniej wymienionych zakładów (mleczarni, gorzelni i cegielni) majątek posiadał własny tartak. Posiadał też własne biuro rachunkowe. We wsi znajdował się zajazd B. Górzyńskiego, mieszkało kilku cieśli, murarzy, kołodziej L. Świgoń, kowal L. Piechocki i ślusarz B. Górzyński. W latach 1943-45 wieś nosiła nazwę Lindendorf. Maksymilian (II) v. Jouanne został zamordowany przez żołnierzy radzieckich w kwietniu 1945 r. Po wojnie w pałacu znajdowało się przedszkole, a także biuro "Herbapolu" oraz mieszkania. Współcześnie oprócz mieszkań w pałacu znajduje się świetlica wiejska.
Źródła:
Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich... 1880-1902;
Teki Dworzaczka (Monografie, Regesty) Biblioteki Kórnickiej P.A.N.;
Słownik Historyczny Ziem Polskich w Średniowieczu, Inst. Historycznego P.A.N.;
Marek Jerzy Minakowski, Wielka genealogia Minakowskiego (Wielcy.pl);
Martin Spungala, na str. internetowej: Kulturstiftung der deutschen Vertrieben; Kennemann, Hermann, link: https://kulturstiftung.org/personen/kennemann-hermann - ze strony pochodzi zamieszczone zdjęcie archiwalne!!!
Leszek Gustowski "Polska a Pomorze Odrzańskie, zarys historyczny", PZWS Warszawa, 1946
Księga Adresowa Gosp. Rolnych Woj. Poznańskiego, 1926;
Guter=Adreßbuch für die Prowinz Posen, wyd. 2, Lipsk 1913;
Wykaz alfabetyczny wszystkich posiadłości ziemskich w W. Księstwie Poznańskiem, Berlin, 1872;
Księga Adresowa Polski ..., 1930;
Geoportal;
Mapster:
6621 @ Topographische Karte 1:25 000 (Meßtischblatt) cz. wsch. (Ostdeutschland) /1870 - 1945/
- plik mapy: 3970_Neustadt_1944.jpg

Wypisy z ksiąg metrykalnych i inne cenne informacje pochodzą od znanego regionalisty ze Strzelna - pana Mariana Przybylskiego. Serdecznie dziękujemy!

Wszystkie prawa zastrzeżone!

Opis

Pałac neorenesansowy. Budynek piętrowy, w całości podpiwniczony, na niskiej kamienno-ceglanej, częściowo otynkowanej podmurówce, wzniesiony na planie trzech przylegających do siebie prostokątów: korpusu oraz dostawionego od zachodu łącznika i skrzydła (całość w dł. osi W-E), fasadą skierowany na południe. Budowla urozmaicona ryzalitami, wykuszami i trójarkadową, piętrową loggią. Arkadę na wys. piętra podtrzymują smukłe kolumienki, zaś parteru - boniowane filary.
W ośmioosiowej fasadzie niewielki ryzalit z wejściem głównym, a na skrajnej osi wschodniej wydatny, czworoboczny wykusz.
Wnętrze korpusu jest trójtraktowe z obszerną klatką schodową nakrytą latarnią w trakcie środkowym, górującą ponad dachem. Elewacje bogato zdobione, m. innymi boniowaniem, zaś nad oknami piętra półokrągłe naczółki z motywami roślinnymi. We wnętrzach zachowały się piękne sztukaterie, posadzki, stolarka drzwiowa i okienna, drewniane schody "policzkowe", które wyróżniają się bogato rzeźbioną dekoracją balustrady i in.
Piwnice sklepione są odcinkowo, natomiast kondygnacje parteru i piętra – stropami płaskimi, częściowo zdobionymi sztukateriami. Wschodnia część pomieszczeń parteru korpusu głównego sklepiona jest kolebkowo. Posadzki: cementowe, lastriko, płytki ceramiczne, podłogi deskowe, parkiety jodełkowe oraz taflowe z intarsjami.

Park

Park z 2. poł. XIX / pocz. XX w. o pow. 8,51 ha, z czego część ozdobna (zachodnia) zajmowała (a właściwie zajmuje do dzisiaj) 6,14 ha, na dz. ewid. nr ...75/3. Natomiast część wschodnia parku, leżąca za drogą przecinającą założenie z płn. na południe, stanowiła sady owocowe. Współcześnie teren ten podzielono na kilka mniejszych dz. ewidencyjnych, na których znajdują się domy mieszkańców. Z kolei w północno-zach. narożniku parku znajdowała się szkółka o pow. 0,8 ha. Obecnie teren ten nie różni się zbytnio od reszty parku (przynajmniej na mapie sat.). Widoczne są także aleje spacerowe, których układ na przestrzeni wielu lat zmienił się nieznacznie oraz staw. W parku przeważają gatunki krajowe, w tym ponad 100-letnie klony, lipy drobnolistne i robinie akacjowe. Zachowała się zabytkowa aleja brzozowa. nr rej. 2093 z 23.05.1986

Inne

Zabudowania folwarczne
Tartak, mleczarnia i gorzelnia
Relikty kolejki polnej

tekst: Marek polskiezabytki.pl 2011