Skatalogowanych zabytków: 11364
Zarejestruj się
Miniatura Granowo
2016, zdjęcie Tomek Malik
Miniatura GranowoMiniatura Granowo

Użytkownicy współtworzący opis i dane obiektu

Tomek MalikMarek Kujawa

Granowo

Granau (1943-45)

Województwo:wielkopolskie
Powiat:grodziski (wielkopolski)
Gmina:Granowo
Rodzaj obiektu:Pałac

Rejestr zabytków

Zespół:pałacowy
Obiekt:pałac, nr rej.: 1780/A z 24.01.1979

Stan obecny

Własność J.S.T., biblioteka.
Wcześniej: Siedziba Urzędu Gminy.

Historia

Pałac, XIX / XX w.
Pierwsza zapiska o Granowie pochodzi z 1298 r. i mówi o istniejącym tu już wówczas kościele parafialnym, jednak pierwszych właścicieli wsi poznajemy dopiero na pocz. XV w. Dziedzicem był wówczas Włodzimierz z Granowa, ożeniony z niejaką Klarą. Pewne też jest, że wieś była podzielona na G. Wielkie i Małe i od ok. drugiej połowy XV w. znajdowała się w dwóch różnych powiatach. Opis sporządzamy głównie na podst. oryginalnych zapisek a nie niepotwierdzonych informacji znalezionych w Internecie, dlatego postać zacnego Wincentego Granowskiego i wątek związany z chorowitą Elżbietą – późniejszą żoną króla Polski musimy pominąć. Nic nie wskazuje na to, aby osoby te miały jakikolwiek związek z opisywanym Granowem w Wielkopolsce. Regułą jest też, że właściciele przyjmują nazwisko od posiadanej wsi a nie odwrotnie.
Dziedzicami po Włodzimierzu Granowskim byli synowie: Jan i Mikołaj. Tenże Mikołaj ożenił się z Anną, z którą miał dwóch synów, również Jana i Mikołaja. W 1456 r. Jan zapisał na obu Granowach w tym „jednym gdzie jest kościół”, 100 grzywien posagu żonie imieniem Synocha. W 2. poł. XV w. wieś musiała już być podzielona na kilka części, bo w zapiskach znajdujemy także Powodowskich, Tworzyańskich i Kąkolewskich (w Małym Granowie). W 1477 r. części w obu Granowach posiadał Stanisław Łukowski, syn wspomnianej Synochy, który w tymże roku zapisywał jej 500 grzywien posagu i t. wiana. Łukowski oprócz cz. Granowa posiadał Łukowo i Ziemino w pow. kościańskim. Pozostawił córki: Katarzynę, Annę, Małgorzatę, Jadwigę i Dorotę, które dzierżawiły dobra Janowi Spławskiemu. Z tychże Małgorzata wyszła za Wojciecha Trąmpczyńskiego, Anna za Macieja Ratajskiego, zaś Katarzyna ok. 1496 r. za Stanisława Ujejskiego. Tym sposobem jeszcze pod k. XV w. (a nie w 1507 r.) część wsi stała się własnością Ujejskich. Stanisław Hincza Ujejski z pierwszej żony miał 2. synów: Stanisława i Macieja. Z Katarzyny pochodziły 3 córki: Anna zam. za Krajewskiego i Helena zam. za Piotra Czapskiego; imienia trzeciej, zamężnej za Marcina Zakrzewskiego nie znamy. Niestety szczegółową genealogię Granowskich ze wzgl. na dużą ilosć informacji musimy pominąć, pozostaniemy jedynie przy tych członkach rodziny, którzy związani byli z Granowem Wielkim. Na pocz. XVI w. byli to Bartłomiej, a później jego brat stryjeczny Mikołaj Granowscy. Ich potomkowie aż do XVIII w. występują już tylko w sąsiednim Granówku. Wśród XVI-wiecznych współdziedziców Granowa pojawili się Jan Rossnowski ożeniony z Jadwigą Glińską a także Jan Gniński i Urszula Piekarska, siostrzenica plebana w Granowie – Marcina Piekarskiego. W 1518 r. Małgorzata i Wojciech Trąmpczyńscy