Żurawiniec

Stan obecny

Mieszkania.
Stan własności nieznany. Stan techniczny – dobry.

Historia

Dwór z pocz. XX w.
Osada zwana wcześniej Żurawieniec powstała dopiero na pocz. XIX w., na ziemiach majątku Grębanin, należącego od 2. poł. XVIII w. do hrabiów Kręskich. Córka dziedziców – Elżbieta – w 1807 r. wyszła za Konstantego Rekowskiego, kapitana wojska polskiego i prawdopodobnie w tamtym okresie na rozległych dobrach Kręskich utworzono dwa nowe folwarki wraz z niewielką osadą pośrodku. Nie wiadomo skąd wzięła się nazwa Żurawieniec, natomiast etymologia drugiej nazwy jest prostsza do odgadnięcia. Mianowicie: pierwszej córce Elżbiety i Konstantego (urodzonej w 1810 r.) dano imię po babce - Justyna i tak też nazwano drugi folwark tuż obok Ż. Stara dziedziczka – Justyna z Magnuskich Kręska – zmarła we dworze dóbr Grębanin w dniu 26 lipca 1817 r. Więcej o rodzinie Kręskich zamieścimy niebawem w opisie Grębanina w naszym katalogu. Tu tylko wypada dodać, że folwarki znajdowały się zapewne pod zarządem posesorów, dla których z pewnością wybudowano jakieś siedziby mieszkalne. Wątpliwe aby mieszkali tam Kręscy, którzy swoją główną siedzibę mieli przecież w Grębaninie. Niemniej w Żurawieńcu dnia 31 lipca 1871 r. zmarł Napoleon hr. Kręski, który pochowany został w kościele w G. Prawdopodobnie to Kręscy w 1883 r. wybudowali w Ż. szkołę. Opisywany tu dwór w Ż. wzniesiony został nieco później...
W 1885 r. Ż. (Zurawiniec – niem.) dzielił się na wieś – typową ulicówkę z 15 gospodarstwami oraz folwark położony 500 m. dalej na północ. W takiej samej odległości od wsi, ale na południe, znajdował się folwark Justynka (na mapie z 1896 r. – Justinka). Folwarki oraz osada miały po ok. 400 mórg obszaru. W 1904 r. Kręscy sprzedali Grembanin wraz z folwarkami, łącznie ok. 5000 mórg, Teodorowi hr. Mańkowskiemu h. Zaremba (1872-1920) z Rudek, który prawdopodobnie był budowniczym dworu w Ż. Hrabia ożeniony był z Anną hr. Kokoszka-Michałowską z Michałowa h. Jasieńczyk. Ok. 1910 r., po sprzedaży Żurawieńca, nabyli oni dobra Słupia, gdzie urodziło się troje z ich sześciorga dzieci (poprzednie rodziły się w Rudkach). Majątek w Grębaninie wraz z Ż. nabył niejaki Stefaniak, który w lipcu 1910 r., na spółkę z Szafarkiewiczem z Kępna nabyli dodatkowo dobra Riemberg (Rościsławice) na Śląsku, przy granicy Księstwa Poznańskiego. Zapewne po wyzwoleniu Polski, niewielki folwark w Ż. kupił inżynier górnik z Katowic – Edmund Grabianowski (1893-1968), syn Michała i Marii Zedler. Być może kupił niewielkie dobra na wsi, by mieć gdzie wyjechać i odpoczywać? Możliwe też, że dobra te kupił jego brat Stanisław Antoni, niestety na ten temat dostępne zapiski o Grabianowskich milczą. Stanisław (1889-1957) miał kolejno dwie żony: Ludomirę (Ludmiłę) Dubiską, a następnie Zofię Zakrzewską. Edmunda G. jako oficjalnego właściciela Ż. znajdujemy w K.A.G.R. woj. P. z 1926 r. Na co dzień Edmund był aktywnym działaczem sportowym, a co za tym idzie - nie sądzimy aby zapragnął stać się rolnikiem, tym bardziej, że zaledwie 130-hektarowy majątek nie przynosił wielkich zysków. Grabianowski był ponadto założycielem klubu sportowego Polonia Bytom, członkiem Stowarzyszenia Inżynierów i Techników Woj. Śląskiego, a także prezesem Górnośląskiego Związku Towarzystw Sportowych. Z żoną Heleną Flieger miał troje dzieci: Zdzisława, Marię i Jolantę. Oprócz Stanisława Antoniego miał brata Romana, który mieszkał w Brzezinach Śląskich. W 1926 r. majątek w Ż. wchodził w skład obszaru dworskiego Grębanin, miał 132,5 ha obszaru, w tym 121 ha ziem uprawnych, 9 ha łąk i pastwisk, 2 ha nieużytków i 0,5 ha wody. Do oszacowania podatku gruntowego wykazywano 320 talarów czystego dochodu. Po wybuchu 2. wojny światowej Grabianowscy zostali zmuszeni do opuszczenia majątku. Po wojnie dobra zabrał i rozparcelował Skarb Państwa Polskiego, a teren folwarku stał się typowym terenem wiejskim.
Źródła:
Teki Dworzaczka (Monografie, Regesty) Biblioteki Kórnickiej P.A.N.;
Marek Jerzy Minakowski, Wielka genealogia Minakowskiego (Wielcy.pl);
Księga Adresowa Gosp. Rolnych Woj. Poznańskiego, 1926;
Księga adresowa Polski dla przemyslu..., 1926;
X Sprawozdanie z dzialalności Polskiego Stowarzyszenia Inzynierów i Techników Województwa Śląskiego za rok 1930. Katowice 1931
Fundacja Wrota Wielkopolski: https://www.wrotawielkopolski.org.pl/index.php?option=com_content&view=article&id=98&Itemid=68
Geoportal;
Mapster:
5682 @ Topographische Karte 1:25 000 (Meßtischblatt) cz. wschodnia (Ostdeutschland) /1870 - 1945/
- plik mapy: 4773_Kempen_1940.jpg
17172 @ Karte des Deutschen Reiches 1:100 000 - Generalstabskarte /1870 - 1944/
- plik mapy: KDR100_426_Pueschen_ca1889_DRMC5820426.jpg
Wszystkie prawa zastrzeżone!

Opis

Dwór wzniesiony na planie prostokąta, w dłuższej osi NzE-SzW, fasadą skierowany na wschód (dokł. kierunek – EzS), piętrowy, nakryty dwuspadowym dachem. W fasadzie centralnie umieszczony czterokolumnowy portyk wielkiego porządku dźwigający belkowanie i trójkątny fronton (z herbem - zapewne Mańkowskich – Zaremba). Portyk osłania taras z tralkową balustradą po bokach, na który prowadzą szerokie schody. Od północy do budynku dostawiona niewielka parterowa przybudówka.

Park

Pozostałości parku z pocz. XX w. o pow. 2,178 ha (Geoportal, 29.03.2019 r.). Nasz pomiar nie ma odniesienia do istniejących działek ewid. i obejmuje cały teren otaczający dwór od strony zachodniej wraz z jedynym większym skupieniem drzewostanu w cz. północnej. Spore połacie parku w okresie powojennym zostały wykarczowane. Poza tym z wyjątkiem części północnej był on raczej naturalistyczny, bazujący na istniejącym drzewostanie. W części północnej znajdowały się dwa stawy, zasilane wodami przepływającego przez założenie kanału (rowu, strumienia?).

Inne

tekst: Marek polskiezabytki.pl 2011