Strzeszki

Stan obecny

Własność JST, mieszkania.

Historia

Dwór z poł. XIX w.
Strzeszki to wieś leżąca 5 km na płd. zachód od centrum Środy Wielkopolskiej. Pierwsza wzmianka o wsi S. pochodzi z 1391 r., gdy należała ona do rodu Strzeszkowiczów (Strzeszkowskich). W 1432 r. właściciele dokonali rozgraniczenia wsi od Pętkowa. Ze wsi tej pochodził (wzm. w 1435 r.) Sędziwój, który opuścił S. i zamieszkał w Górze. Być może jego bratem był Mikołaj Strzeszkowski, który w 1438 r. zapisywał 1 grzywnę czynszu rocznie Szochnie, żonie niejakiego Passka (Paszka, Pawła?). Część wsi w latach 40. XV w. należała do braci z Góry: Piotra i Wojciecha. W 2. poł. XV w. dziedzicem S. był Mikołaj Bieganowski. W 1475 r. sprzedał on część wsi Płaczki Pawłowi Piotrowskiemu, a na połowie Strzeszek oprawił po 100 grzywien posagu i wiana swej żonie Dobieszce (w oryg. zapisce "Doschebcze").
W 1486 r. bracia Wincenty i Marcin Strzeszkowscy (synowie Mikołaja) zaopatrzyli swą siostrę Katarzynę kwotą 54 zł. węgierskich posagu. Połowę wsi sprzedali wyderkafem przyszłemu szwagrowi - Wojciechowi Pigłowskiemu - za kwotę 100 złp. Dziesięć lat później Pigłowski dokupił połowę Chwalęcinka (od Katarzyny Koczuskiej z Kociug) za 100 grzywien i niezwłocznie na dobrach tych zapisał kolejne 50 kop groszy i tyleż wiana, żonie Katarzynie Strzeszkowskiej. Miał tam także część z podziału ze swoją siostrą Martą.
Na pocz. XVI w. właścicielami wsi byli Marcin S. (syn w.w. Marcina) oraz Jan Pigłowski "Svirkoth" który odkupił jeden łan od dziedzica w 1508 r. W 1514 r. oprócz w. wymienionych we wsi pojawia się rodzina Czartkowskich, a to stąd, że Marcin S. sprzedał połowę Strzeszek Katarzynie, żonie Mikołaja Czartkowskiego. W 1522 r. ich córka Jadwiga sprzedała część wsi Maciejowi Zielątkowskiemu. Tak więc w latach 20. XVI w. Strzeszki dzieliły się co najmniej na cztery części. Jedną z nich w 1535 r. od swego teścia Marcina Strzeszkowskiego nabył Bernard Kuczyński. Na poł. tej części zapisał on po 150 grzywien posagu i wiana swej żonie Jadwidze (córce Marcina S.) i dał tę część teściom w dożywocie.
W 1539 r. Agnieszka Czartkowska (żona Marcina Zielątkowskiego) sprzedała części wsi Czartki, Jarosławiec i Strzeszki - Mikołajowi Sobockiemu, zaś ten niezwłocznie odsprzedał je Marcinowi Ziel. Oprócz Zielątkowskiego w 2. poł. XVI w. we wsi pojawił się Jerzy Przyborowski. W 1558 r. części Przyborowskich i innych współposiadaczy nabył Michał Brodowski, po którym odziedziczyli synowie: Mikołaj, Andrzej i Jerzy.