sprzedali swe części w obu Granowach Janowi Ujejskiemu h. Drużyna. W tym samym roku części Rossnowskich kupił Jan Bielawski, który od tego momentu zaczął nazywać siebie (czasami) Granowskim. Inną część swych dóbr Ujejskiemu sprzedał również Jakub Rossnowski, stolnik poznański. Żoną Mikołaja Granowskiego była Barbara Jaskulecka, która wraz z braćmi pisała się z Granowa. Ciż bracia zwali się też Goździchowskimi, ze wzgl. na posiadane Goździchowo. W 1522 r. Bielawski sprzedał swoją część G. Janowi Ujejskiemu. W 1541 r. synowie tegoż Jana: Jan, Bartłomiej, Stanisław i Dobrogost Ujejscy dokonali podziału majątku, na skutek którego Granowo otrzymał Bartłomiej, a następnie Dobrogost Ujejski. Ten wcześniej dostał w działach Ujazd. W 1547 r. zapisywał na Ujeżdzie i Granowie 400 złp. posagu i t. wiana żonie Annie Tłockiej. Jednak niedługo później właścicielem G. został najstarszy brat Jan, ożeniony z Anną Chrzypską. W zapiskach znajdujemy oczywiście czwartego z braci – Stanisława, który wziął w wianie Niemierzyce od Barbary Niemierzyckiej. Stanisław został dziedzicem G. po braciach i rządził tu do swojej śmierci ok. 1570 r. Nie wiemy, czy piątym bratem powyższych był Maciej Ujejski, którego w WGM znajdujemy jako syna Jana (?). Jeżeli tak, to Zofia, córka Macieja byłaby prawie rówieśniczką Stanisława. Na temat tegoż niestety nie posiadamy bliższych danych. Pod koniec XVI w. wieś częściowo przeszła w ręce Jana Leszczyńskiego, starosty radziejowskiego po którym odziedziczyła wdowa, Zofja z Bnina Opalińska. Jednak na pocz. XVII w. Zofia Ujejska wyszła za mąż, dzięki czemu Granowo otrzymał w wianie jej mąż, Hieronim Radomicki h. Kotwicz (1596-1652). Radomiccy mieli dwoje dzieci: Barbarę i Kazimierza Władysława. Kazimierz ożenił się z Zofią Ossowską, z która miał m.in. syna Macieja (1648-1728). Ten ożeniony był dwukrotnie, najpierw z Ludwiką Górską z która miał córkę Mariannę zamężną za Łubieńskiego i syna Mikołaja Adama; następnie z Ludwiką Zaleską z Otoka h. Dołęga, z którą miał córkę Katarzyną, zamężną za Jerzego Felicjana Sapiehę h. Lis.
Maciej Radomicki miał dwóch braci: Andrzeja i Kazimierza, z którymi w 1690 r. zawierał kontrakt, na skutek którego majętność granowską dostał Andrzej. W skład tych dóbr wchodziły: Granowo W. i M., Kubaczyn, Drużyn, Niemierzyce, Strzępin i las na Urbanowie (o nazwie Roskowice). Andrzej (1660-1726) ożeniony był z Franciszką Czarnkowską h. Nałęcz i miał z nią syna Jana Antoniego (1690-1728). Tenże Jan w 1720 r. zaślubił Dorotę Bronisz z Broniszewic h. Wieniawa (1692-1774), z którą miał dwie córki: Franciszkę i Annę. Franciszka (1720-1778) wyszła za Władysława Józefa Szołdrskiego h. Łodzia (1709-1757), zaś Anna (1724-1812) za Augustyna Działyńskiego h. Ogończyk (1715-1759). Ok. 1768 r. Anna ponownie wyszła za mąż, za Władysława Rocha Gurowskiego z Gurowa h. Wczele (1717-1790). Z jej związku z Działyńskim pochodziło sześcioro dzieci: Brygida, Katarzyna, Dorota, Nepomucena, Ignacy Józef (1754-1797) i Ksawery Franciszek (1756-1819). Dwór w Granowie istniał już z całą pewnością w 1732 r., kiedy zmarł goszczący we dworze – w dzień świętego Józefa - Wojciech Malczewski