Grzybowo

Stan obecny

Własność prywatna.

Historia

Dwór z pocz. XIX w.
Pierwsze wzmianki pisane o Grzybowie pochodzą z 1397 r. Już wtedy znany był Wodka Grzymała i Grzyb, synowie Jakuba z Grzybowa, którzy zaświadczali o szlachectwie Pieńkowskiego w Pyzdrach. Folwark w płn. części wsi swoją nazwę przyjął zapewne od tego Wodki i tak też właśnie został nazwany. W 1397/98 r. liczni świadkowie, m.in. Wacław z Grzybowa, poświadczali w sądzie w Pyzdrach o szlachectwie Wodki. Kolejni znani Grzybowscy to: Mikołaj, komornik s.z. poznańskiego i burgr. pozn.; Dersław, podw. kaliski 1410-1418; Jan z Grzybowa, syn Ołownego. W zapiskach z 1. poł. XV w. pojawiają się liczni właściciele wsi: Jadwiga, Marta - żona Michała, Zdziechna (1420), Wierzbięta (1423), Jaszko (1424) i wielu, wielu innych. Przypisywanie ich do poszczególnych części wsi w niniejszym opisie jest pozbawione sensu, tak więc poprzestaniemy na fakcie że Grzybowscy pieczętowali się herbem Doliwa. Już w poł. XV w. we wsi stał dwór Jana Piątki Grzybowskiego, na który zrobiono napad, o co była sprawa w 1497 r. Tę część G. na przestrzeni kolejnych 100 lat nazywano "Piątczyno". Tenże Jan w 1474 r. został wysłany przez Zamostowskiego na wojnę czeską. W tamtym czasie na wieś składało się ponadto kilka miejsc, z których najbardziej znane to wspomniane Wodki, Ołowne i "Krczonowicz", czyli późniejsze Chrzanowice. Do Grzybowa zaliczano także pobliski Kleparz, o czym świadczy zapiska z 1476 r. o Andrzeju de Grzybowo Kleparze. Prawdopodobnie to centralną część wsi nazywano Grzybowem "starszym"; w 1477 r. była tam już także karczma. W 1497 r. na wojnę wołoską poszedł Maciej Grzybowski. Rok później Jan G. poszedł na wojnę turecką. Oczywiście Grzybowskich było znacznie więcej; wymieniamy tu tylko tych najważniejszych. Ok. 1480 r. w zapiskach po raz pierwszy pojawia się nazwa Grzybowo - Rabieżyce (oryg. Rabiczyc), z których pochodził Andrzej ożeniony z Anną oraz bracia niedzielni Michał i Jan. W 1. poł. XVI w. dziedzicami tej części byli Maciej i Stanisław G. W XVI w. na określenie środkowej cz. Grzybowa funkcjonowała też nazwa "Starsza Wieś". Wtedy też właściciele Wódek zaczęli nazywać się Wodeckimi alias (po łac. - seu) Grzybowskimi. W 1585 r. zapiska o podziale dóbr pomiędzy Kasprem i Piotrem Grzybowskimi mówi też o Grodzisku. Podczas panowania Grzybowskich do ok. pocz. XVIII w., zasadniczo to oni dominują w zapiskach o wszystkich częściach wsi. Sporadycznie pojawiają się a to Morawscy, a to Wrzesińscy, Przyborowscy czy Górscy. W Kleparzu, pomimo że zaliczany był do Grzybowa, właściciele nazwali się Kleparskimi i zawierali koligacje z Grzybowskimi. W 1600 r. część wsi należała też do Jana Wrzesińskiego. W opisie pomijamy liczne transakcje, dzierżawy i wyderki poszczególnych właścicieli, tym bardziej że dotyczą one pięciu różnych części Grzybowa. Na pocz. XVII w. do grona dziedziców lub współwłaścicieli dołączyli: Piotr Bardzki, Łukasz Niemojewski h. Rola, Sebastian Gorazdowski, Stanisław Turski, Adam Rybski, Stawiccy i Jan Brudziński. Rabieżyce w 1647 r. dzierżyli Wojciech Przyborowski i Wojciech Grzybowski, a od 1663 r. Wojciech Drachowski. W 1670 r. Wojciech Grzybowski sprzedał swoją część Rabieżyc Mikołajowi Drachowskiemu, ożenionemu z Konstancją Żegocką. Tym sposobem do grona współwłaścicieli wsi (także Kleparza i Robaszkowa) dołączyli Żegoccy. Dziedzicami Rabieżyc pod k. XVII w. byli już tylko Drachowscy. Na pocz. XVIII w. Grzybowscy siedzieli jeszcze na Wódkach, jednak w 1714 r. sprzedali je Stanisławowi Jaraczewskiemu h. Zaremba. Synem Mikołaja i Marianny był Wojciech Drachowski, który w 1715 r. zapisywał na części dóbr posag przyszłej żonie Rozalii Przyłuskiej. W 1724 r. jego siostra Marianna wyszła za Sebastiana Potockiego. Wojciech ostatecznie ożenił się z Katarzyną Gorkowską, a w 1737 r. już nie żył, zaś dobra odziedziczyła wdowa. Marianna po śmierci pierwszego męża w 1738 r. wyszła za Chryzostoma Mieszkowskiego h. Bończa. Rok później dziedziczka - Katarzyna - wyszła za Wawrzyńca Pacynowskiego, a w 1740 r. urodziła im się córka Teresa. Marianna Drachowska 1-o v. Potocka po śmierci męża wyszła za Jana Jeziorkowskiego, który tym sposobem stał się współdziedzicem dóbr. Wódki w tym okresie należały do Jaraczewskich, a następnie do Mioduckich. W poł. XVIII w. wznosił się tam dwór. W 1754 r. część G. zwaną "starą wsią" przezwano G. Kościelnym. Dziedzicem był wówczas Stanisław Otto-Trąmpczyński, również właściciel Chrzanowic. W 