Skatalogowanych zabytków: 11364
Zarejestruj się
Miniatura Gulczewo
2018, zdjęcie Marek Kujawa
Miniatura GulczewoMiniatura GulczewoMiniatura Gulczewo

Użytkownicy współtworzący opis i dane obiektu

Marek Kujawa

Gulczewo

Gülz (1939-45)

Województwo:wielkopolskie
Powiat:wrzesiński
Gmina:Września
Rodzaj obiektu:Pałac

Rejestr zabytków

Zespół:pałacowy, nr rej.: 1732/A z 30.04.1975

Stan obecny

Własność ANR
Stan techniczny: u progu ruiny.

Historia

Pałac z k. XIX w.
Pierwsza wzmianka o wsi pochodzi z 1397 r., kiedy to Piotr Golęczewski z Golęczewa k. Obornik toczył spór z Sędziwojem Gałązką z Gulczewa i Janem ze wsi Żdżarowite (Żórawita?) o 300 grzywien. W 1423 r. rodzeni bracia Dobrogost i Jan Chrzanowie przeprowadzali podział majątku ze Świętosławem, Mikołajem, Katarzyną i Dorotą (wszyscy z Gulczewa). Oprócz nich w 1443 r. w zapiskach pojawia się Świąszka z G., która miała termin z Tomkiem z Małachowa oraz Maciej i Sędziwój de Golczewo. Już po wyeliminowaniu zapisek dotyczących nieistniejącego Gulczewa k. Kłecka, pozostaje i tak spora ilość właścicieli wsi w poł. XV w., co sugeruje że podzielona była na kilka działów. Poza tym niektóre z zapisek dotyczą zapewne położonego kilka km na południe Gulczewka. I tak mamy tu: Piotra który w 1449 r. sprzedał ojcowiznę w Golczewie innemu dziedzicowi - Stefanowi; synów Świetosława: Dobrogosta i Jana, którzy mieli termin z Tomkiem i jego synami: Krystynem, Janem i Mikołajem z Małachowa. Jeszcze w 1449 r. Tomasz z synami oświadczyli, że rezygnują aktorom zasądzone części wsi (aktor: w dawnych czasach – powód, oskarżyciel). Dziesięć lat później pojawia się Paweł z Golczewa, który ma termin z Dobiesławem z Wrześni i zaraz później także z Anną – żoną Jana Grzybowskiego. W tym samym roku wspomniany już Świętosław – dziedzic G. - miał termin z Andrzejem z Nadarzyc. W latach 60. znajdujemy Macieja i Marcina z Gulczewa. Maciej, zwany później „Parchaczem”, ożeniony był z Małgorzatą; w 1493 r. taż Małgorzata sprzedała część wsi na wyd. za 30 grzywien Pawłowi Golczewskiemu. Marcin zwany „Marczysz” w 1463 r. miał termin z wdową po Marcinie Grabienieckim – Anną Drachowską. Rok później tenże Marcin zapisywał Annie 4 kopy (groszy, pieniędzy?) długu.
Dziedzic Dobrogost z G. także procesował się z sąsiadami. I tak, w 1459 r. miał termin z Andrzejem z Nadarzyc, a w 1468 r. z Katarzyną i Małgorzatą – siostrami niedzielnymi z G. Z kolejnych wzmianek dowiadujemy się, że był on bratem rodzonym wspomnianego wyżej Marcina. Obaj w 1469 r. procesowali się z Bogusławem z Siemieniewic. W tym samym roku Dobrogost sprzedał bratu część wsi zwaną „Jadamowska” za 10 i pół grzywny. Zapewne powyższa Małgorzata wyszła za Marcina Sobiesierskiego i razem z nim trzymała Małe Golczewo, czyli Gulczewko. Jeszcze w 1469 r. mieli z nią termin bracia rodzeni z Gulczewka – Jan i Maciej. Nie wiemy, czyimi byli synami, być może Tomka, o którym było wyżej. Właśnie tenże Jan w 1471 r. zapisywał dług 3 grzywien Stanisławowi Szczytnickiemu. Jego brat Mikołaj miał córkę Agnieszkę, zamężną w 1477 r. za Tomasza Michałowskiego. Taż Agnieszka po ślubie z Tomaszem sprzedała stryjowi Dobrogostowi swoją część odziedziczoną po jego ojcu – Mikołaju Wilku – za kwotę 80 grzywien.