h. Abdank, sędzia ziemski z Poznania. Działyński był kolatorem - dobrodziejem miejscowego kościoła - gdzie ufundował nowe ołtarze i kaplicę. Konsekracja ołtarzy odbyła się w czerwcu 1749 r., zaś kaplicy we wrześniu tego samego roku. Swój wkład w życie duchowe Granowa wniósł także dzierżawca, Adam Chruścicki, który wraz z żoną Barbarą Kosicką założył przy kościele Bractwo Opatrzności Bożej. Ekonomami majątku w poł. XVIII w. była rodzina Ozdowskich, następnie pod koniec lat 60. Józef Sokalski. W tym samym czasie proboszczem w G. był kanonik katedralny poznański, ksiądz Wojciech Strzelecki. Pisarzem majątku na granowskim dworze był Piotr Stawiński. W 1775 r. posesorem Granowa był Karol Mielęcki, następnie Marcin Trębiński. W latach 80. ekonomem był Jan Gliński; przy chrzcie jego syna Antoniego uczestniczył bawiący w Granowie przejazdem Antoni Sulerzyski. Funkcję Glińskiego pod koniec XVIII stulecia przejął Józef Kaczorowski.
Na pocz. XIX w. poznajemy kolejne postacie (!) z granowskiego dworu: administratora a zarazem „poczmistrza” Centkowskiego i pisarza Antoniego Bielawskiego z żoną Eleonorą Neymann. Dnia 17 maja 1812 r. zmarła dziedziczka Anna z Radomickich Działyńska, 2-o v. Gurowska. Majątek po niej odziedziczył najmłodszy z sześciorga dzieci - Ksawery. Był on członkiem rządu tymczasowego, komisarzem, posłem na sejm, senatorem wojewodą Królestwa Polskiego, itp, itd... Ożeniony był Justyną Modestą Hr. Dzieduszycką h. Sas (1764-1844), z którą miał czworo dzieci: Paulinę, Tytusa Adama, Gabrielę i Klaudię. Z tychże Granowo przypadło Tytusowi (1797-1861) ożenionemu z Celestyną Gryzeldą hr. Zamojską z Zamościa h. Jelita (1804-1883). Tytus i Celestyna mieli sześcioro dzieci, z których Granowo otrzymała córka Cecylia (1836-1899). Zasadniczo majątek pozostawał pod zarządem posesorów; właściciele w tym czasie bawili za granicą albo siedzieli na swoich posiadłościach rodowych (Ksawery – Konarzewo, Tytus – Kórnik). W poł. XIX w. posesorami Granowa byli Władysław Święcicki i Zofia Kurowska, małżonkowie. Jedna z ich córek, Aniela, w 1862 r. otworzyła w Poznaniu stancję dla panienek. Kolejnym posesorem G. był Franciszek Żuchowski ożeniony z Cecylią Kropiwnicką. Ich córka Franciszka w 1868 r. wyszła za Pantaleona Libelta – dziedzica Czeszewa. W latach 80. posesorem G. i folwarku należącego do majątku – Kubaczewa, został Wacław Pluciński, który 8 stycznia 1882 r. w Granowie zaślubił Kazimierę Masłowską z Poznania. Rok później młody zarządca dokupił majątek Węgorzewo pod Kiszkowem (z folwarkiem Popkowice) od Niemca Trescowa z Nieszawy, za kwotę 366 tys. marek. Pod koniec roku Pluciński kupił jeszcze 300-morgowy folwark Dróżyn w pow. bukowskim.