W 1578 r. we wsi były 2 działy: Zofii Brodowskiej, żony Michała (1 łan i pół łanu pustego) oraz Bernarda Strzeszkowskiego (półtora łanu i 2 komorników). Bracia Mikołaj, Andrzej i Jerzy Brodowscy w 1582 r. dokonywali podziału majątku. W tym czasie na części Strzeszkowskich siedzieli synowie Bernarda: Maciej i Tobiasz. W 1592 r. Tobiasz zapisywał na swojej części po 900 złp. posagu i wiana żonie Zofii Jurkowskiej. Jego brat Maciej swoją część sprzedał (w 1597) Andrzejowi Żernickiemu, po czym Tobiasz poszedł w ślady brata. Żernicki w 1600 r. sprzedał te ziemie Piotrowi Klonowskiemu, zaś ten oprawił na nich posag 1000 złp swej żonie Magdalenie Młodziejewskiej. Trzy lata później sprzedał on wieś bratu Łukaszowi, a w 1608 r. Łukasz - Janowi Muchlińskiemu vel. Balickiemu z Balic. Dziesięć lat później Balicki sprzedał S. za 9 tys. złp. Hektorowi Koszutskiemu h. Leszczyc. Po Hektorze dobra odziedziczyli synowie: Adam, ożeniony w 1631 z Dorotą Pogorzelską 1-o voto Radzewską, Zygmunt i Krzysztof.
W międzyczasie na innej części Strzeszek siedzieli Wojciech Zieleński, Jan Mochliński (lata 1618-20), a następnie Piotr i Marcjan Szetlewscy, którzy nie wiadomo skąd w ogóle się tu wzięli, a w 1635 r. sprzedali swoją część Koszutskiemu. Podobnie uczynił w 1637 r. ich kuzyn Maciej Szetlewski, syn Jakuba. Tak więc Koszutski został dziedzicem całej wsi, ożenił się z Barbarą Chojnacką, z którą spokojnie gospodarowali w Strzeszkach przez kolejne lata i całą 2. wojnę szwedzką (tzw. "potop"). Mieli pięcioro dzieci: Krystynę żonę Wawrzyńca Łukomskiego, Helenę pannę, Zygmunta i Chryzostoma (zm. przed 1669) oraz Adama. We wspomnianym roku 1669, Helena Koszutska scedowała swój spadek 5 tys. złp. na bratanków (synów Adama) - Jana i Piotra Koszutskich. Ci najprawdopodobniej sprzedali dobra Janowi Sebastianowi Osieckiemu (piszącemu się ze wsi Stawiec), chorążemu wojewody brzesko-kujawskiego. Po Janie dobra odziedziczył Andrzej Osiecki, łowczy inowrocławski, który w 1700 r. zastawił dobra (Chwałkowo, Strzeszki i Czartki) na 3 lata Tyburcemu Złotnickiemu. Żoną Andrzeja O. była potrójna wdowa - Eleonora Cielęcka h. Ciołek, z którą miał on córkę Konstancję. Ta wyszła za Sebastiana Radlic-Haza, posesora Brodowa i Murzynowa w latach 30. XVIII w., a po jego śmierci za Jana Krambera. Dla uzupełnienia informacji musimy dodać, że pewne prawa spadkowe do S. miał Wojciech Żegocki, syn Stanisława, który w 1714 r. scedował je na panny Jadwigę i Franciszkę, córki Macieja Żegockiego i znanej nam już Eleonory Cielęckiej. Dobrami zarządzali wówczas posesorzy, m. innymi Złotniccy, a następnie Aleksander Kurnatowski h. Łodzia i Aleksander Adam Rozbicki (w 1743 r.).
Konstancja z Osieckich Kramber, córka Andrzeja O. i Eleonory Grabskiej h. Pomian, po śmierci swojego brata Antoniego sprzedała majątek Aleksandrowi Radlic-Hazie. Ten w 1756 r. sprzedał Brodowo, Murzynowo, Chwałkowo, Strzeszki, Czartki, Młodzikowo i Płaczki - Edwardowi Garczyńskiemu, kasztelanowi rozpirskiemu (rozprzańskiemu), synowi Stefana, za kwotę 212. 