Granówko

Stan obecny

Własność prywatna.
Wcześniej: przedszkole.

Historia

Pałac z 1820 r.
Wieś Granówko to część dawnego Granowa, powstała wskutek podziału jaki nastąpił pod koniec średniowiecza, na Granowo Wielkie i Małe. Pierwsze wzmianki o Małym Granowie pojawiają się w 2. poł. XV w. Gdzie Wikipedia znalazła „Granówko” na pocz. XIV stulecia? – nie wiadomo. W XV w. właściciele zaczęli posługiwać się nazwiskiem Granowscy (Gronowscy). Dziedzicami po Włodzimierzu G. byli Jan i Mikołaj. Tenże Mikołaj ożenił się z Anną z Łukowa, z którą miał synów: Jana i Mikołaja. W 1456 r. Jan zapisał na obu Granowach w tym „w jednym gdzie jest kościół”, 100 grzywien posagu żonie imieniem Synocha. W 1477 r. części w obu Granowach posiadał ich syn Stanisław, który jednak pozostał przy nazwisku po matce. Łukowski oprócz części Granowa i Granówka posiadał rodowe Łukowo i Ziemino w pow. kościańskim. Pozostawił córki: Katarzynę, Annę, Małgorzatę, Jadwigę i Dorotę, które dzierżawiły dobra Janowi Spławskiemu. Z tychże Małgorzata wyszła za Wojciecha Trąmpczyńskiego, Anna za Macieja Ratajskiego, zaś Katarzyna ok. 1496 r. za Stanisława Ujejskiego. Na pocz. XVI w. Ratajscy, Trąmpczyńscy oraz Ujejscy czynili liczne transakcje z ówczesnymi Granowskimi: Bartłomiejem, Mikołajem i Bartoszem. Na podst. licznych zapisek możemy domniemać, że wieś posiadała w XVI w. co najmniej kilka działów. Informacja z 1521 r. mówi też o Krzysztofie Karczewskim, który wyderkował ¼ roli osiadłej Annie Bielawskiej, żonie Jana Granowskiego. Niestety w tamtych czasach nie sporządzano statystyk ani szczegółowych wykazów właścicieli ziemskich, więc możemy jedynie wymienić osoby, jakie jeszcze (oprócz Granowskich) przewinęły się jako „dziedzice” Granówka. Byli to kolejno: Jan Ujejski (1551), Małgorzata Łącka – wdowa po Michale Gr. (1559), Maciej Dachowski, Maciej Ratajski (1569), Katarzyna Dachowska (wdowa po Krzyżanowskim, późniejsza żona Marcina Granowskiego), Wilkowscy (1570), Janusz Kąkolewski (1598), Anna Wilkowska, żona Andrzeja Sławoszewskiego (przeł. XVI / XVII w.). U Granowskich „w międzyczasie” dobra po Marcinie przejęli synowie: Jerzy – wicewojewoda poznański, Wojciech, Piotr i Baltazar. Na pocz. XVII w. Sławoszewscy procesowali się z Wilkowskimi o swoje działy, zaś na części Granowskich właścicielem był Jerzy, który w 1610 r. zapisywał żonie Annie Rusockiej z Łaska 3 tys. złp. posagu. W latach 20. XVII w. nastąpiło kilka ważnych zmian; we wsi pojawili się Sowińscy, Sławoszewscy sprzedali swoją część Maciejowi Manieckiemu, a dziedziczką Granówka, Woźnik i pustek Łaszewo została córka Jerzego Granowskiego – Zofia. Kilka lat później dziedzicem został syn Mikołaja – Władysław Granowski. W 1634 r. wyderkował on część dóbr Katarzynie Zakrzewskiej zamężnej za Gałczyńskiego, a po kilku kolejnych latach – Piotrowi Zadorskiemu. Granowski był pierwszym dziedzicem, który „zagrzał tu miejsca” na dłużej i postanowił „pisać się” z Granowa i Granówka. Pieczętował się herbem Leliwa. Ożenił się z Marianną Przyborowską, z którą mieli dzieci: Wincentego ożenionego z Barbarą Potocką, Prokopa ożenionego z Marianną Karczewską, Zofię i Joannę zamężną za Franciszka Bronikowskiego. Po śmierci dziedzica wdowa wyszła za Zygmunta Bieczyńskiego, zaś dzieci w 1661 r. dokonały działów rodzinnych, na skutek których Granówek dostał Wincenty. W 2. poł. XVII w. przewinęła się też spora grupa dzierżawców, etc., z których warto wymienić Zadorskich, Gałęckich, Bieczyńskich i Korytowskich. Granowscy oprócz G. i folwarku Dalekie (niegdyś Granowo Dalekie) posiadali