Gołuchów

Stan obecny

Zamierzeniem Izabelli z Czartoryskich Działyńskiej było utworzenie w odbudowanym zamku nie tylko rezydencji, ale i muzeum. Izabella zmarła w roku 1899 we Francji, ale pochowana została w Gołuchowie, w przebudowanej w tym celu kaplicy, znajdującej się na terenie parku. Na sześć lat przed śmiercią utworzyła Ordynację Książąt Czartoryskich w Gołuchowie. W jej statucie gwarantowała ogólną dostępność swoich zbiorów oraz ich niepodzielność. To prywatne muzeum funkcjonowało nieprzerwanie do września 1939 roku. II wojna światowa stała się dla kolekcji Izabelli Działyńskiej tragedią. Zrabowane przez hitlerowców zbiory zostały wywiezione, wiele eksponatów zniszczono, inne zaginęły. Ocalała część kolekcji powróciła do Polski w 1956 roku z byłego Związku Radzieckiego.
Zamek w roku 1951 został przejęty przez Muzeum Narodowe w Poznaniu, którego zasługą są dwukrotnie przeprowadzane kompleksowe prace konserwatorskie, mające na celu usunięcie zniszczeń powstałych w latach 1939- 1951. Nowy gospodarz wyposażył sale zamkowe we własne zbiory, m.in. wspaniałe gobeliny, renesansowe malarstwo europejskie, rzadkie okazy mebli, kolekcję rzemiosła artystycznego. W miarę upływu czasu powracają do Gołuchowa zabytki pochodzące z kolekcji Izabelli Działyńskiej. Obecnie obejrzeć można część dawnego zbioru waz antycznych, obrazy malarzy polskich i zachodnioeuropejskich oraz niektóre meble z dawnego wyposażenia zamku.
( na pdst. http://www.mnp.art.pl/muzeum/oddzialy/muzeum-zamek-w-goluchowie/ )

Zamek wraz z parkiem został odkupiony od potomków Czartoryskich w 2017r za 20mln złotych ..... tzn. Państwo Polskie spłaciło właścicieli po przejęciu obiektu po 2WŚ .... Część zbiorów Skarb Państwa odkupił drogą osobnych umów .