639 złp. Niestety, w żadnej z zapisek dotyczących wymienionych wyżej wsi nie znaleźliśmy nic na temat dalszych poczynań kasztelana Garczyńskiego. Wiadomo, że ok. 1760 r. ożenił się on z Katarzyną Radolińską h. Leszczyc, córką Józefa Stefana R. i Teresy Swinarskiej h. Poraj. Wcześniej, w 1754 r. nabył od ojca Zbąszyń i inne liczne dobra w pow. kościańskim. Rok później, na krótko przed śmiercią ojca (Stefan G. zmarł 24.09.1755) Edward G. kupował Grodziszczko, Brzozę i Niepruszewo od Jana Rozbickiego. W kolejnych latach głównie przebywał w swoim dworze w Zbąszyniu. Ciekawe, dlaczego nie ma żadnej informacji o ew. odsprzedaży dóbr chwałkowskich i murzynowskich? Być może po prostu do transakcji z Hazą w 1756 r. w ogóle nie doszło?
W 2. poł. XVIII w. Chwałkowie dziedzicami byli Wieruszowie Kowalscy, a w Murzynowie i Strzeszkach - Koszutscy h. Leszczyc. Antoni Koszutski ok. 1710 r. ożenił się z Agnieszką Chudzińską i miał z nią 5 dzieci, w tym syna Sebastiana, ożenionego z Katarzyną Niemojewską h. Szeliga oraz Teresę, zamężną za Rocha Biskupskiego. Po śmierci Chudzińskiej w 1742 r., Antoni Koszutski ożenił się z Heleną Zbijewską h. Rola i miał z nią jeszcze dwóch synów: Hektora, ożenionego z Barbarą Lipską h. Grabie i Mikołaja. Spośród w. wym. dziedzicem Strzeszek był Hektor, a następnie Mikołaj, który w 1791 r. sprzedał S. z łąką Brzozowiec - Józefowi Bieńkowskiemu h. Korwin, synowi Fabiana, za kwotę 65 tys. złp. Po Józefie dobra odziedziczył Kazimierz Bieńkowski (syn?). Na pocz. XIX w. w Strzeszkach odnotowano Kaspra i Urszulę Sokolnickich, zapewne posesorów wsi, którym w 1. i 2. dekadzie t. stulecia urodziło się we wsi kilkoro dzieci. Bieńkowski po raz ostatni został wymieniony w 1804 r., następnie zniknął na amen. W 1824 r. jako dziedzica odnotowano Józefa Sokolnickiego h. Nowina, ożenionego z Józefą Chłapowską h. Dryja. Dnia 1 grudnia t.r. urodził się ich syn Franciszek. W 1830 r. dziedzicem S. był Antoni Stablewski h. Oksza, który ok. połowy stulecia wybudował we wsi opisywany dwór. Z rąk Stablewskich Strzeszki wyszły w 2. poł. XIX w., a ich właścicielem został Gustav Jauernik. W 1872 r. wieś miała 862 morgi rozległości, w tym 858 m. roli i 4 morgi łąk. Czysty dochód gruntowy wynosił 986 talarów.
W 1888 r. Strzeszki były zespołem dworskim w pow. średzkim. Graniczyły z Płaczkami, Chwałkowem, Pętkowem i Słupią. Miały 6 domów i 99 m-ców, w tym 85 katolików oraz 14 protestantów. Dobra obejmowały 227 ha, w tym 219 ha ziemi uprawnej i posiadały własną gorzelnię parową. Ponadto gospodarstwo specjalizowało się w hodowli bydła holenderskiego i owiec rasy Rambouillet. Pod koniec XIX w. Niemcy zmienili nazwę majętności na Rübenfelde. W 1913 r. były to dobra rycerskie o pow. 227 ha, w tym 220 ha ziemi uprawnej, 4 ha łąk i 3 ha nieużytków. Czysty dochód gruntowy wynosił 2968 marek. W gospodarstwie hodowano 18 koni, 120 szt. bydła dorosłego i 8 cielaków oraz 22 szt. trzody chlewnej. Oprócz hodowli bydła specjalizowało się ono w uprawie buraków cukrowych i hodowli drobiu. Właścicielami byli wówczas spadkobiercy niejakiego Bertrama.
