Gutowo Wielkie

Stan obecny

Zamieszkały. Stan własności nieznany.

Historia

Dwór z poł. XIX w., dwór z k. XIX w.
Gutowo Wielkie to wieś leżąca 5.5 km na wschód od Wrześni. Znane już w XIV w., kiedy to należało do rodu Porajów. Stąd też późniejsi Gutowscy (spod Wrześni) pieczętowali się herbem Poraj. Pierwsza wzmianka o wsi pochodzi z 1357 r., zapewne też wtedy podzielona została na dwie części. W aktach grodzkich i ziemskich odnotowano ją dopiero w 1444 r., kiedy to Dobrochna z Gutowa wraz mężem Michałem z Grzybowa, procesowali się z niejakim Szymonem. Miejscowi dziedzice - Gutowscy - zanikli lub porozjeżdżali się po Wielkopolsce w 2. poł. XVI w.
Już w 2. poł. XV w. Wielkie Gutowo przeszło wraz z Małym Gutowem w ręce rodu Wrzesińskich z Wrześni. Od pocz. XVI w. właścicielami dóbr byli (oprócz Wrzesińskich) Bardscy (współcześnie używamy tego nazwiska w postaci "Bardzcy") herbu Szaszor. Szczegółowo opisaliśmy ich historię w obiekcie Września w naszym katalogu, ponadto w obiekcie Gutowo Małe, a wszystkie te 3 miejscowości miały na przestrzeni wieków wspólnych właścicieli, mniej więcej do połowy / końca XVIII w. W międzyczasie mogły pojawić się niewielkie rozbieżności co do zarządców, dzierżawców, ew. posesorów dóbr, co jest jednak bez większego znaczenia.
Jako, że wieś podzielona była na wiele działów, na niektórych z nich pojawiały się rodziny, których np nie było w Gutowie Małym, jak Klunowscy na pocz. XVII w., Jan Bzowski (1651), Sebastian, a następnie Stanisław Bzowski (1690), Łukowscy (przeł. XVII i XVIII w.), Stanisław i Maria Kotarbscy (1717). Dziedzicem był wówczas Michał Bardzki, syn Piotra i Urszuli Młodziejewskiej. W 1730 r. sprzedał on dobra, w tym Gutowo Wielkie i Małe - Filipinie de Heyster, wdowie po Janie Franciszku Rozdrażewskim. W kolejnych latach wieś znajdowała się pod zarządem posesorów, m. innymi Józefa i Andrzeja Malczewskich (poł. XVIII w.), Aleksandra i Eleonory Trzcińskich, Baltazara i Anny Wolskich (1557). Zarówno Wolscy, jak i Malczewscy mieszkali tu jeszcze w 2. poł. XVIII w. Wtedy też został wzniesiony dwór, wymieniony w zapisce z 1767 r., dotyczącej służącego Antoniego Jankowskiego. W latach 70. posesorami byli Franciszek i Teresa Pławińscy. Właścicielami dóbr w tym czasie byli Wyssogota-Zakrzewscy h. Wyskota. Po śmierci Antoniego Z. i podziale majątku, Gutowo W. przypadło Michałowi Wyssogota-Zakrzewskiemu, który w 1783 r. odsprzedał je bratu Ignacemu.
Gutowo Wielkie, podobnie jak Małe, po kilku kolejnych latach przeszło w ręce Marcina Bieńkowskiego h. Korwin, ożenionego z Marianną Raczyńską. Prawdopodobnie Bieńkowski odnowił tutejszy dwór, który pojawia się w zapiskach od 1794 r. We dworze tym w 1800 r. urodził się Wincenty Anastazy, syn Kazimierza Bieńkowskiego (syna Marcina) i Katarzyny z Trąmpczyńskich. Marcin Bieńkowski zmarł w Grzybowie dnia 5 marca 1819 r. Niestety dalszych losów Kazimierza Bieńkowskiego i Trampczyńskiej nie znamy. W 1821 r. posesorem dóbr był Ananian Gozimirski, zaś ekonomem Jan Korzeniewski, który ożenił się z Joanną Nepomuceną z Rymkiewiczów Rudnicką. Żoną Gozimirskiego była Prakseda Moszczeńska h. Nałecz, a w 1821 r. we dworze urodził się ich syn - Onufry Antoni. Kolejnym posesorem został przed 1825 r. Józef Sierakowski h. Ogończyk, ożeniony z Wiktorią Dąmbską h. Godziemba. We dworze dóbr W. Gutowo urodziły się ich dzieci: Melania Anna Wiktoria i Antoni Michał Jan (1824).
Około 1828 r. posesorem W. Gutowa został Wincenty Szułdrzyński, ożeniony z Elżbietą Okulicz. W marcu 1829 r. urodził się ich syn Władysław, a we wrześniu tego samego roku młody dziedzic umarł nagle i 2 października został pochowany. Elżbieta wyszła za jego brata - Józefa, a już w 1830 r. urodził się ich syn Zygmunt Wojciech. W 1831 r. Szułdrzyńscy wyprowadzili się do nowo zakupionych dóbr - Lubasza k. Czarnkowa. Następnie aż do ok. 1840 r. posesorami G. Wielkiego byli Dzierżanowscy. We dworze dóbr Gutowa Wielkiego, Józefa Dzierżanowska wyszła za Józefa Kamińskiego z Sędziwojewa, a rok później urodziła się tu ich córka Seweryna Barbara Marianna. Dziedzicem wsi mógł być (?) wówczas Szymon Jan Otto-Trąmpczyński h. Topór, syn Antoniego i Justyny Dobrogojskiej, ożeniony z Katarzyną Dzierżanowską. Mógł, ale nie musiał, bo w kolejnych zapiskach nadal widnieje jako dziedzic Grzybowa, gdzie siedział od co najmniej kilkunastu lat. Wysuwając tę tezę, sugerujemy się zapiskami, które przypisane zostały do Gutowa W.
