Skatalogowanych zabytków: 11364
Zarejestruj się

Użytkownicy współtworzący opis i dane obiektu

Marek Kujawa

Jaworowo

Gut Jaworowo

Województwo:wielkopolskie
Powiat:gnieźnieński
Gmina:Witkowo
Rodzaj obiektu:Pałac

Rejestr zabytków

Zespół:pałacowy, 1 poł. XIX w., XX w., nr rej.: 337/79 z 21.05.1984

Stan obecny

Aktualny stan własności nieznany.

Historia

Pałac z poł. XIX w.
Pierwszą wzmiankę o wsi w zapiskach grodzkich i ziemskich znajdujemy w 1462 r., z okazji sporu o granice Odrowąża i Jaworowa pomiędzy Licheńskimi (Jan de Lichin) a Hektorem Orchowskim i Janem z Ludziska. W 1470 r. Licheński wyderkował temuż Hektorowi połowę wsi, za kwotę 170 grzywien. Jeszcze w XV w. wśród właścicieli pojawiają się Wrzesińscy, dziedzice pobliskiej Wrześni. W 1492 r. Jerzy Wrzesiński zapisywał na dobrach Nowe Gutowo i Jaworowo 500 grzywien posagu i t. wiana żonie Elżiecie. Na pocz. XVI w. w zapiskach znajdujemy także braci "conuterinas" Mościejewskich z Wrześni. Pomiędzy Mościejewskimi a Wrzesieńskimi zapewne istniały relacje rodzinne, których jednak w niniejszym opisie nie zamierzamy dociekać. Pominiemy także liczne wzmianki, np o Markowskich, ponieważ mogą one dotyczyć zupełnie innego Jaworowa w pow. gnieźnieńskim. Dziedzicami części opisywanej wsi (2 i pół łanu) na pewno byli Gosławscy; Jan w 1. poł. XVI w., a następnie Wojciech, po którym odziedziczyła wdowa, Katarzyna Żychlińska. W tym samym czasie, tzn. ok. 1545 r. 5 łanów osiadłych we wsi posiadał Jan Wrzesieński. W 1552 r. Andrzej Gosławski odzyskał swoje części dziedziczne i sprzedał je Wojciechowi Mielżyńskiemu h. Nowina. W kolejnych latach jest on wymieniany jako dziedzic Jaworowa, wespół z Krzysztofem Sokołowskim, starostą rogozińskim. W 2. poł. XVI w. dziedzicami byli synowie starosty: Jarosz, Michał i Krzysztof Sokołowscy. Jakieś prawa do wsi mieli potomkowie Mielżyńskich; w 1586 r. Michał Sokołowski wraz z braćmi zobowiązał się sprzedać Jaworowo Krzysztofowi Mielżyńskiemu, synowi Wojciecha. Ten miał 4 braci, którzy na skutek podziału majątku weszli w posiadanie części Jaworowa. W 1593 r. na swojej części Łukasz Mielżyński, sekretarz królewski zapisywał 4500 złp. posagu i t. wiana żonie Elżbiecie Czackiej. W 1617 r. swoją część dóbr scedował mu bratanek (syn Krzysztofa), Adam Mielżyński. W rękach Mielżyńskich wieś znajdowała się do 1647 r., gdy bezprawnie zagarnął ją "na mocy jakichś tytułów" Stanisław Słupski, plebejusz podszywający się pod szlachcica. Po "potopie" szwedzkim wieś znalazła się w posiadaniu Krzysztofa Marszewskiego h. Jastrzębiec. W 1668 r. urodził się syn jego i Jadwigi Mielżyńskiej - Kazimierz. Ten został kolejnym dziedzicem Jaworowa, a w 1706 r. urodził się syn jego i Teresy Mańkowskiej - Krzysztof Ludwik. W kolejnych latach rodziły się kolejne dzieci Marszewskich: Marcin Kazimierz (1707), Sabina Zofia (1708) i Józef (1710). W tym samym roku urodziła się Barbara, córka Franciszka M. (brata Kazimierza) i Jadwigi Płączyńskiej, zaś 3 lata później Julianna Marcjanna. W 1716 r. urodziła się kolejna córka Kazimierza i Teresy - Marianna. W 1720 r. bracia Marszewscy sprzedali Jaworowo za 33 tys. złp. Annie Godlewskiej, żonie Jakuba z Ludzisk Chociszewskiego. W Jaworowie rodziły się ich dzieci, m.in.: Maciej, Józef Hieronim (1723), Marianna (1729), Marianna Anna (1733) i Józef Gabriel (1734). W 1760 r. Anna i Józef Ch. sprzedali wieś swemu synowi Maciejowi, za kwotę 60 tys. złp. Ten zmarł 28 grudnia 1809 r. Przez cały okres jego życia wsią zarządzali członkowie rodziny. Jego żona Jadwiga zmarła 9 marca 1818 r. i pochowana została w Mielżynie. W 1809 r. posesorem dóbr został Tadeusz Jaraczewski h. Zaremba (1782-1828). Ożenił się z Różą