Pod koniec XV w. dziedzice, którzy oczywiście nazwali się Gulczewskimi – wybudowali w Gulczewie pierwszy drewniany dwór, na którym w 1506 r. Anna Sobiesierska kwitowała swoich braci z S. z posagu „importowanego” z G. na dobra Sobiesiernie. Na pocz. XVI w. we wsi rozpoczął się okres rządów Jakuba Czuprachta, od którego powstała nazwa tej części wsi – Czuprachtowo Gulczewo – funkcjonująca tu przez prawie 200 lat. Inne części Gulczewa, powstałe w latach 30. XVI w. nazwano Dominikowo i Bieńkowicze (znane będą do ok. połowy XVIII w.). Wówczas to Jan Gulczewski sprzedał swą cześć w G.-Cz. Wincentemu Szlomowskiemu. Dominikowo powstało od imienia Jana Dominika Gulczewskiego, po śmierci którego „Dominikami” nazywano także jego synów. I tak, w 1533 r. Stanisław i Maciej Gulczewscy Dominikowie sprzedali część wsi, za 40 grzywien, Mikołajowi Gulczewskiemu. Synem starego Czuprachta był również Jakub, który z Barbary Przeborowskiej miał syna Marcina. Musiał być z niego kawał zbója, bo w 1532 r. zabił bratanka – Marcina – syna Feliksa Gulczewskiego. Doszło do ugody, w wyniku której Czupracht wykpił się zadośćuczynieniem w wys. 40 grzywien. Zasadniczo wszystkie opisywane części Gulczewa należały do Gulczewskich, którzy posiadali także swoje części w Sobiesierniach i Marzeninie. Dziedzice, którzy wchodzili w posiadanie innych wsi, zazwyczaj przyjmowali nazwisko (będące raczej przymiotnikiem) od ich nazwy. Jako przykład przytoczymy Piotra Gulczewskiego zwanego Witakowskim, który żeby było ciekawiej, mieszkał w G.-Dominikowie. Jego nepotkami były córki Macieja Witakowskiego: Anna, Małgorzata, Barbara, Agnieszka, Dorota i Apolonia. W 1535/36 r. bratanek Piotra - Paweł Gulczewski zw. Witakowskim sprzedał część ojcowską w G.-Dom. swemu stryjowi za 40 grzywien. W tej samej części, w 1537 r., Stanisław Gulczewski Dominik przekazał swe dobra synom: Łukaszowi, Mikołajowi i Piotrowi. W tym samym roku Piotr zapisał na połowie swych części 30 grzywien posagu i t. wiana żonie, Dorocie Bojeńskiej (zdaje się, że miał się żenić z Agnieszką ...może ta się rozmyśliła?).
W 2. połowie XVI w. powstała nowa część Gulczewa – Bobolino – pochodząca od przydomka Sebastiana Gulczewskiego Boboli. Miał on trzech braci „Bobolów”: Jana, Wojciecha i Gabriela. W latach 60. oprócz Gulczewskich we wsi pojawiają się także Sobiesierscy, Gabriel Mierzewski oraz Jan Gołuński, ktory kupił część w G.-Bobolinie i G.-Czuprachtowie od Sebastiana G. W zw. z ogromną ilością zapisek dotyczących aż czterech części wsi musimy ograniczyć się do stwierdzenia, że Gulczewscy siedzieli na tych częściach bardzo długo. Zainteresowanych szczegółami odsyłamy do Regestów spisanych przez prof. Dworzaczka.
W latach 70. XVI w. we wsi pojawili się Bojeńscy oraz Marcin Nieniewski. W kolejnej dekadzie nadal siedzieli tu Sobiesierscy oraz Gulczewscy. W 1583 r. Andrzej Gulczewski, syn Jana G. Boboli, sprzedał części wsi G.-Bobolino i G.-Cz. Mikołajowi Morawskiemu. Część Bobolina trzymali już wtedy Paweł i Jan Golińscy (Gołuńscy), którzy także sprzedali je Morawskiemu. Ów Morawski w 1585 r. sprzedał swe części Janowi Sobiesierskiemu. W części G.-Dominikowo siedzieli w tym czasie Marcin i Paweł Gulczewscy (synowie Piotra). Warto też wspomnieć o Gulczewku, w którym Stanisław Działyński sprzedał swe części dziedziczne Wojciechowi Sobiesierskiemu. Pewne novum następuje w latach 90., gdy na części G.