Trąmpczyński miał z Katarzyną pięcioro dzieci: Tadeusza (ur. 1817), Izabelę (ur. 1820), Praksedę (1818-1901) zamężną za Leona Trąmpczyńskiego, Pelagię (1826-1901), zamężną za Jana Bronisza h. Wieniawa oraz Juliannę (ur. 1825). Co do tych dat urodzenia, są pewne niezgodności pomiędzy "Regestami" i WGM dr. Minakowskiego. Starszy dwór (?) pochodzi ponoć z połowy XIX w., czyli może został wystawiony przez któreś z dzieci Trąmpczyńskich? Niestety nie wiadomo, kiedy dokładnie Gutowo przeszło w ręce niemieckie, tak więc pytanie to pozostaje bez odpowiedzi. W każdym razie dziedzic Trąmpczyński zmarł mając 66 lat, dnia 21 września 1848 r.
W 1872 r. dobra Gross Guttowy miały 1336 mórg obszaru, w tym 1269 m. ziemi uprawnej i 62 m. łąk, 2 m. lasu i 2 m. wody. Czysty dochód gruntowy wynosił 1826 talarów. Właścicielem był Niemiec o nazwisku von Werder, który wybudował w Gutowie nowy dwór, przebudowany na pocz. XX w.
W 1885 r. Gutowo Wielkie dzieliło się na wieś oraz dominium w pow. wrzesińskim. We wsi było 9 domów ze 102 m-cami, w tym 78 katolików i 24 ewangelików; 26 analfabetów. Na terenie 1337 morgowej domeny znajdowało się 5 domów z 97 m-cami, w tym 82 katolików i 15 ewangelików; 42 analfabetów.
Na przełomie XIX i XX w. Gross Gutowy przemianowano na Guthof; w księgach adresowych majątek określono jako Königlich Krongut, czyli dobra królewskie. W 1913 r. na 350 ha obszaru składało się 323 ha ziemi uprawnej, 16 ha łąk i in. Czysty dochód gruntowy wynosił 5693 marek. W gospodarstwie hodowano 38 koni, 158 szt. bydła dorosłego, 76 cielaków i 370 szt. trzody chlewnej. Majątek miał własną kolejkę polną i pług parowy. Wchodził wówczas w skład majętności Grofs-Gottschütz (Chocicza Wielka), czyli majoratu należącego do książąt (Kaisers und Königs) von Preussen. Dzierżawcą Gutowa był królewski oberamtmann Hugo Conrad Eschenbach (ur. 1876). Żoną dzierżawcy była zaślubiona w 1902 r. w Gondersdorf - Elisabeth Anna Johanna Dittmar. Po wyzwoleniu Polski niemieccy właściciele opuścili wieś i przeszła ona pod zarząd polskiego skarbu państwa.
W 1926 r. dzierżawcą dóbr o wielkości 341,1 ha był Stanisław Szyfter (1868-1948). Na obszar ten składało się 313,2 ha ziemi uprawnej, 18,31 ha łąk i pastwisk, 0,59 ha lasu, 8,47 ha nieużytków i 0,63 ha wody. Gospodarstwo specjalizowało się w uprawach zbóż i buraków, hodowli uszlachetnionej rasy świń oraz hodowli bydła czarno-białego rasy nizinnej. Czysty dochód gruntowy wynosił 1897 talarów. Szyfter był synem Piotra i Marii Wejhan. Przez większość swojego życia administrował w różnych majątkach ziemskich. Mając 50 lat brał udział w powstaniu wielkopolskim. Administratorem w Gutowie był od 1922 r. do wybuchu 2. wojny światowej. W tym czasie był też członkiem rady nadzorczej wrzesińskiego "Rolnika", a także członkiem "Strzelca" i in. Pod koniec 1939 r. został wysiedlony wraz z rodziną do Generalnej Guberni. Z żoną Jadwigą Szablikowską miał 6 dzieci: Felicję, Helenę, Marię, Bronisława, Janinę i Witolda. Po wojnie trafił do Żerkowa, gdzie zmarł dnia 5 maja 1948 r. W latach 1939-45 część wiejska Gutowa (zach.) nazywała się Klein Scheda, a majątek - Guthof. po wojnie dawne dobra zabrał i rozparcelował Skarb Państwa Polskiego.
Źródła:
Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich... 1880-1902;
Teki Dworzaczka (Regesty, Monografie) Biblioteki Kórnickiej P.A.N.;
Marek Jerzy Minakowski, Wielka genealogia Minakowskiego (Wielcy.pl);
Plan Odnowy Miejscowości Gutowo Wielkie na lata 2015-2020;
Guter=Adreßbuch für die Prowinz Posen, wyd. 2, Lipsk 1913;
Wykaz alfabetyczny wszystkich posiadłości ziemskich w W. Księstwie Poznańskiem, Berlin, 1872;
Księga Adresowa Gosp. Rolnych Woj. Poznańskiego, 1926;
Str. internetowa: Powstańcy Wielkopolscy powiatu wrzesińskiego, Szyfter Stanisław, autor Sławomir Góźdź;
Księga Adresowa Polski, 1930;
Portal genealogiczny Gedbas.de
Geoportal;
Mapster:
11811855 @ Topographische Karte 1:25 000 (Meßtischblatt) cz. wsch. (Ostdeutschland) /1870 - 1945/
- plik mapy: 3671_(2001)_Wreschen_1888_APP_Sygn._M.top.25-480.jpg
11780470 @ Topographische Karte 1:25 000 (Meßtischblatt) cz. wsch. (Ostdeutschland) /1870 - 1945/
- plik mapy: 3671_Wreschen_IX.1944_UW.jpg
Wszystkie prawa zastrzeżone!

