Jarosławiec

Stan obecny

Własność prywatna.
Paul Janusz, Gospodarstwo Wdrożeniowo-Nasienne.

Historia

Dwór z pocz. XIX w.
Jarosławiec to wieś granicząca od zachodu ze Środą Wielkopolską. Istniała z pewnością już w XIV w., lecz poszukiwania informacji są utrudnione przez fakt istnienia Jarosławca w pobliżu Stęszewa oraz Jarosławek, z którymi to wsiami często jest mylona. Zapewne z tego właśnie Jarosławca pochodzili na przeł. XIV i XV wieku Pielgrzym z bratem Janem i siostrą Zofią. Z całą pewnością z J. pochodzili Jan, Stanisław i Mikołaj, które to imiona powtarzają się praktycznie w każdej z tychże wsi. Podobnie wyglądała sytuacja z nazwiskiem, gdyż wszyscy ci ludzie nazywali siebie Jarosławskimi. Dopiero pod koniec XV w. we wsi pojawiają się Sławęccy, a konkretnie Mikołaj "Slawanczki", który w 1489 r. wyderkował łan ziemi braciom z Noskowa - Tomaszowi i Janowi. Wraz z siostrą Apolonią sprzedali w 1491 r. część J. Marcinowi Pigłowskiemu. Marcin niezwłocznie zapisał na tej części (i Zabłociu) po 30 grzywien posagu i wiana swej żonie Małgorzacie. W 1493 r. toczył on spór sądowy z Janem Dzierznickim, synem Tomasza.
Na pocz. XVI w. wieś przeszła w ręce Mikołaja Czartkowskiego, po którym odziedziczyła ją córka Dorota, zamężna za Jana Turkowskiego. W 1522 r. Dorota sprzedała swe części dziedziczne Czartek, Strzeszek i Jarosławca Maciejowi Zielątkowskiemu, za kwotę 400 grzywien. Synem Macieja Z. był Marcin, ożeniony z Agnieszką Czartkowską, która w 1539 r. sprzedała majątek, już za 500 grzywien - Mikołajowi Sobockiemu. Ten odsprzedał dobra Zielątkowskiemu, który ostatecznie był dziedzicem wsi w poł. XVI w. Jego drugą żoną została Jadwiga Brodowska, której w 1561 r. zapisywał po 650 złp. posagu i wiana na połowie Jarosławca. Dziewięć lat później sprzedał J. za 4 tys. złp. Sebastianowi Niwskiemu, zaś ten w 1574 r. zapisał na J. i połowie Urniszewa po 800 złp. posagu i wiana żonie Barbarze Brzozogajskiej. Miał z nią synów: Andrzeja, Jerzego, Stanisława i Wojciecha. Zmarł w 1598 r., a w 1610 r. Barbara skasowała swoją oprawę na dobrach, w zamian za pensję od synów, w wysokości 100 złp. rocznie. W tym czasie we wsi miał miejsce niezwykły przypadek, gdy jeden z kmieci Stanisława Niwskiego - Wojciech Golemowski - został doktorem filozofii i medycyny. Co oczywiste, dziedzic Niwski uwolnił go z poddaństwa.
Od ok. 1620 r. dziedzicem po Stanisławie został jego młodszy brat, Wojciech Niwski. Rok później sprzedał wieś wyderkafem (z zastrzeżeniem prawa wykupu) Stanisławowi Paruszewskiemu h. Rogala i jego żonie Annie. W 1636 r. sprzedał wieś już "normalnie" Hieronimowi z Pigłowic Manieckiemu, podsędkowi ziemskiemu z Poznania, za kwotę 9500 złp. Maniecki był wcześniej posiadaczem Sulencina i Borowa, a na całych swych dobrach w 1637 r. oprawił 8 tys. posagu i 2 tys. wyprawki swej żonie Mariannie Rydzyńskiej. W 1653 r. sprzedał on Jarosławiec Jakubowi Śniegockiemu, ten zaś wyderkował wieś za 10 tys. złp. swej 2-ej żonie Dorocie Włostowskiej. Pierwszą była zmarła Katarzyna Karśnicka, z którą miał dwóch synów: Kazimierza i Andrzeja oraz córki Annę i Katarzynę. Później jeszcze ze związku z Włostowską urodził się syn Zygmunt. Trzej bracia przetrwali w Jarosławcu "potop" szwedzki, a w 1687 r. Kazimierz i Andrzej sprzedali swoje części w Jarosławcu bratu Zygmuntowi, za kwotę 15 tys. złp. W międzyczasie panny Śniegockie wyszły za mąż, Anna za Marcina Węsierskiego h. Belina, a Katarzyna za Jana Pawłowskiego h. Wierzbna.
Na pocz. XVIII w. Zygmunt Śniegocki ożenił się z Zofią Mieszkowską h. Odrowąż. W 1713 r. urodził się ich syn Stanisław. Dziewięć lat później dziedzic zastawił J. i Urniszewo na 3 lata Wojciechowi Pląskowskiemu. Jego przyrodnią siostrą była Elżbieta Chyłkowska, córka Andrzeja Ch. i Doroty Włostowskiej, która w 1723 r. zapisała sumę 1600 złp. kapitule parafialnej kościoła średzkiego.