Łakińską z Łąkna Czarnego h. Pelikan (1788-1863). Tadeusz zmarł (na apopleksję) w Jaworowie, a Róża w ich drugim majątku - Sobiejuchach k. Żnina. Mieli z Różą łącznie 8 dzieci: Józefa, Teodora, Wirydiannę Józefatę (zmarła dobę po urodzeniu), Apolinarego (ten przeżył 6 dni), Józefę (jak poprzedni, 4 dni), Petronellę (zmarła dzień po chrzcie), Wawrzyńca (podobnie, 1819 r.) i Józefatę (podobnie jak poprzedni, 2 dni, w 1821 r.). W 1822 r. w Jaworowie Franciszka Jaraczewska wyszła za Teofila Gorzyńskiego z Wilkonic. Kolejnym dziedzicem wsi został Józef Jaraczewski (1805-1890), który 20 października 1829 r. w Mielżynie ożenił się z Emilią Sikorską h. Cietrzew (1810-1860). Ok. 1850 r. wybudowali oni w Jaworowie obecny pałac w otoczeniu parku. Józef zmarł w Sobiejuchach, a pochowany został w Mielżynie. Mieli z Emilią 7 dzieci: Zygmunta (1831-1881), ożenionego z Heleną Gutowską z Gutowa h. Leszczyc (1850-1925); Alfonsa Tadeusza (ur. 1832, zm. 2 lata), Różę Praksedę Helenę (ur. 1833), Józefa Kazimierza Leona (ur. 1839), Jarosława Józefa Antoniego (ur. 1840) i Władysławę Praksedę (ur. 1847). Z tychże dobra po ojcu przejął Zygmunt. W 1869 r. urodził się pierwszy syn jego i Heleny - Zygmunt Józef, a w 1873 r. córka Emilia Maria. W 1885 r. we wsi znajdowało się 14 domów z 94 m-cami wyznania katolickiego; w tym 45 analfabetów. Stacja kolei żelaznej i telegraf znajdowały się w oddalonej o 15 km Wrześni. Dominium liczyło 2035 mórg i 11 domów ze 146 m-cami, podobnie jak we wsi - katolikami, w tym 77 analfabetów. Pod koniec XIX w. dwór został przebudowany, zapewne już przez Zygmunta juniora. Emilia Maria Jaraczewska wyszła za Stanisława Edwarda Apoloniusza Sczanieckiego, z którym miała 3 dzieci: Antoninę (1899-1992), Zygmunta Mariana (1901-1919) i Konstancję Marię Antoninę (1902-1946) zamężną za Stefana Glinkę z Glinek h. Trzaska. W 1926 r. oficjalnymi właścicielkami majątku były Antonina Skarbek - Malczewska i Konstancja Stanowska (?). (Przepływ informacji w okresie międzywojennym był dość słaby - Antonina była już wtedy zamężna - przyp.). Dobra liczyły 644 ha i jako podstawę do opodatkowania wykazywały 2280 talarów czystego dochodu gruntowego. Na ogólny areał składało się 624 ha ziem uprawnych i 20 ha nieużytków. Antonina w 1921 r. w Mielżynie wyszła za Stanisława Skarbka - Malczewskiego h. Awdaniec (1885-1955), syna Józefa (1840-1919) i Marii Gutowskiej (1850-1909), wnosząc mu Jaworowo w wianie. Mieli oni syna Jerzego (1922-1993), ożenionego z Krystyną Brenstiern-Pfanhauser. Państwo Malczewscy mają córkę Annę zamężną za Pawła Dzierżykraj - Morawskiego h. Drogosław (Nałęcz). W okresie międzywojennym wieś stanowiła gminę, pod którą podlegał pobliski folwark Czajki. W okresie 2. wojny światowej wieś nosiła nazwę Jarenau. Po wojnie dobra w Jaworowie zabrał Skarb Państwa Polskiego a na terenie byłego majątku utworzono Państwowe Gospodarstwo Rolne, zlikwidowane ustawowo w latach 90. XX w.
Źródła:
Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich... 1880-1902;
Teki Dworzaczka (Regesty) Biblioteki Kórnickiej P.A.N.;
Księga Adresowa Gosp. Rolnych Woj. Poznańskiego, 1926;
Wielka Genealogia Minakowskiego;
Geoportal.
Wszystkie prawa zastrzeżone!


Opis

Budynek piętrowy, z parterowymi przybudówkami po obu bokach korpusu i wieżą w płn.-wschodnim narożniku budowli.

Park

Park krajobrazowy z XIX w. o pow. ok. 2,8 ha. Park wraz z podwórzem gospodarczym zajmuje dz. ewid. nr 300310_5.0008.9/1 o pow. 6,0703 ha (Geoportal, 3.05.2017 r.).

Inne

tekst: Marek polskiezabytki.pl 2011

Komentarze

Aby skomentować obiekt, zaloguj się. Jeżeli nie masz jeszcze konta w serwisie, zarejestruj się.

Ten obiekt nie został jeszcze skomentowany.