1757 r. wybudował on na miejscu starego, nowy kościół drewniany. W 1759 r. sprzedał dobra synom: Jakubowi i Maksymilianowi, jednak 3 lata później dziedzicem był już Antoni Trąmpczyński, ożeniony z Petronellą Smoleńską. Dziedziczka zmarła mając zaledwie 20 lat, 28 grudnia 1763 r. W 1766 r. Antoni ożenił się ponownie, z Justyną Dobrogojską. Jego siostra Marianna w tym samym roku wyszła za Macieja Dobrogojskiego, podczaszego bracławskiego. W 1778 r. w dobrach Wódki przeprowadzono podział majątku, na skutek którego "...dwór w Wódkach przypadł Zofii Jaraczewskiej z tym, że przez rok jeden w czeladnej izbie mogą zamieszkiwać Ignacy i Jozafata Jaraczewscy. Również budynki gospodarcze podzielono". Z pierwszej żony - Petronelli - pochodził Jan (1764-1844), w pewnym okresie dziedzic G. Antoni Trąmpczyński i Justyna mieli co najmniej sześcioro dzieci: Annę, Juliannę, Szymona (1782-1848), Cecylię, Dorotę i Andrzeja (zmarłego w wieku 6 lat w 1788 r.). Szymon ożenił się z Katarzyną Dzierżanowską h. Gozdawa, z którą miał córki: Józefę Reginę (ur. w 1814 r.), zamężną za Jana Chmielewskiego (dziedzica Radolina); Praksedę (1818-1901) zamężną za Leona Otto-Trąmpczyńskiego i Pelagię (1821-1901) zamężną za Jana Bronisza h. Wieniawa (dziedzica Otoczny). Dziedzicem G. na pocz. XIX w. był Feliks, syn Józefa Tr., w przyp. którego nie znajdujemy powiązań z potomkami Antoniego. Następnie dobra przeszły w ręce Szymona Tr., zaś w latach 40. XIX w. - Tadeusza, ożenionego z Gabrielą Fijałkowską h. Ślepowron. Tu musimy wspomnieć, że mężem Praksedy był Leon, nie spokrewniony z opisywaną linią Trąmpczyńskich. Ich córkami były: Jadwiga oraz Maria (1849-1888) - kolejna dziedziczka, zamężna za Antoniego Błociszewskiego h. Ostoja - dziedzica Sobiesierni. Mieli z Leonem pięcioro dzieci: Leona, Bronisława (1871-1871), Zygmunta (1872-1920), Józefa (1875-1926) i Zofię (1880-1880). Leon Błociszewski był byłym podporucznikiem wojska polskiego. W 1875 r. protestował przeciwko pomyłce w Dzienniku Poznańskim, gdzie pisano że Zamość poddano Rosjanom 11.10.1831 r. Wzmianka z tego roku mówi, że dziedzic "... może swoim stanem służby udowodnić, że Rosjanie weszli do Zamościa dopiero 22/X."
W 1885 r. dominium Grzybowo stanowił majątek pośrodku wsi. G.-Rabierzyce (dopiero później "rz" w nazwie zamieniono na "ż") z 12 domami i 121 m-cami znajdowały się kilkaset m. na płd., zaś 1 km na północ leżały Chrzanowice z 9 domami i 117 m-cami. Jeszcze dalej na płn. leżała majętność Wódki (Wudki - niem.), zaś na płd. - Kleparz. Dobra były podzielone; 1874 morgi należały do Trąmpczyńskiego, zaś 2302 m. do Lutomskiego i Błociszewskiego. Ok. 500 m. na wschód od majątku znajdowały się relikty grodu wczesnośredniowiecznego, nazwane Slaven - Schanze, gdzie wykopano m.in. topór kamienny. Błociszewscy na przeł. XIX i XX w. przebudowali dwór, nadając mu obecną formę. Stara dziedziczka, Prakseda, zmarła 31 marca 1901 r. Jej druga córka Jadwiga jest postacią kluczową dla naszego opisu. Otóż wyszła ona za Bolesława Józefa Lutomskiego z Lutomia h. wł. (1838-1887), z którym miała czworo dzieci: Zofię, Stefana (1869-1936) ożenionego ze Stefanią Brzeską h. Oksza; Henryka (1872-1944) oraz Marię zamężną za Franciszka Watta-Skrzydlewskiego h. Samson. Mieszkali w majętności Staw w pow. wrzesińskim, którą odziedziczył Henryk; Stefan dostał majątek w Grzybowie zaś Skrzydlewska poszła do męża do Poznania. W 1926 r. opisywany majątek Rabieżyce wraz z Chrzanowicami należał do Stefana Lutomskiego. Liczył 288 ha, w tym 249 ha ziem uprawnych, 31,5 ha łąk i pastwisk, 0,5 ha lasu, 6 ha nieużytków i 1 ha wody. Czysty dochód gruntowy wynosił 1865 talarów. We wsi znajdował się wiatrak B. Tworkowskiego. Po 2. wojnie światowej na terenie majątku znajdowała się m.in. Spółdzielnia Produkcyjna. Po przemianach 1989/90 gospodarstwo wraz z dworem przejęła AWRSP (obecna ANR), która w budynku wynajmuje mieszkania.
Źródła:
Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich... 1880-1902;
Teki Dworzaczka (Regesty, Monografie) Biblioteki Kórnickiej P.A.N.;
Marek Jerzy Minakowski, Wielka genealogia Minakowskiego (Wielcy.pl);
Księga Adresowa Gosp. Rolnych Woj. Poznańskiego, 1926;
Geoportal.
Dynamiczny herbarz rodzin polskich: http://www.genealogia.okiem.pl/forum/viewtopic.php?hilit=Morzyck*&p=20852
Mapster:
17043 @ Karte des Deutschen Reiches 1:100 000 - Generalstabskarte /1870 - 1944/
- plik mapy: KDR100_302_Wreschen_ca1893_DRMC5820302.jpg
Wszystkie prawa zastrzeżone!