-Bobolin pojawia się Stanisław Gronowski z Gronówka, który w 1594 r. zapisywał na dworze i folwarku w tymże Gulczewie 1200 złp. posagu żonie Elżbiecie Chwalibogowskiej. Poza tym, jak wspomnieliśmy wyżej, Bobolin znajdował się w rękach Morawskich. Jeszcze w 1594 r. Andrzej Morawski, syn Mikołaja, zapisywał 1000 złp. posagu i t. wiana żonie Annie Bielęckiej, jednak we wtorek po św. Janie Chrzcicielu (t. roku) sprzedał G.-Bobolin i pustki Bienkowiecz Stanisławowi Gronowskiemu. W międzyczasie umarł Andrzej Gulczewski, po którym G.-Czuprachtowo i G.-Dominikowo odziedziczyli Andrzej i Wojciech G. Wojciech odkupił też część od siostry Anny – wdowy po Andrzeju Grzybowskim i jej synów: Sebastiana i Wawrzyńca. Na całym majątku jaki udało się zgromadzić Wojciechowi, zapisał on dożywocie swojej matce – wdowie po Andrzeju G. W 1600 r. zapisał także na tych dobrach posag swej żonie – Katarzynie Krzyżanowskiej. W 1603 r. sprzedał część Czuprachtowa Sobiesierskiemu, sam zaś kupił w to miejsce Dominikowo. W 1611 r. Wojciech wraz z żoną sprzedali cz. G.-Dominikowo bratu – ks. Andrzejowi Gulczewskiemu, kanonikowi poznańskiemu. Ten już po 5 kolejnych latach sprzedał G.-D. oraz pustki Bukowiec, Kasprowi Benastowskiemu i jego żonie Annie Gorzyckiej. Wdowa w 1623 r. sprzedała dobra Adamowi Młotkowskiemu. Część G.-Bobolin, Gronowski w 1625 r. sprzedał Szymonowi Ulatowskiemu za 8650 złp., zaś ten po 5. latach odsprzedał ją Janowi Grabowskiemu, synowi Daniela. Część G.-Czuprachtowo w 1638 r. Jan Grabowski sprzedał wdowie po Janie Łukomskim – Ewie Grabowskiej.
W poł. XVII w. na poszcz. częściach siedzieli: Łukomscy, Stefan Ostrowski oraz Grabowska (Dominikowo) a także Szymon Ulatowski z synem Stanisławem. Tenże Stanisław w 1654 r. sprzedał G.-B. Wojciechowi Świerczyńskiemu. Z kolei Tulibowska, wdowa po Andrzeju Łukomskim, wyszła za Wojciecha Zdziechowskiego. Temuż Wojciechowi swoje części sprzedała w 1660 r. Anna Łukomska, zamężna za Marcina Pruskiego. W 1677 r. Łukomscy sprzedali G.-Cz. Marcinowi Pruskiemu za 14 tys. złp. Pruski w 1679 r. sprzedał G.-Cz. Piotrowi z Chraplewa Łąckiemu, kapitanowi J.K.Mości. Na G.-Dominikowie w międzyczasie zmarł Świerczyński, który zapisał dobra częściowo pierwszej żonie i częściowo drugiej – Annie Jerzykowskiej i dzieciom z niej pochodzącym. Na G.-Dominikowie dziedzicami zostali Stanisław, Maciej i Jakub Świerczyńscy.
Na pocz. XVIII w. we wsi nie było już Gulczewskich ani ich potomków, zachowały się tylko nazwy części wsi, które znajdowały się pod zarządem posesorów, m.in. Franciszka Brodnickiego h. Łodzia, a później jego syna - Macieja. Główna część wsi zwana już tylko „Gulczewem” była zapewne dawną częścią Czuprachtów i w 2. poł. XVIII w. siedzieli na niej Sebastian Konarski z żoną Kazimierą Kurnatowską h. Łodzia. W latach 70. znajdujemy tu także Bardzkich, Koźmińskich, Rudnickich i Stępczyńskich, jednak bez określenia ich roli czy funkcji pełnionej w majątku. W 1777 r. dziedzicem został Kazimierz Skrzypiński, wraz z córką Agnieszką świadkowie przy chrzcie dziecka Rudnickich. Taż Agnieszka w 1785 r. zaślubiła Antoniego Dzika z Kużuchowa Kożuchowskiego, sędziego grodu wieluńskiego, dziedzica Zbierska. Pod koniec XVIII w. funkcjonowały jeszcze stare nazwy części wsi, jednak nikt już nie pamiętał skąd pochodziły. Tak więc była część Bobolecka – dawny Bobolin oraz Gulczewo Dominikowe. Obie części były ciągle własnością Kazimierza Skrzypińskiego, który w 1791 r. sprzedał je swemu synowi Maciejowi, komornikowi granicznemu ziemi wschowskiej.