także Kurowo. Mieli siedmioro dzieci: Franciszka Hieronima, Ludwika, Annę, Mariannę, Barbarę, Stanisława Leopolda i Jana. Na pocz. XVIII w. dziedzicem był Stanisław albo Ludwik, starosta mieścicki. W 1721 r. w Granówku pojawił się Melchior Nieżychowski h. Pomian, który ożenił się z córką posesorów – Jadwigą Przeuską. Rodzina ta trzymała posesję wsi aż do 2. poł. XVIII w., kiedy to synowie Jana Granowskiego: Stanisław i Jakub (spadkobiercy po Wincentym), sprzedali część wsi Andrzejowi Przeuskiemu, synowi Franciszka. Część wsi posiadała także córka Apolonii Granowskiej – Franciszka – zamężna za Goreckiego. Na pocz. lat 60. właścicielem G. był Kazimierz Granowski (1721-1774), wojewoda rawski, generał inspektor wojsk piechoty w Koronie, generał major, komisarz, ...etc., który odkupił różne części wsi od kilkunastu przeróżnych spadkobierców oraz od Przeuskich. Zastawnym posesorem G. był wówczas Franciszek Ksawery Kęszycki, który w 1778 r. scedował posesję Józefowi Przeuskiemu, generałowi adiutantowi królewskiemu. Niedługo później ten został właścicielem wsi, zaś posesorami Trembińscy, a następnie Joanna i Ignacy Małachowscy.
Józef Przeuski ożeniony był z Teodorą Skarbek-Malczewską h. Awdaniec, z którą miał córkę Zofię i syna Franciszka (1772-1825), ożenionego z Ludwiką Starzeńską h. Lis. Ze związku Franciszka i Ludwiki pochodziły córki: Klara Franciszka Michalina i Joanna. W 1804 r. od Józefa P. Granówko nabył daleki kuzyn jego żony – Nepomucen Jan Nieżychowski h. Pomian (1774-1841), syn Adama i Karoliny Skórzewskiej, ożeniony z Franciszką Kościelską h. Ogończyk. Jeszcze w tym samym roku w nowej posiadłości (konkretnie w folwarku Dalekie) urodził się syn Nieżychowskich, Feliks. Pozostałymi dziećmi Nepomucena i Franciszki były: Józef (1799-1867), Ludwika (1801-1874), Tytus (1803-1806) oraz Napoleon Leopold Hieronim (ur. 1808). Ok. 1820 r. Nieżychowski wybudował w Granówku obecny dwór w otoczeniu parku. Dziedzic zmarł na paraliż, dnia 15 maja 1841 r., zaś wdowa niedługo później – 15 grudnia tego samego roku. Ich oficjalnym następcą został Kazimierz (1826-1875), syn Józefa (wnuk Nepomucena) i Albertyny Lipskiej, ożeniony z Jadwigą Kierską z Kiekrza h. Jastrzębiec. Kazimierz i Jadwiga mieli aż trzynaścioro dzieci: Stanisława (1862-1917), Zofię (1853-1931), Emilię (1854-1855), Karola (1866-1907), Albertynę (1857-1894), Helenę Marię (1858-1917), Bolesława (1870-1934), Franciszkę (1860-1942), Rozalię (1862-1866), Kazimierza (1864-1866), Czesława (1866-1869), Zygmunta (1868-1869) oraz Wojciecha (1869-1925). W 1867 r. młody Stanisław N. kupił dobra rycerskie Sepno od Ziołeckiego, radcy sądu powiatowego. W latach 60. dzieci dziedziców przechodziły szerego chorób (febra, krosty i in.) co poskutkowało śmiercią aż trzech małoletnich synów, pochowanych w rodzinnym grobowcu. W 1874 r. dziedzic nabył na licytacji folwark Szymanowo w pow. kościańskim. Zmarł zaledwie rok później, 30 kwietnia 1875 r. na paraliż. Musimy tu dodać, że licznymi dziećmi dziedzica opiekowała się babka – Albertyna Nieżychowska z d. Lipska (zm. w wieku 81 lat, dnia 12 stycznia 1884 r.), która szczególnie lubiła Albertynę, wydaną później za Stefana Cegielskiego.
