Śródka

Stan obecny

Własność prywatna.
Śródka 6, 63-006 Krerowo

Historia

Dwór z 2. poł. XIX w.,
Śródka to wieś leżąca 6 km na północ od Kórnika. Wzmiankowana po raz pierwszy w 1383 r.; nazwę zapisywano w postaciach "Srodka", "Srzotka", "Szrodky", etc. W tymże roku biskup poznański Jan darował S. i inne posiadłości proboszczom katedralnym kapituły poznańskiej. Dwa lata później proboszcz Trojan odnowił przywileje sołectw w S. i Sokolnikach. Zasady odprowadzania i podziału środków ustalał m. innymi biskup pozn. Jan Kropidło w 1383 r. Wzmianka z 1390 r. mówi o "kmieciach pana doktora", czyli pana prepozyta z S. - Wincenta Grochoły, którzy toczyli spór o 8 grzywien ze Szczepanem Łodzią. W latach 1422-23 prepozyt Wojciech pozywał o granice wsi Mikołaja z Tulec oraz Jana z Krzyżewnik. Kwestie opłat, czynszów i innych kwestii finansowych dokładnie opisane są w "Słowniku Hist.-Geogr." PAN, do którego odsyłamy zainteresowanych. W 2. poł. XV w. stan posiadania we wsi nieco się zmienił, gdyż zapiski mówią o "własności synów wojewody poznańskiego, Łukasza z Górki". Ośrodkiem zarządu administracyjnego we wsi było sołectwo, które odprowadzało zyski do prepozytury. Sołtys służył "panu wsi", czyli prepozytowi. Z kolei możliwe jest, że prepozyt zarządzał dobrami drobnej szlachty mieszkającej we wsi. Z całą pewnością w XV w. we wsi istniał folwark. W latach 1506-10 Śródka miała 5 łanów, a do sołtysa należały 2 lub 3 łany. Ponadto pobór płacono od karczmy, w wys. 3 grosze (rocznie). Podobnie jak w innych dobrach kościelnych Wielkopolski, zapiski o ew. zarządcach czy posesorach, zaczęły powstawać dopiero na pocz. XVIII w. Jedynymi informacjami o wsi z tego okresu są regesta poborowe. I tak, w 1580 r. wieś płaciła pobór od 9 łanów, 2 zagrodników, 1 hultaja ( ) i 3 łanów sołtysa. W 1629 r. sześciu kmieci płaciło meszne po 1 mierze żyta i 1 owsa; z łanów opuszczonych nic nie płacono; sołtys miał trzy łany, z których płacił po trzy miary owsa i żyta.
W latach 30. XVIII w. we wsi wybudowano dwór dla tenutariuszy majątku. Pierwszymi z nich byli Zawadzcy. Wdowa Zawadzka w 1729 r. była matką chrzestną Magdaleny - córki Sypniewskich. W 1738 r. we dworze zmarła 35-letnia służąca Katarzyna Dybysławska. Dalej wymienia się tu Wojciecha Glińskiego z żoną Barbarą Kiedrzyńską (lata 40.). W poł. stulecia zastąpił ich Józef Antoni Kierski, ożeniony z Marianną Morkowską. Ciż mieli swój dworek na przedmieściu Poznania, przy drodze do kościoła Bernardynów, który sprzedali w 1759 r. Kierski zmarł w Ś. dnia 22 paźdź. 1763 r. Pochowany został u "braci ścisłej obserwacji" w Poznaniu. Później znajdujemy tu Ulkowskich oraz Macieja i Annę Miaskowskich h. Bończa (w latach 1782-89). Jeszcze krótko po III rozbiorze Polski we wsi siedzieli Faustyn Zaremba z żoną Marianną Woszczyńską, a później Walerian Poklękowski, posesor. W 1802 r. odnotowano jeszcze ekonomów: Makarego Ołtarzewskiego i Konstancję Mierzewską, i były to ostatnie polskie nazwiska związane ze Śródką w 1. poł. XIX w. Niestety nie wiemy dokładnie, kiedy nastąpiła sekularyzacja dóbr kościelnych, najprawdopodobniej miało to miejsce w latach 30. XIX w. Folwark przeszedł w ręce władz pruskich i został wcielony do domeny w Swarzędzu.
W 1853 r. dziedzicem wsi został Marcjan Budzyński, ożeniony z Anną de Einsporn. W Ś. urodziło się kilkoro ich dzieci, m. innymi synowie Apolinary i Walerian Szymon. W 1881 r. dobra stały się własnością Fritza Sannitza.
W 1888 r. Śródka wraz z "hubami" (10 domów i 65 m-ców) tworzyła okręg wiejski, który ogółem miał 15 domów i 112 m-ców oraz 227 ha ziemi. Z kolei dobra dysponowały obszarem 261 ha, na który składało się 246 ha roli, 4 ha łąk oraz 2 ha lasu. Na terenie folwarku znajdowały się 4 domy z 88 m-cami, w tym 81 katolików i 7 protestantów. Gospodarstwo specjalizowało się w hodowli bydła holenderskiego. Po Fritzu majątek odziedziczył Hans Sanitz, który na pocz. XX w. rozbudował dwór o skrzydło wschodnie. W 1926 r. gospodarstwo w Ś. miało 260,6 ha obszaru, na co składało się 249,7 ha ziemi uprawnej, 5,9 ha łąk i pastwisk, 2,6 ha lasu oraz 2 ha nieużytków. Do wyliczenia podatku gruntowego wykazywano 1347,08 talarów tzw. "czystego dochodu gruntowego". Wieś w 1930 r. leżała w pow. średzkim i miała 220 m-ców. W latach 1939-45 nosiła nazwę Johannesburg. Po wojnie dawne dobra zostały zabrane i rozparcelowane przez Skarb Państwa Polskiego.
Źródła:
Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich... 1880-1902;
Teki Dworzaczka (Monografie, Regesty) Biblioteki Kórnickiej P.A.N.;
Słownik Historyczny Ziem Polskich w Średniowieczu, Inst. Historycznego P.A.N.;
Marek Jerzy Minakowski, Wielka genealogia Minakowskiego (Wielcy.pl);
Księga Adresowa Gosp. Rolnych Woj. Poznańskiego, 1926;
Księga Adresowa Polski ..., 1930;
Geoportal;
Mapster:
11821605 @ Topographische Karte 1:25 000 (Meßtischblatt) cz. wsch. (Ostdeutschland) /1870 - 1945/
- plik mapy: 3668_Gondek_IX.1944_uniberk_C056972054.jpg
11811850 @ Topographische Karte 1:25 000 (Meßtischblatt) cz. wsch. (Ostdeutschland) /1870 - 1945/
- plik mapy: 3668_(1998)_Gondek_1890_APP_Sygn._M.top.25-1066-1.jpg
Wszystkie prawa zastrzeżone!