W 1885 r. na Granowo leżące w pow. bukowskim składała się wieś, gmina oraz dominium. Wieś liczyła 45 domów i 425 m-ców, w tym 6 ewangelików. Dominium miało 8300 mórg obszaru a w jego skład wchodziły folwarki: Kubaczyn, Kąkolewo, Strzępin i Niemierzyce. Na terenie domeny znajdowało się 39 domów z 610 m-cami wyznania katolickiego. Oficjalną właścicielką majątku była Cecylia hr. Działyńska. W 1886 r. zmarł Józef Pluciński, ojciec Stanisława i Wacława. Pochowany został w Granowie. Cecylia Działyńska nie miała dzieci, dlatego przekazała majątek w Granowie siostrzeńcowi, synowi Elżbiety i Adama Konstantego ks. Czartoryskiego – Zdzisławowi Aleksandrowi Tytusowi (1859-1909). W dniu 17 lutego 1884 r. Zdzisław zaślubił w Wiedniu Marię Helenę Zalewską h. Prawdzic (1863-1942). Prawdopodobnie z ich inicjatywy pod koniec XIX w Granowie wybudowano dla zarządców nowy dwór pośrodku parku. Rodowym majątkiem tej gałęzi Czartoryskich był Sielec Stary, tam też rodziły się ich dzieci: Elżbieta Maria Helena (1885-1970), Roman (1887-1887), Helena (1887-1887) i Olgierd Aleksander Jan (1888-1977). Nie wiemy co się stało w 1887 r. ale musiała to być dla Czartoryskich wielka tragedia rodzinna. W kolejnych latach w Granowie i pozostałych majątkach gospodarzył Pluciński, zaś właściciele krążyli po świecie. W 1913 r. w Żywcu Olgierd ks. Czartoryski na Klewaniu i Żukowie h. Pogoń Litewska zaślubił Mechtyldę Marię arcyksiężniczkę Habsburzankę – Lotaryńską (1891-1966). W Sielcu rodziły się ich dzieci: Konstanty Stefan Aleksander (1913-1989), Cecylia Teresa Imakulata (1915-2011), Izabela Maria (1917-2015) i Aleksander Krystyn Antoni (1919-2007). Po 2. wojnie światowej wszyscy oni (oprócz Izabeli) wyjechali poza granice Polski, gdzie założyli rodziny. Wszyscy osiedli w Brazylii, tam też poumierali. Olgierd ks. Czartoryski zmarł w Rio de Janeiro 6 lutego 1977 r.
W 1926 r. majątek w Granowie miał 434 ha obszaru, na co składało się 411 ha ziem uprawnych, 20 ha łąk i pastwisk i 3 ha nieużytków. Czysty dochód gruntowy wykazywany jako podstawa do naliczenia podatku wynosił 2382,05 talarów. Do majętności Granowo zaliczano dobra: Kąkolewo (444 ha), Kubaczyn (356 ha), Niemierzyce (420) i Strzępiń (429 ha). Dobra posiadały także własną gorzelnię. Dyrektorem majątku Granowo był Stanisław Gutsche. W 1930 r. wieś liczyła 1590 m-ców. Ostatnim przedwojennym właścicielem Granowa był kupiec poznański Wacław Dróżyński. Po wojnie dobra zabrał i rozparcelował Skarb Państwa Polskiego. Na terenie dawnego folwarku utworzono Państwowe Gospodarstwo Rolne, zlikwidowane ustawowo na pocz. lat 90. XX w. Po przemianach politycznych tego okresu dwór wraz z parkiem przekazano Jednostce Samorządu Terytorialnego. W budynku mieściła się siedziba Urzędu Gminy oraz biblioteka. Po wybudowaniu nowej siedziby U.G. opuścił pomieszczenia dworu, które od tego czasu w większości pozostają niezagospodarowane.
Źródła:
Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich... 1880-1902;
Teki Dworzaczka (Regesty, Monografie) Biblioteki Kórnickiej P.A.N.;
Marek Jerzy Minakowski, Wielka genealogia Minakowskiego (Wielcy.pl);
Granowo, Gminny serwis internetowy: http://www.granowo.pl/asp/pl_start.asp?typ=14&sub=14&menu=30&strona=1
Księga Adresowa Gosp. Rolnych Woj. Poznańskiego, 1926;
Księga Adresowa Polski, 1930;
Mapster:
5953 @ Topographische Karte 1:25 000 (Meßtischblatt) cz. wschodnia (Ostdeutschland) /1870 - 1945/
- plik mapy: 3765_Granowo_1911.jpg
5954 @ Topographische Karte 1:25 000 (Meßtischblatt) cz. wschodnia (Ostdeutschland) /1870 - 1945/
- plik mapy: 3765_Granowo_1940.jpg
Geoportal.
Wszystkie prawa zastrzeżone!

