Strzyżewo Smykowe

Stan obecny

Własność J.S.T.
Wcześniej: Szkoła podstawowa im. Arkadego Fiedlera w Jankowie Dolnym, filia w Strzyżewie Smykowym.

Historia

Dwór z 2. poł. XIX w.
Pierwsza wzmianka o wsi pochodzi z 1469 r. Tak pisał o niej Jan Łaski w swojej "Liber Beneficiorum": "W 1469 r. Jan z Zagajewa, pleban dębnicki, pożyczył od ojca swego Jana 100 dukatów, za które mu ustąpił na dwa lata dziesięcin w Strzyżewie Smykowem, Paskowem i innych osadach". Na pocz. XVI w. wieś należała Strzyżewskich. Dziesięciny z łanów dziedzicznych dawano proboszczom w Strzyżewie, zaś z łanów kmiecych proboszczom w Dębnicy. Wiemy dokładnie, skąd wzięła się nazwa wsi. Otóż jej dziedzice z XV/XVI w. przy imieniu posiadali przezwisko "Smyk", co potwierdza wzmianka z 1514 r., gdy Anna Strzyżewska, córka Mikołaja procesowała się z Bartłomiejem S. zwanym "Smykiem" o 60 grzywien i "spokojne posiadanie" części wsi. Jeszcze w XIV w. wieś stanowiła całość, następnie nastąpił jej podział, przy czym S. Smykowe położone było pomiędzy S. Kościelnym (dawne S. "Xiechowe"), a Paczkowym. S. Kościelne jest zdecydowanie najstarszą z tych wsi, a pierwsza wzmianka o kaplicy w S. pochodzi z przywileju Przemysława II z 1285 r., wynoszącego Ryszewo do rzędu miast. Pierwszym XIII-wiecznym właścicielem S.K. był Mikołaj Ząb, następnie klaryski gnieźnieńskie. Kościół parafialny wzniesiono w 1360 r., następny drewniany wybudował w 1721 r. Wojciech Szablikowski, a w 1848 r. przy pomocy klarysek gnieźnieńskich wybudowano obecny kościół murowany.
Wśród XVI-wiecznych właścicieli S.S. oprócz Strzyżewskich przewijają się Lossyńscy (Łozińscy?) oraz Mieleńscy h. Wczele. Ci ostatni byli też posiadaczami S. Paszkowego, wymienionego w zapisce z 1582 r. Dziedzicem był wówczas Mikołaj Mieleński, wojski kaliski. Jakieś działy we wsi posiadał też Wojciech Małachowski oraz Jan Rogaliński. W 1. poł. XVII w. S. Smykowe i Paszkowe przezywane było S. Wielkim i Małym, jednak to nazewnictwo nie przyjęło się i z czasem zanikło. W "Słowniku Geograficznym... Chlebowskiego i s-ki znajdujemy też Strzyżewo Czerniejewskie, późniejszą własność Skórzewskich i S. Skorzęcińskie, wcielone do domeny w Skorzęcinie. Jednak w dawniejszych zapiskach wsie te nie występują. W XVII w. ród Strzyżewskich w S. się zakończył, zaś kolejnymi dziedzicami byli Mielżyńscy h. Nowina no i wspomniani wcześniej Mieleńscy. Strzyżewo Paczkowe w 2. poł. XVII w. należało do Radeckich. W 1673 r. właścicielem S. Smykowego i części Paszkowego był Aleksander Mielżyński. Kilka lat później sprzedał on dobra siostrze Jadwidze zamężnej za Fabiana Wilhelma Rosena. W 1700 r. włascicielem dóbr był już syn Jadwigi i Fabiana - Mikołaj Teodor Rosen. W skład ówczesnych dóbr wchodziły: Kruchowo, Jastrzębowo, Strzyżewo, Paszkowo, i części d. Strzyżewo, Strzykowo, Grabowo, Grzybowo na przedmieściach Gniezna. Rosen przez jakiś czas dzierżawił dobra kapitule gnieźnieńskiej, przez co ok. 1721 r. właścicielem S.S. stał się ksiądz Stanisław Płaczkowski wraz z bratem Łukaszem. Ci sprzedali wieś Piotrowi Święcickiemu, synowi Stanisława i Katarzyny Płaczkowskiej (inna