Stanisław Śniegocki ożenił się z Dorotą Bystram i mieli jedyną córkę Augustynę. Zmarł ok. 1760 r. zaś wdowa wyszła za dotychczasowego posesora Jarosławca - Stanisława Krzyżanowskiego. W 1764 r. Augustyna, która wyszła za Jakuba Lutomskiego, sprzedała temuż ojczymowi swoje części dóbr, za kwotę 109147 złp. Lutomski wkrótce ją opuścił i udał się do Pana, więc Augustyna wyszła (w 1772) za Józefa Zabłockiego, syna Kazimierza i Heleny Zbijewskiej h. Rola, starostę trzebiesławskiego. Majątkiem Zabłockich pod koniec XVIII w. zarządzali posesorzy: Antoni i Domicella Karszewscy, a następnie (do pocz. XIX w.) Jan i Julianna Kmitowie. W 1802 r. Zabłoccy wybudowali w Jarosławcu opisywany dwór. Młody dziedzic J. - Piotr Zabłocki - zmarł w 1811 r., a dobra przejął po nim brat Kazimierz, ożeniony z Izabelą Żeromską. Wiosną 1812 r. gościł u nich przez dwa dni cesarz Napoleon Bonaparte, stąd też dworek do dzisiaj potocznie nazywa się "napoleonką". W 1817 r. Zabłockim urodził się syn Jan Nepomucen Józef Adolf, rok później córka Emilia Julianna, a w 1819 r. córka Augustyna Aniela. W 1820 r. zmarł ich trzyletni braciszek Jan. Jednak dziedzic nie powiedział jeszcze ostatniego słowa i 1821 r. spłodził kolejnego syna - Erazma Tadeusza.
W 1834 r. 16-letnia Emilia Zabłocka wyszła za dziedzica majętności Tulce - 26-letniego Henryka Ponińskiego. Dziedziczką Jarosławca była wówczas wdowa Izabela Mielęcka (czyżby w międzyczasie miała kolejnego męża?), która w tym samym roku wyszła za Faustyna Zielińskiego, posesora wsi Źrenica. W 1835 r. urodziła się ich córka Joanna Felicja, która niestety umarła rok później. Emilia zamieszkała w majętności męża - Komornikach - gdzie w 1843 r. urodziła się córka jej i Henryka - Jadwiga Romana. W okresie "Wiosny Ludów" w Jarosławcu doszło do ugody pomiędzy powstańcami a wojskami pruskimi. Podpisano ją dnia 11 kwietnia 1848 r. Dziedzic Jarosławca - Faustyn Zieliński - zmarł dnia 8 września 1848 r. Jego spadkobiercy postanowili sprzedać majątek właścicielom dóbr kórnickich. Zainteresowanych historią zamku w Kórniku odsyłamy do naszego opisu na stronie PZ: http://www.polskiezabytki.pl/m/obiekt/5880/Kornik/
Około 1885 r. Jarosławiec stanowił domenę w pow. średzkim o pow. 2522 morgi. W skład dóbr hrabiny Zamoyskiej wchodził folwark Urniszewo. Łącznie było tu 17 domów z 207 m-cami wyznania katolickiego; 45 analfabetów. Zarządca Jarosławca był wówczas Tadeusz Braunek, dawny dziedzic Zielnik pod Środą, ożeniony z Agnieszką Władysławą Kliszewską (1839-1905). Przeżył swoją żonę o 4 lata; zmarł 7 października 1909 r.
W 1913 r. dobra rycerskie Jarosławiec obejmowały 643 ha, w tym 552 ha ziemi uprawnej, 58 ha łąk i 20 ha pastwisk. W gospodarstwie doliczono się 37 koni, 146 krów, 40 cielaków i 500 owiec. Zarządcą dóbr był Witold Braunek, syn Tadeusza. Czysty dochód gruntowy (wykazywany w celu naliczenia podatku gruntowego) wynosił 9493 marki.
W 1926 r. majątek był własnością kórnickiej Fundacji imienia Władysława Zamoyskiego. Pod zarządem dzierżawcy Janusza Milewskiego dobra obejmowały 657,6 ha, w tym 564,6 ha ziemi uprawnej, 84 ha łąk i pastwisk, 6 ha nieużytków i 28 ha wody. Gospodarstwo specjalizowało się m. innymi w hodowli konia półkrwi szlachetnej. Czysty dochód gruntowy wynosił 3172 talary. W 1930 r. wieś liczyła 223 mieszkańców. Byli tu m. innymi kołodziej A. Szymański, kowal W. Waraczewski i wiatrak Paneckiego. W latach 1943-45 wieś nosiła nazwę Hermannsdorf, a że raczej nie zdarzało się, aby Niemcy nadawali nazwy odimienne przypadkowo, zarządcą majątku był zapewne Hermann. Po 2. wojnie światowej dawne dobra zostały zabrane i rozparcelowane przez Skarb Państwa Polskiego. W latach 50. na bazie dawnego majątku utworzono kombinat PGR, zlikwidowany ustawowo na pocz. lat 90. przez rząd Jana Krzysztofa Bieleckiego. Pozostałości gospodarstwa przekształcono wówczas w obecną firmę rolną. W latach 70. XX w. dwór był remontowany.
Źródła:
Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich... 1880-1902;
Teki Dworzaczka (Monografie, Regesty) Biblioteki Kórnickiej P.A.N.;
Słownik Historyczny Ziem Polskich w Średniowieczu, Inst. Historycznego P.A.N.;
Marek Jerzy Minakowski, Wielka genealogia Minakowskiego (Wielcy.pl);
Księga Adresowa Gosp. Rolnych Woj. Poznańskiego, 1926;
Guter=Adreßbuch für die Prowinz Posen, wyd. 2, Lipsk 1913;
Wykaz alfabetyczny wszystkich posiadłości ziemskich w W. Księstwie Poznańskiem, Berlin, 1872;
Księga Adresowa Polski ..., 1930;
Geoportal;
Mapster:
5960 @ Topographische Karte 1:25 000 (Meßtischblatt) cz. wsch. (Ostdeutschland) /1870 - 1945/
- plik mapy: 3769_Schroda_1944.jpg
Wszystkie prawa zastrzeżone!

