Karczewo

Stan obecny

Własność prywatna, w trakcie remontu. Do kupienia.

Historia

Pałac z pocz. XIX / pocz. XX w.
Nazwę wsi Karczewo wywodzi się od słowa „karcz” (pniak z korzeniami), co miałoby świadczyć o tym, że powstała ona na terenach wykarczowanego lasu. Pierwsza wzmianka o Karczewie pochodzi z 1352 r., kiedy to jej właścicielem był niejaki Tomisław. W XV w. wieś była podzielona co najmniej na trzy części, które należały także do właścicieli pobliskiego Plastowa (ob. Płastowa) i Wolicowa (ob. Wołkowa). W 1437 r. był to Pakosz z Wolicowa, w 1446 r. Przedpełk z Plastowa, a w 1450 r. Hinczka Cubaczky (Kubacki z Kubaczewa). W 1462 r. Maciej z Karczewa zapisywał 70 grzywien posagu i t. wiana żonie Jadwidze. Za jego „rządów” w Karczewie wybudowano młyn wodny oraz powstał folwark. Wybudowano też drewniany dwór oraz karczmę, o której mówi zapiska z 1471 r. W tymże roku część karczmy z ogrodem i łan ziemi w Karczewie należał do Mikołaja i Filipa Wolikowskich. Pierwsza żona Macieja zapewne zmarła, gdyż w 1469 r. zapisywał on 80 grzywien posagu kolejnej – Annie. Miał z nią synów: Michała, Macieja, Krzysztofa, Mikołaja oraz Jana. Bratem dziedzica był Wincenty, pleban w Kamieńcu, któremu Maciej zapisał 15 grzywien czynszu rocznie. Wypada w tym miejscu wspomnieć, że w tamtym czasie istniał już także folwark Jaskulky (Jaskółki), o którym mówią liczne wzmianki z XV w. Dziedziczką Jaskółek w 2. poł. XV w. była Anna zamężna za Macieja z Przybysławic.
W 1493 r. młody Maciej Karczewski (syn Macieja) zapisywał swojej żonie Dorocie 60 grzywien posagu i t. wiana. Bracia czynili pomiędzy sobą rozliczne transakcje, a pod koniec XV w. do grona współwłaścicieli dołączyli inni spadkobiercy, np. kuzyn Macieja – Jan Rzeszotarski, który odziedziczył części po Wincentym Karczewskim. Karczewscy pieczętowali się herbem Samson; wraz z Jaskuleckimi spokrewnieni byli także z Sepieńskimi z pobliskiego Sepna. Na pocz. XVI w. kolejnym plebanem w Kamieńcu został Wincenty Karczewski, zapewne syn któregoś z w.wym. braci. Był on także dziedzicem połowy Karczewa, którą w 1520 r. sprzedał Michałowi i Krzysztofowi, swoim nepotom, zaś ci dali mu to w dożywocie (?). Pięć lat później Wincenty sprzedał Michałowi również cały dwór w Karczewie. Ok. 1530 r. Michał podzielił się majątkiem ze swymi czterema braćmi, zaś żonie Jadwidze Borzysławskiej zapisał 100 grzywien posagu i tyleż wiana. Wśród kolejnych Karczewskich byli Michał i Krzysztof, który w 1542 r. sprzedał część wsi Piotrowi Granowskiemu. W kolejnych latach losy Karczewskich, Wolikowskich i Granowskich splatały się z innymi rodzinami, np Łąckich h. Korzbok i Bronikowskich. Część wsi jakimś sposobem przeszła nawet na złotnika z Buku – Franciszka Trzcińskiego. W poł. XVI w. główne dobra po Michale odziedziczył Wojciech Karczewski, a następnie jego synowie: Jan i Marcin. Trzeci syn - Wojciech – zadowolił się gotówką. Pod koniec stulecia dziedzice drugiej poł. K. - Gronowscy - sprzedali swoją część Zofii Grobskiej zamężnej za Stanisława Zadorskiego. Ten dział w stosunkowo krótkim okresie wielokrotnie zmieniał właścicieli, na których wymienianie szkoda tu miejsca. W 1592 r. po Janie Karczewskim (stryju) odziedziczyła Anna Granowska wraz z braćmi Wojciechem i Baltazarem. Sama mieszkała u męża Chwałkowskiego, więc swoją część K. odsprzedała bratu Sebastianowi. Nieoczekiwanie w 1603 r. druga część wsi wróciła w ręce Karczewskich, a to poprzez ożenek Katarzyny Tarzeckiej za Marcina Karczewskiego w 1603 r. Mieli