Po III rozbiorze Polski Gulczewo przeszło pod zarząd pruski, zaś majątkiem zarządzali posesorzy. Gulczewo i Gulczewko znajdowało się w posesji Walentyna Chodoręskiego, który przyjął szlachectwo pruskie. W latach 30. XIX w. dobra kupił Jan (Józef?) Kamiński, ożeniony z Józefiną Dzierżanowską. Mieli oni córki: Konstancję, Stanisławę zamężną za Stanisława Logę oraz Sewerynę. Najmłodsza córka zachorowała na tyfus, zmarła w zakładzie „wodoleczącym” w Dębnie, 17 września 1853 r. Zapewne już w 2. poł. XIX w. Gulczewo przeszło w ręce niemieckie.
W 1885 r. wieś leżała w pow. gnieźnieńskim i miała 8 domów z 86 m-cami, w tym 49 katolików, 37 ewangelików; 47 analfabetów. Wyjątkowo autorzy „Słownika Geograficznego...” nie stanęli na wysokości zadania i pomylili część opisu z Gulczewem oddalonym o 4 km od Kłecka, nieistniejącym obecnie. To drugie Gulczewo powstawało w tym samym okresie co opisywana wieś. W 1885 r. majątek w G. koło Kłecka miał 1537 mórg i 134 mieszkańców w 6 domach. Wieś ta zanikła zupełnie na przełomie XIX i XX w., gdyż księgi adresowe z 1926 r. wymieniają już tylko obszar dworski Gulczewo w pow. witkowskim. Dobra o pow. 455 ha należały do Alfreda i Emmy Fleischer. Na ogólny obszar składało się 444 ha ziem uprawnych, 8 ha łąk i pastwisk, 2 ha nieużytków i 1 ha wody. Gospodarstwo specjalizowało się w reprodukcji nasion buraczanych. Do oszacowania podatku gruntowego wykazywano 1870 talarów czystego dochodu. W 1926 r. we wsi mieszkało 229 osób. W latach 1939-45 nosiła ona nazwę Gülz. Po 2. wojnie światowej dawne dobra zabrał i rozparcelował Skarb Państwa Polskiego. Na terenie folwarku utworzono Państwowe Gospodarstwo Rolne, zlikwidowane ustawowo na pocz. lat 90. XX w. Po likwidacji PGR-u obiekt przejęła AWRSP, przemianowana później na ANR, której przedstawiciele prawdopodobnie siedzieli tu jeszcze ok. 2015-17 roku. Podczas naszej wizytacji w 2018 r., w opuszczonych biurach znajdowała się większość sprzętu, kwiatki w oknach, regały z dokumentami w segregatorach i niedopita woda mineralna. Sam dwór był w pełni dostępny dla „zwiedzających” i niezabezpieczony, podobnie jak teren całego gospodarstwa.
Źródła:
Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich... 1880-1902;
Słownik historyczno-geograficzny ziem polskich w średniowieczu, I.H. P.A.N.
Teki Dworzaczka (Regesty, Monografie) Biblioteki Kórnickiej P.A.N.;
Marek Jerzy Minakowski, Wielka genealogia Minakowskiego (Wielcy.pl);
Księga Adresowa Gosp. Rolnych Woj. Poznańskiego, 1926;
Księga adresowa Polski dla przemyslu..., 1926;
Geoportal;
Mapster:
5930 @ Topographische Karte 1:25 000 (Meßtischblatt) cz. wschodnia (Ostdeutschland) /1870 - 1945/
- plik mapy: 3671_Wreschen_1940.jpg
11780470 @ Topographische Karte 1:25 000 (Meßtischblatt) cz. wschodnia (Ostdeutschland) /1870 - 1945/
- plik mapy: 3671_Wreschen_IX.1944_UW.jpg
Wszystkie prawa zastrzeżone!