Opis

Budynek piętrowy, wzniesiony na nierównomiernym planie, dłuższą osią w kier. NW-SE, fasadą skierowany na SW (płd.-zachód), podpiwniczony, nakryty wielopołaciowymi dachami o łagodnych spadach, z naczółkiem od str. NW. W fasadzie dwa niesymetrycznie umieszczone ryzality, zwieńczone trójkątnie. Wejście osłonięte kolumnowym gankiem, dźwigającym balkon.
Starszy budynek wznosi się 50 m. na zachód od "głównego" dworu. Wybudowany na podobnym rzucie, lekko zdeformowanej i odwróconej litery "L", nakryty dachami dwuspadowymi, fasadą skierowany na NE, z wieżą w narożniku SE (płd.-wschodnim). W znacznym stopniu pozbawiony cech stylowych.

Park

Park z k. XIX w. o pow. ok. 4,47 ha, obecnie tzw. "Park Napoleona". Nasz pomiar powierzchni jest bardzo orientacyjny, z powodu zbyt dużych zmian w układzie przestrzennym całego założenia. Część z tej powierzchni stanowił sad we wschodniej cz. zespołu, zaś dużo drzew urosło tu w okresie po 2. wojnie światowej. Właściwy park ozdobny rozciągał się w kier. SW od dworu i miał ok. 2,6 ha obszaru, nie licząc części naturalistycznej, rozciągającej się na płn. i zachód od dworu.

Inne

tekst: Marek polskiezabytki.pl 2011