Świątniki Wielkie

Stan obecny

Własność prywatna.
Świątniki Wielkie 29.

Historia

Dwór z pocz. XX w.
Po raz pierwszy Świątniki występują w zapiskach jako Szwyathenyky w 1523 r., następnie jako Villa Sanctuariorum w 1357 r. Wieś była odwieczną własnością kapituły gnieźnieńskiej, potwierdzoną przez króla Kazimierza Wielkiego w 1357 r. Za czasów arcybiskupa Łaskiego (pocz. XVI w.) wieś składała się z łanów kmiecych, z których pleban z Modliszewka pobierał po 2 korce zboża i owsa mesznego. Po III rozbiorze Polski dobra zabrał rząd pruski i wcielił je do domeny w Gnieźnie. XIX-wieczna urzędowa nazwa wsi brzmiała Gross Swiontnik. W 1. poł. XIX w. właścicielem większej własności we wsi był Walentinus Malecki (sądząc po braku wzmianek w Regestach Dworzaczka - zapewne Niemiec) ożeniony z Małgorzatą (oryg.: Margaretha) Kopcińską. Mieli oni syna imieniem Adalbertus, który ożenił się z Katarzyną (oryg.: Catherine) Kozłowską. Ci z kolei posiadali jedenaścioro potomstwa. Byli to (wg daty urodzenia): Marianna (ur. 1863), Josepha, zamężna Mikuła (ur. 1864), Valentinus (ur. 1867), Catharina (ur. 1868), Rosalia (ur. 1872), Joannes (1873-1876), Adalbertus, Antonina, Joannes (ur. 1879), Leo (ur. 1881) oraz Margaretha (ur. 1882). W 1885 r. Świątniki Wielkie miały 44 domy i 334 m-ców, w tym 321 katolikow i 13 ewangelików. Majątek ziemski liczył 432 ha, w tym 389 ha ziem uprawnych, 10 ha łąk i 2 ha lasu. Czysty dochód gruntowy wynosił 4296,6 marek. Z wsią sąsiadowały Świątniczki, inaczej Małe Świątniki albo Klein Swiontnik. Podobnie jak Ś. Wielkie, wieś przez całe stulecia należała do kapituły gnieźnieńskiej, aż do czasu rozbiorów, gdy zabrał ją rząd pruski. Na pocz. XVI w. podobnie jak w Ś. Wlk. były tu same łany kmiece, z których dawano po 2 korce owsa i żyta mesznego proboszczom z Sokolnik. W 1885 r. w Ś. Małych było 26 domów z 226 m-cami wyznania katolickiego. Wieś miała 370 ha obszaru, w tym 325 ha roli i 6 ha łąk. Dochodu gruntowego nie podano. Maleccy w 1925 r. zdążyli jeszcze wybudować (może tylko wyremontować albo przebudować?) obecny dwór. Później prawdopodobnie nastąpiła parcelacja majątku. Nie wymienia go już żadna z popularnych ksiąg adresowych okresu międzywojennego. Być może resztówka po majątku była własnością Maleckich do wybuchu 2. wojny światowej? W okresie międzywojennym Świątniki Wielkie stanowiły gminę w pow. gnieźnieńskim, a w 1930 r. liczyły 325 m-ców. We wsi był kowal, a zarazem właściciel karczmy N. Chudy, rzeźnik P. Taberski i wiatrak J. Domagalskiego. Po wojnie na terenie dawnego folwarku mieściła się firma hodowlana, być może spółdzielnia rolnicza. Lokalizacja i identyfikacja dworu na podst. map archiwalnych i map Geoportalu, w tym wypadku nie daje nam 100% pewności. Wieś na szczęście znalazła się w bazie Street View, dzięki czemu udało nam się "odnaleźć" obiekt przypominający dwór. W celu potwierdzenia informacji zawartych w opisie niezbędne są dalsze badania terenowe.
Źródła:
Księga Adresowa Polski wraz z W. M. Gdańskiem... 1926/27;
Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich... 1880-1902;
Polish Genealogy: http://genealogiapolska.pl/getperson.php?personID=I4125&tree=Zobel;
Mapster:
5513 @ Topographische Karte 1:25 000 (Meßtischblatt) cz. wschodnia (Ostdeutschland) /1870 - 1945/;
17014 @ Karte des Deutschen Reiches 1:100 000 - Generalstabskarte /1870 - 1944/;
Strona internetowa Gminy Mieleszyn: http://www.mieleszyn.pl/solectwa.html
Google Maps. Street View, wrzesień 2012 r.: Świątniki Wielkie.
Geoportal.
Wszystkie prawa zastrzeżone!

Opis

Dwór wzniesiony na planie prostokąta w dłuższej osi zbliżonej do N-S, fasadą skierowany na wschód. Budynek parterowy, nakryty dwuspadowym dachem, z parterową przybudówką od zachodu. Pośrodku fasady wejście ujęte parą pilastrów czy też filarów podtrzymujących półokrągły przyczółek umieszczony centralnie w dachu. Dworek posiada zachowany skromny detal architektoniczny; ozdobne obramienia okien i boniowane narożniki. Drzwi wejściowe od góry zamknięte półokrągłym nadświetlem.

Park

Począwszy od k. XIX w. we wsi nie było typowego założenia parkowego. Każde z kilkunastu gospodarstw utworzonych na skutek pruskiej kolonizacji posiadało niewielki ogród, jednak żaden z nich nie zasługuje na miano parku.

Inne

tekst: Marek polskiezabytki.pl 2011