oni synów: Stanisława, Kaspra, Piotra, Aleksandra i Daniela. Dziedzic Marcin K. zmarł przed 1618 r., w tym czasie druga połowa wsi należała do Andrzeja Gronowskiego, który oddał ją w dożywotnie użytkowanie swej matce Annie Zadorskiej. Spośród braci Karczewskich wieś otrzymał Jan. Za jego rządów, drugą część wsi Granowscy sprzedali wyderkafem Marcinowi Żegockiemu. Po tymże Marcinie odziedziczyli synowie: Krzysztof i Piotr Żegoccy. W 1654 r. Krzysztof Żegocki, starosta babimojski, sprzedał dobra Janowi Gnińskiemu h. Trach, za kwotę 28 tys. złp. W okresie 2. wojny szwedzkiej Gniński odsprzedał wieś Stanisławowi z Niepartu Rossnowskiemu, zaś ten w 1677 r. Janowi Pruskiemu, staroście nakielskiemu, za 120 tys. złp. W skład sprzedanych dóbr wchodziły także fundum Grodzisko, Wolikowo i Plastowo. W 1682 r. Pruski kupił także części tych wsi należące do Elżbiety Grudzińskiej, wdowy po Janie Łąckim.
W 1696 r. obok dworu w Karczewie znajdowała się piekarnia, gdzie podczas bójki „przed Wielkanocą, po białej niedzieli” zginął Andrzej Jemiałkowski. Przeciwko Łąckim toczył się proces o to zabójstwo. W 1699 r. Gniński sprzedał część wsi Andrzejowi Romatowskiemu, synowi Łukasza, za 42 tys. złp. Druga część K. na pocz. XVIII w. należała do Konstancji Gnińskiej zamężnej za Piotra Czapskiego. Posesorem dóbr za ich „rządów” był Maciej Rozdrażewski, a następnie jego syn Teofil ożeniony z Marianną Małachowską. Maciej zmarł w 1736 r. i pochowany został w Woźnikach. Wieś miała również swoich posesorów, którymi byli Paweł Zbijewski h. Rola - burgrabia pyzdrski i jego żona Franciszka. W poł. XVIII w. wybudowano dla nich nowy dwór, na którym rodziły się dzieci kolejnych posesorów – Daneykowiczów Ostrowskich. Jan D.-Ostrowski ożeniony był z Ewą Powalską, łowczanką Księstwa Inflandzkiego. Na dworze w Karczewie rodziły się też dzieci kolejnych dzierżawców i ekonomów – Kicińskich, a następnie Okuliczów. W 1768 r. zmarła tu przy połogu Apolonia z Kosickich Okuliczowa, którą pochowano u reformatów w Woźnikach. Kolejnym ekonomem majątku w Karczewie był Melchior Downer (pisany jako Dołwnar, Dahner, etc...). Wkrótce posesorem dóbr został Maksymilian Mielżyński h. Nowina, pisarz w Koronie, o którym mówi wzmianka z 1782 r. Pod koniec XVIII w. w zapiskach wracają na krótko Karczewscy, a konkretnie Dobrogost ożeniony z Mielęcką, którzy mieli sześcioro dzieci. Z tejże szóstki poznajemy dwóch: Andrzeja Jana, ożenionego z Teofilą Chlebowską i Ludwika Piotra (1744-1905), chorążego wojsk koronnych, ożenionego z Joanną Kosicką. Zapewne zrzekli się oni majątku, a właścicielem został dotychczasowy posesor - Mielżyński. W 1771 r. w Mierzyszynie ożenił się on z Konstancją Hutten-Czapską h. Leliwa, z którą miał m.in. syna Mikołaja Gorgoniego (1780-1842). Ten w 1805 r. w Wytomyślu zaślubił Brygidę hr. Sczaniecką h. Ossoria, zaś z okazji ślubu postanowiono wybudować w Karczewie nowy dwór na miejscu starszego budynku. Dodajmy, że oryginalne imię hrabiny brzmiało „Birgitta” (a może Brygitta?). Mikołaj i Brygitta mieli troje dzieci: Teodozję, Cezarego i Aleksandra Dominika. 62-letni dziedzic zmarł 17 lipca 1842 r. i pochowany został w grobie rodziców w Karczewie. Dobrami zarządzała wdowa, która kolejną dziedziczką ustanowiła córkę swojej siostry Ludwiki (1774-1858) – Emilię Koczorowską z Koczorowa h. Rogala (1809-1894), zamężną za Jana Anzelma Chłapowskiego h. Dryja (1798-1843). Ciż mieli ośmioro dzieci: Ludwikę, Florentynę, Józefa, Nepomucenę, Antoniego, Stefana, Albertynę i Bogusławę Helenę Ewę. W 1863 r. matka odziedziczyła Sowiniec po zmarłym 28-letnim synu Antonim.