Opis

Dwór parterowo-piętrowy, wzniesiony na wydłużonym planie, w dł. osi N-NE, fasadą skierowany na wschód (a dokładnie E/SE), parterowo-piętrowy, nakryty w części środkowej dachem dwuspadowym, północnej - dachem czterospadowym i południowej - dwuspadowym. Wejście od południa prawdopodobnie jest wejściem głównym do budynku. Znajduje się tu plac z okrągłym klombem pośrodku, do którego od str. wschodniej prowadzi aleja dojazdowa.
30 metrów na S/SW od dworu znajduje się utrzymana w podobnym stylu oficyna, fasadą skierowana na południe, nakryta dachem czterospadowym. Na osi wejścia tego budynku znajduje się jeden z dawnych parkowych stawów.

Park

Park z 2. poł. XIX w. o pow. 1,345 ha. Pomiaru resztek parku dokonaliśmy wzdłuż jego granic sprzed 1945 r., na terenie pomiędzy częścią gospodarczą a lokalnymi drogami od płd. i wschodu oraz polem uprawnym od północy. Obecnie są to działki ewidencyjne nr: ...42/13, ...42/20 oraz największa (z dworem), nr ...42/21. Na jednej z działek znajduje się budynek Ochotniczej Straży Pożarnej Krzyżowniki - Śródka. Zachowany drzewostan rośnie głównie w kier. wschodnim od dworu i ma nie więcej niż 0,5 ha.

Inne

tekst: Marek polskiezabytki.pl 2011