wzmianka mówi o Teresie Kaczkowskiej, być może to pierwsza żona), zaś ten odsprzedał je Franciszkowi Frezerowi, synowi Stanisława i Anny Dąmbrowskiej. Co ciekawe, po 6 latach Frezer oddał wieś Święcickiemu, za 6 tys. złp. W 1728 r. kolejnym nabywcą został Maciej Łęski, syn Andrzeja a następnie (ok. połowy XVIII w.) Mateusz Głowacki ożeniony z Marianną Tańską. Po śmierci ojca wieś odziedziczyła córka Teresa, zamężna za Onufrego Widleckiego. W 1788 r. sprzedała ona S. Smykowe i Xiechowe oraz Bieganowszczyznę Józefowi Skórzewskiemu, staroście gnieźnieńskiemu, synowi Michała i Ludwiki Czapskiej, za kwotę 39 tys. złp. Ostatnimi XVIII-wiecznymi zarządcami folwarku w S. byli Franciszka i Maciej Zielińscy. Po III rozbiorze Polski przeszedł on prawdopodobnie w ręce niemieckie i pozostawał w dzierżawie. W zapiskach znajdujemy wprawdzie nazwiska, np. Winnickich, Kraszewskich oraz Jeszke, jednak nie potrafimy ich z całą pewnością przypisać do S. Smykowego.
W 1885 r. S. Smykowe wraz z Łukaszewem i Laskami tworzyło okręg dworski o pow. 694 ha, w tym 373 ha ziem uprawnych, 50 ha łąk i 313 ha lasów. Do okręgu należało 9 domów ze 179 m-cami, w tym 21 ewangelików i 158 katolików. W XIX w. do trzech pozostałych doszło jeszcze Strzyżewo Nowe (położone nieco na północ od S. Paszkowego) z oddzielnym folwarkiem i 153 ha gruntów. W późniejszym czasie tę część wchłonęło S. Paszkowe. Właścicielami tejże wsi w 2. poł. XIX w. byli Malczewscy h. Abdank a następnie Walenty Rajewski. Wieś pod koniec XIX w. wraz z opisywanym Strzyżewem Smykowym należała już do pruskiej Komisji Kolonizacyjnej i została rozparcelowana na pocz. XX w. Po 2. wojnie światowej w budynku opisywanego dworu przez wiele lat mieściła się szkoła, zlikwidowana uchwałą Rady Gminy Gniezno w dniu 31 VIII 2015 r.
Źródła:
Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich... 1880-1902;
Teki Dworzaczka (Regesty) Biblioteki Kórnickiej P.A.N.;
Wielka Genealogia Minakowskiego;
Mapster:
17014 @ Karte des Deutschen Reiches 1:100 000 - Generalstabskarte /1870 - 1944/, plik mapy:
KDR100_277_Gnesen_ca1893_DRMC5820277.jpg
Geoportal.
Opis w znacznej mierze stanowi wnioski własne autora i w żadnej mierze nie należy korzystać z niego jako podstawy źródłowej dla innych opracowań.
Wszystkie prawa zastrzeżone!

Opis

Dwór wzniesiony na planie prostokąta w dłuższej osi N/NW-S/SE, fasadą skierowany na W/SW. Budynek piętrowy, nakryty dachami płaskimi o łagodnych spadach, z niewielkimi trójkątnymi wystawkami pośrodku obu dłuższych elewacji.

Park

Pozostałości parku z XIX w. rozciągają się dookoła dworu i mają ok. 2,3 ha powierzchni. Możemy się domyślać, że niegdyś założenie rozciągało się na całej pow. działek ewid. otaczających dwór i liczyło 4,7 ha. Są to kolejno: dz. środkowa z dworem o nr ...24 i pozostałe: numery ...35 do ...38 oraz nr ...34/2 - największa, otaczająca dwór od płn, wschodu i południa (Geoportal, 1.09.2017 r.). Cały duży południowy narożnik parku stanowi boisko. Niegdyś na terenie parku znajdowało się aż sześć stawów, w późniejszym okresie zasypanych. Do czasów obecnych zachowały się dwa z nich.