W 1885 r. Granówko leżało w pow. kościańskim. We wsi były 24 domy z 216 m-cami wyznania katolickiego. Na terenie 2900-morgowej domeny należącej do Nieżychowskich znajdowało się 17 domów z 259 m-cami (również katolikami). W jej skład wchodził także folwark Dalekie (wcześniej Granowo Dalekie). Właścicielem majątku po ojcu został najstarszy syn Stanisław, ożeniony z Łucją Taczanowską h. Jastrzębiec (1862-1917). Mieli oni sześcioro dzieci: Marię (1884-1963), Józefa (1885-1960), Zofię Antoninę Joannę (1886-1942), Alfreda Karola (1888-1964), Anielę Karolinę Ludwikę (1890-1979) oraz Kazimierza Józefa (1892-1987). Dziedzic zmarł na zapalenie płuc mając zaledwie 46 lat, dnia 6 marca 1897 r. Zaledwie rok później 36-letnia Łucja zaślubiła młodszego od siebie o 8 lat Rodryga (Roderyka) Dunina h. Łabędź (1870-1928), syna Stanisława i Marii Antoniny Baranowskiej h. Łodzia. Duninowie mieli czworo dzieci: Aleksandrę Marię Ludwikę (ur. 1902), Katarzynę Łucję Halinę (ur. 1904), Antoniego Roderyka Piotra Stanisława (1907-1939) oraz Olgę. Zapiska z 1908 r. mówi o urodzeniu w Granówku Leona, syna Zofii Nieżychowskiej i Stefana Grabskiego – dziedziców fabryki. Dziedziczka Łucja zmarła 18 sierpnia 1917 r. i pochowana została w grobowcu rodzinnym przy kościele. Po śmierci ojczyma dobra w Granówku wróciły w ręce prawowitego dziedzica – Józefa Nieżychowskiego. W niektórych zapiskach Dunin nie był traktowany jako dziedzic, tylko posesor dóbr. Zostawił testament w którym zaznaczył, że majątek chce przekazać na stworzenie sierocińca dla polskich dzieci. Nieżychowski jednak żadnego sierocińca nie utworzył i gospodarował na dobrach do wybuchu 2. wojny światowej. W 1926 r. pod jego zarządem majątek miał 533,44 ha obszaru, na co składało się 512 ha ziem uprawnych, 30 ha łąk i pastwisk, 1 ha lasu i 10 ha nieużytków. Czysty dochód gruntowy wykazywany jako podstawa do naliczenia podatku wynosił 3598,15 talarów. Majątek posiadał własną gorzelnię. W 1930 r. wieś liczyła 619 m-ców. Józef Nieżychowski dnia 26 kwietnia 1927 r. w Grylewie zaślubił Zofią Płachecką (1897-1966), z którą mieli córkę Helenę Łucję (1928-2013) oraz syna Jana Kazimierza (1930-2013). W latach 1939-45 wieś nosiła nazwę Grannenberg. Po 2. wojnie światowej dobra przejął Skarb Państwa Polskiego. Na bazie folwarku w 1953 r. utworzono Spółdzielnię Produkcyjną, która później weszła w skład kombinatu w Granowie. Pałac przeznaczony został na cele oświatowe, przez wiele lat mieściło się w nim przedszkole. W ostatnich latach przeszedł w ręce prywatne. Nowi właściciele remontują obiekt, przywracając go do dawnej świetności.
Źródła:
Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich... 1880-1902;
Teki Dworzaczka (Regesty, Monografie) Biblioteki Kórnickiej P.A.N.;
Marek Jerzy Minakowski, Wielka genealogia Minakowskiego (Wielcy.pl);
Księga Adresowa Gosp. Rolnych Woj. Poznańskiego, 1926;
Księga Adresowa Polski, 1930;
Mapster:
1755904 @ WIG - Mapa Szczegółowa Polski 1:25 000 /1929 - 1939/
- plik mapy: P40-S23-B_GRANOWO_1933.jpg
5954 @ Topographische Karte 1:25 000 (Meßtischblatt) cz. wschodnia (Ostdeutschland) /1870 - 1945/
- plik mapy: 3765_Granowo_1940.jpg
Geoportal.
Wszystkie prawa zastrzeżone!

Opis

Pałac klasycystyczny. Budynek wzniesiony na planie prostokąta, w dłuższej osi N-S, fasadą skierowany na zachód, piętrowy, nakryty dachem czterospadowym. Fasada ujęta dwoma szerokimi pilastrami; pośrodku 4-kolumnowy portyk wielkiego porządku zwieńczony belkowaniem i trójkątnym frontonem z oculusem.
W elewacji ogrodowej taras z tralkową balustradą, osłonięty arkadowym gankiem, na który prowadzą dwubiegowe schody. Filary ganku dźwigają taras na wys. 1. piętra. Powyżej w dachu trójkątny przyczółek udający fronton.

Park

Park z 1. poł. XIX / XX w. o pow. 5,123 ha znajdujący się w całości na dz. ewid. nr ...42/2, zaniedbany. (Geoportal, 30.03.2018 r.)

Inne

Ogrodzenie z bramą z XIX w.

tekst: Marek polskiezabytki.pl 2011