Opis

Pałac późnoklasycystyczny. Opisywany budynek to raczej dwór, ale już przywykliśmy do braku konsekwencji przy klasyfikowaniu tego typu obiektów. Jest wprawdzie dość okazały, ale parterowy, nakryty dwuspadowym dachem, bez żadnej dodatkowej kondygnacji mieszkalnej: poddasza czy mezzanina. Poddasze jest, ale typowo użytkowe, doświetlone dwoma skromnymi lukarnami po bokach każdej z dwu wystawek. Dwór wzniesiony został na planie prostokąta w dłuższej osi W-E, fasadą skierowany jest na północ. Na całej powierzchni podpiwniczony, przy czym są to normalne głębokie piwnice (od strony południowej), w okresie powojennym zaadaptowane na klubokawiarnię. Do głównego wejścia w fasadzie prowadzi półokrągły podjazd, zaś w elewacji ogrodowej schody i niewielki taras.
Obie dłuższe elewacje są 11-osiowe, przy czym sam korpus główny jest 9-osiowy. Pośrodku każdej z elewacji umieszczono pozorne, piętrowe ryzality, zwieńczone trójkątnymi frontonami. Od południa do korpusu dostawiona jest przybudówka, dość mocno zryzalitowana w fasadzie - gdzie jedna jej połowa jest ozdobna, piętrowa i tworzy wąski, jednoosiowy pseudoryzalit zwieńczony trójkątnym frontonem. Ze względu na różnice poziomu gruntu, od strony fasady piwnice dworu znajdują się nieco wyżej i tworzą niskie, parterowe przyziemie.

Park

Park z 2. poł. XIX w. o pow. 3,817 ha, zręcznym ruchem powojennego geodety podzielony na dwie duże działki ewidencyjne: nr 4/11 oraz 4/10, plus podwórze gospodarcze na dużej dz. rolnej nr 4/14. W parku znajdują się trzy stawy: jeden na osi dworu i dwa we wschodniej części założenia.

Inne

Obora i jałownik, 1875 r.
Stodoła i magazyn, 2 poł. XIX w.
Magazyn zbożowy, 1880 r.
Kurnik, k. XIX w.
Dwojak, dwa trojaki i czworak, 3. ćw. XIX w.

tekst: Marek polskiezabytki.pl 2011

Komentarze

Aby skomentować obiekt, zaloguj się. Jeżeli nie masz jeszcze konta w serwisie, zarejestruj się.

Ten obiekt nie został jeszcze skomentowany.