Ostatnim przedwojennym właścicielem wsi był Hugo Seifarth, rolnik, którego żoną została (dnia 22 marca 1918 r.) Meta Auguste Mathilda Thekla Ilse von Meien (ur. 1889), wdowa po Hansie Albercie Peterze Maksie von Meien, który zginął na "wielkiej wojnie", pod La Bassee, dnia 17 czerwca 1915 r. W okresie międzywojennym Seiferth był członkiem zarządu mleczarni w Środzie, oprócz Polaka Henryka Brzeskiego i Heinricha Sultemeiera. Dnia 4 września 1935 r. został on także członkiem zarządu pierwszej w Polsce rolniczej olejarni w Szamotułach, utworzonej przez "Rolniczą Spółkę Olejarską" z prezesem Dobrogostem Lossow. W 1926 r. dobra w Strzeszkach obejmowały 226,5 ha, w tym 212,7 ha roli, 6,6 ha łąk i pastwisk oraz 2,3 ha nieużytków. Czysty dochód gruntowy wynosił 989,61 talarów. Dziedzic Hugo Seifarth był znienawidzony przez Polaków i został w okrutny sposób zamordowany, dnia 7 września 1939 r. w Strzeszkach. W latach 1939-45 wieś ponownie przezwano "Rübenfeld". Po 2. wojnie światowej dawne dobra zostały zabrane i rozparcelowane przez Skarb Państwa Polskiego.
Źródła:
Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich... 1880-1902;
Teki Dworzaczka (Monografie, Regesty) Biblioteki Kórnickiej P.A.N.;
Słownik Historyczny Ziem Polskich w Średniowieczu, Inst. Historycznego P.A.N.;
Marek Jerzy Minakowski, Wielka genealogia Minakowskiego (Wielcy.pl);
Księga Adresowa Gosp. Rolnych Woj. Poznańskiego, 1926;
Guter=Adreßbuch für die Prowinz Posen, wyd. 2, Lipsk 1913;
Wykaz alfabetyczny wszystkich posiadłości ziemskich w W. Księstwie Poznańskiem, Berlin, 1872;
Księga Adresowa Polski ..., 1930;
Portal genealogiczny Gedbas.de;
Głos Powiatu Średzkiego, art. M.B. "Poznaj historię średzkiej mleczarni", link:
https://glospowiatusredzkiego.pl/pl/545_historia/4809_dluga-tradycja-mleczarska-w-srodzie.html
Geoportal;
Mapster:
6611 @ Topographische Karte 1:25 000 (Meßtischblatt) cz. wsch. (Ostdeutschland) /1870 - 1945/
- plik mapy: 3869_Sulencin_1944.jpg
11811881 @ Topographische Karte 1:25 000 (Meßtischblatt) cz. wsch. (Ostdeutschland) /1870 - 1945/
- plik mapy: 3869_(2134)_Sulecin_1911_APP_Sygn._M.top.25-92-1.jpg
Wszystkie prawa zastrzeżone!

Opis

Dwór neoklasycystyczny. Budynek parterowy z mezzaninem, podpiwniczony, nakryty dachem dwuspadowym, nad którym w części środkowej góruje dwuspadowy poprzeczny dach łączący ryzality obu dł. elewacji, fasadą skierowany na E/SE. Pośrodku fasady szeroki ryzalit stylizowany na "kolumnowy" za pomocą pilastrów wielkiego porządku, "dźwigających" belkowanie i trójkątny fronton. Do wejścia prowadzą zwężające się ku górze schody, ujęte murkami.

Park

Park dworski z k. XIX w. i 1932 r. o pow. 2,1 ha (pomiar po granicach drzewostanu), ze stawem w zach. części.

Inne

Zabudowania gospodarcze XIX / XX w.

tekst: Marek polskiezabytki.pl 2011