Historia

Jest to jedna z ważniejszych polskich rezydencji możnowładczych. W swej historii pełniła funkcje zamku, pałacu by w końcu przeistoczyć się w muzeum. Zabytek ten doczekał się wielu badań i wielu publikacji. Założenie położone jest na północ od wsi w obszernym parku, przez który przepływa rzeka. Oprócz pałacu właściwego założenie składa się z wielu budynków pomocniczych: oficyna zwana pałacem Czartoryskich- o bogatej bryle architektonicznej, z reprezentacyjnymi wnętrzami, zbudowana w latach 1890-96; gorzelnia z lat 1872-74; budynek intendentury zwany zamiennie kasą z lat 1885-87; zabudowania na Dybulu (kurnik i obora); mauzoleum- dawna kapica świętego Jana Chrzciciela oraz inne zabudowania gospodarcze. Ostatecznie pałac został ukształtowany w duchu renesansu francuskiego według projektów Zygmunta Gorgolewskiego oraz Maurycego Ouradou. Inicjatorką tej przebudowy była Izabela z Czartoryskich Działyńska.
Miejscowe dobra nabył w roku 1408 Iwan z Karnina- protoplasta Wieniawitów Leszczyńskich. Syn jego Rafał pisał się już z Gołuchowa i szczytem jego kariery stało się stanowisko starosty generalnego Wielkopolski piastowane w latach 1436-39. Do końca XVII wieku majątek pozostawał w posiadaniu rodziny Leszczyńskich. Na XVIII wiek i I połowę XIX wieku przypada czas częstych zmian właścicieli majątku. Dopiero w roku 1853 nabył go Jan Działyński. W roku 1871 rezydencja została przekazana jego żonie Izabeli z Czartoryskich. W roku jej śmierci 1899 ordynacja gołuchowska została objęta przez Witolda Czartoryskiego i rodzina ta utrzymała ją aż do II Wojny Światowej. W trakcie okupacji muzeum zamkowe zostało zlikwidowane a zbiory zostały zagrabione przez Niemców. W roku 1951 obiekt został przejęty przez Muzeum Wielkopolskie (Narodowe) w Poznaniu. W roku 1962 otwarto tu stałą ekspozycję.
Początki zamku datuje się na rok około 1560 kiedy Rafał IV Leszczyński miał wznieść murowany, wieżowy dwór obronny- zamek. W roku 1581 został określony w dokumencie jako arx. Budynek miał formę czterokondygnacyjnej wieży, posadowionej na planie prostokąta, z czterema ośmiobocznymi basztami w narożach. Wieża ta pełniła funkcje mieszkalno- obronne. W najwyższej kondygnacji została wyposażona w ganek strzelecki a całość została posadowiona na kopcu otoczonym nawodnioną fosą. Istnieje pewien problem w datowaniu początków zamku. Przesłanki za XV wiecznym rodowodem budowli pochodzą z dokumentu wystawionego w roku 1444 mówiącego o istnieniu w Gołuchowie fortalicji. Mówią o tym także fragmenty murów budowane w wątku wedyjskim, wykazuję cechy średniowieczne. Na lata 1600-28 przypada przebudowa zamku związana z panowaniem kanclerza wielkiego koronnego Wacława Leszczyńskiego. Stan zamku znamy z inwentarza pochodzącego z roku 1714. Na XVII wieku przypada budowa skrzydła południowego, posadowionego na planie prostokąta, wyposażonego w sześcioboczną wieżę w narożu południowo zachodnim a także w dwa jednotraktowe łączniki dostawione do południowych wież narożnych starego zamku. Tym samym założenie zyskało wewnętrzny dziedziniec z gankiem i loggią w północnej ścianie skrzydła południowego. Do narożnej, północno wschodniej wieży dostawiono prostokątny masyw tak zwanego pokoju królewskiego, który zyskał z nią połączenie korytarzem. Wejście do zamku umieszczono we wschodniej części i zostało poprzedzone mostem przerzuconym nad fosą. Wejście flankowały dwie cylindryczne baszty. Część północna w dalszym ciągu górowała nad założeniem, choć to straciło już całkowicie militarny charakter i przeistoczyło się we wczesnobarokową rezydencję o pałacowym wystroju. Taka forma rezydencji dotrwała do połowy XIX wieku, choć jej stan był w daleko posuniętej ruinie. Na lata 1872-85 przypadła przebudowa założenia, w trakcie której rozebrano wieżę północno zachodnią starego zamku. Całość założenia została też obniżona w taki sposób, że po średniowiecznej warowni zostały tylko trzy wieże o trzech mieszkalnych kondygnacjach.

Park

Park - arboretum z lat 1786-1899

Inne

Skrót barwnych opisów obiektu :
tzw. Zamek Czartoryskich – jest w istocie budowlą , wybudowaną na zrębach XV-wiecznej fortalicji , przez ród Leszczyńskich i pozostającą w ich rękach do końca XVIIw. W 1853r. Zakupił w/w budynek Tytus Działyński dla jego syna Jana Kantego Działyńskiego z małżonką -  Izabellą z Czartoryskich . By uchronić dobra przed konfiskatą przez Rząd Prus za udział Działyńskich w Powstaniu Styczniowym – Izabella wykupiła majątek z rąk Działyńskich . W latach 1875-1885 dokonała odbudowy , przebudowy i remontu zamku .
Pałacem Czartoryskich – nazywano budynek oficyny wraz z gorzelnią położony nieopodal – w parku .
Obiekty znajdowały się we własności Czartoryskich do 1945r.


Pałac (d. oficyna) z 1884 r., nr rej.: 421/A z 8.04.1975
Mauzoleum Izabelli Działyńskiej z 1892 r., nr rej.: 657/A z 14.12.1992