Opis

Pałac wzniesiony na planie prostokąta, w dłuższej osi N/NE-S/SW, fasadą zwrócony na E/SE (dla uproszczenia – na wschód), piętrowy, nakryty dwuspadowymi dachami. We wszystkich czterech narożach przybudówki, w fasadzie nieznacznie zryzalitowane, zaś w elewacji ogrodowej mocno wysunięte w stos. do korpusu.
Część znajdująca się po lewej stronie fasady jest nieznacznie niższa, zaś po prawej szersza i wyższa, a na dachu posiada wysoką, wąską wieżyczkę zwieńczoną spiczastym szczytem z iglicą. Wejście głównie umieszczone centralnie, poprzedzone schodami. W elewacji ogrodowej przed wejściem znajduje się 4-kolumnowy portyk małego porządku, dźwigający balkon.

Park

Park z XIX w. o pow. ok. 3,9 ha. Obecnie pow. parku podzielona jest na kilka dz. ewid., przy czym największa, ze stojącym na niej dworem ma 2,5562 ha obszaru (nr ...741/3). Najwyraźniej współcześni geodeci nie kierowali się żadnymi konkretnymi względami, dla części z dworem pozostawiono równomierny kwadrat drzewostanu, reszta to trzy mniejsze działki o różnych kształtach. (Geoportal, 26.02.2018 r.) Niegdyś część ozdobna parku liczyła 3,58 ha i w płd.-zachodnim narożniku kończyła się niewielkim stawem. Wąski pas drzew (o szer. ok. 33 m.) biegnący przy zach. granicy parku w kier. SWzW-NEzE (wzdłuż boku trapezu tworzącego park) stanowił prawdopodobnie sad owocowy lub mieszany las. Z pasa tego zachowała się 1/3 w płn. części. Układ przestrzenny parku jest całkowicie zniekształcony, choć można dopatrzeć się zarysu alei obwodowej ograniczającej park od płn. i zachodu, alei biegnącej w kier. płd.-zach. od dworu oraz alei przy wschodniej granicy parku. Zanikły niektóre z alejek, dzięki którym drzewostan podzielony był na kwatery i boskiety, a część drzew wykarczowano.
Niegdyś północna część Granowa posiadała niewielki folwark kościelny, zaś wokół niego i kościoła również rozciągał się park. Z układu tego zachował się duży staw przylegający do ul. Stawowej. W późniejszym czasie (pocz.- połowa XX w.?) pomiędzy nim a ul. Poznańską wykopano kolejny staw.

Inne

Oficyna (d. dwór), z XVIII w., nr rej.: 385/A z 25.11.1968

tekst: Marek polskiezabytki.pl 2011

Komentarze

Aby skomentować obiekt, zaloguj się. Jeżeli nie masz jeszcze konta w serwisie, zarejestruj się.

Ten obiekt nie został jeszcze skomentowany.