Opis

Dwór klasycystyczny. Był to budynek parterowy, fasadą skierowany na południe, nakryty dwuspadowym dachem mieszczącym poddasze, z parterowym gankiem na osi, poprzedzonym schodami. Po remoncie pozbawiony cech stylowych.
Układ przestrzenny zespołu dworskiego jest całkowicie zniekształcony ze wzgl. na zmiany w zabudowie i przebiegu lokalnych dróg wewnętrznych i dojazdowych.

Park

Park dworski w Jarosławcu w czasach współczesnych podzielony został na co najmniej 8 działek ewidencyjnych z których największe to centralna nr ...38/13 o pow. ok. 2,7 ha i sąsiadująca z nią od południa dz. nr ...38/10 o pow. ok. 1,5 ha. Dwór wzniesiony na jednej z dz. wydzielonych z płd.-wschodniego narożnika parku - nr ...38/11, o pow. 31,9 ara. Podział ten nie ma żadnego odniesienia do dawnego układu przestrzennego parku. Oryginalny starodrzew rozciągał się dalej na północ, a po wojnie na tym obszarze powstały nowe zabudowania. Cały park przed 1945 r. mógł mieć 8-9 ha. Nie licząc terenów leżących w zachodniej części wyżej wymienionych działek, które przed 1945 r. parkiem nie były, obecna pow. dawnego parkowego drzewostanu wraz ze stawami to ok. 5,2 ha.

Inne

Zabudowania folwarczne XIX / XX w.
We wsi:
Szkoła, mur. z pocz. XX w.
Dom zabytkowy, pocz. XX w. (nr 14)

tekst: Marek polskiezabytki.pl 2011