W 1885 r. Karczewo stanowiło wieś, dominium i gminę w pow. kościańskim. Wieś liczyła 31 domów z 209 m-cami, zaś domena 28 domów z 499 m-cami, w tym 14 ewangelików; reszta katolicy. W skład domeny oprócz Karczewa wchodziły 4 folwarki: Jaskółki, Wielkie Sęki, Płastowo i Wołkowo. Ogólna pow. dóbr wynosiła 8050 mórg. Majątek posiadał gorzelnię parową. Dziedziczka Emilia Chłapowska zmarła w wieku 87 lat, dnia 11 marca 1887 r. Dobra odziedziczył jej wnuk, Józef Kęszycki, syn Florentyny (1826-1907) i Nepomucena Jana Juliana Kęszyckiego z Kęszyc h. Nałęcz (1820-1910). Około 1888 r. zaślubił on Wandę Swiniarską z Wybranowa h. Poraj (1860-1921), z którą mieli jedynego syna Zygmunta. Dwa lata później Józef ożenił się ponownie, z Heleną Petzold (1870-1937), z którą mieli czworo dzieci: Elżbietę, Edwina, Zygmunta i Karola Joachima. W trzy lata po urodzeniu Karola, w 1908 r. dziedzic postanowił rozbudować dwór, do czego zatrudniono architekta Rogera Sławskiego. Józef Kęszycki zmarł w Karczewie, dnia 11 grudnia 1913 r. Dwa lata później w Serbii poległ jego 18-letni syn Edwin. Dnia 20 października tego samego roku Elżbieta Kęszycka zaślubiła w Łękach Wielkich Hipolita Ponikiewskiego h. Trzaska z Brylewa. Przy ślubie asystowali dwaj księża.
Oficjalną dziedziczką pozostawała jednak Helena Kęszycka, pod zarządem której dobra w 1926 r. liczyły 2056 ha obszaru. W skład majątku wchodziły także Łęki Wielkie i Wołkowo. Na ogólny areał składało się 1226,5 ha ziem uprawnych, 181,9 ha łąk i pastwisk, 420,4 ha lasów, 42,1 ha nieużytków i 85 ha wód. Czysty dochód gruntowy wykazywany jako podstawa do naliczenia podatku wynosił 7022 talary. W 1930 r. wieś liczyła 998 m-ców. Majątek posiadał własną gorzelnię. Po wybuchu 2. wojny światowej dobra Kęszyckich zabrali Niemcy, zaś po 1945 r. przeszły one na Skarb Państwa Polskiego. Na terenie dawnego folwarku utworzono Państwowe Gospodarstwo Rolne, zlikwidowane ustawowo na pocz. lat 90. XX w. Na bazie pozostałosci PGR-u utworzono tu Spółdzielnię Rolno-Przemysłową. W okresie po przemianach politycznych w pałacu dzierżawiono mieszkania lokatorom. Od kilku lat budynek jest własnością prywatną.
Źródła:
Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich... 1880-1902;
Teki Dworzaczka (Regesty, Monografie) Biblioteki Kórnickiej P.A.N.;
Marek Jerzy Minakowski, Wielka genealogia Minakowskiego (Wielcy.pl);
Księga Adresowa Gosp. Rolnych Woj. Poznańskiego, 1926;
Księga Adresowa Polski, 1930;
Plan odnowy miejscowości Karczewo i Płastowo na lata 2009-2016, Gmina Kamieniec, Marzec 2009
Mapster:
Geoportal.
Wszystkie prawa zastrzeżone!

Opis

Pałac późnoklasycystyczny. Budynek wzniesiony na planie wydłużonego prostokąta, w dłuższej osi N/NE-S/SW, fasadą zwrócony na W/NW, piętrowy, podpiwniczony, nakryty stopniowanym dachem dwu / czterospadowym, z wieżą w lewym (płd.-zachodnim) narożniku fasady. Wejście główne osłonięte gankiem dźwigającym balkon na wys. 1-go piętra. Nad balkonem na wys. dachu trójkątny fronton z tympanonem. Po bokach i nad frontonem trzy powieki dachowe.

Park

Park z XIX w. o pow. 3,7327 ha, znajdujący się w całości na dz. ewid. nr ...459/1. Z parku wyłączono niewielką działeczkę w płd. części, nr ...460/1 o pow. 0,1132, gdzie stoi budynek nieznanego nam przeznaczenia. (Geoportal, 30.03.2018 r.)

Inne

Zespół folwarczny z 2 ćw. XIX w., nr rej.: 2512/A z 19.02.1955

tekst: Marek polskiezabytki.pl 2011