Opis

Dwór eklektyczny z elementami klasycystycznymi. Budynek wzniesiony na planie prostokąta, w dłuższej osi NzE-SzW, fasadą skierowany na wschód (EzS), parterowy, podpiwniczony, nakryty dwuspadowym dachem mieszczącym mieszkalne poddasze. W fasadzie centralnie umieszczony ganek zdobiony czterokolumnowym portykiem dźwigającym balkon, nad którym wznosi się trójosiowa wystawka, przechodząca ponad dachem i spinająca elewacje. W elewacji ogrodowej znajduje się szeroki arkadowy ganek, zaś od zachodu wsparta na filarach weranda, częściowo zabudowana luksferami.

Park

Park z XIX wraz z dworem zajmuje dz. ewid. nr ...196/7 o pow. 2,7394 ha (Geoportal, 21.11.2017 r.). W części wsi zwanej Chrzanowice pozostałości parku nie zachowały się, a w okresie po 2. w. św. teren ten został podzielony na niewielkie działki budowlane.

Inne

Grodzisko wczesnośredniowieczne, ob. "Gród w Grzybowie".
Kaplica cmentarna Lutomskich z 1936-1938
Kościół drewn., p.w. św. Michała Archanioła z 1757 r.

tekst: Marek polskiezabytki.pl 2011