Skatalogowanych zabytków: 11364
Zarejestruj się
Miniatura Sokolniki Małe
Zdjęcie dla portalu Miecia Postołowska 2012
Miniatura Sokolniki Małe

Użytkownicy współtworzący opis i dane obiektu

Marek Kujawa

Sokolniki Małe

Falkenried

Województwo:wielkopolskie
Powiat:szamotulski
Gmina:Kaźmierz
Rodzaj obiektu:Dwór

Stan obecny

Własność prywatna.
Na sprzedaż.

Historia

Dwór z pocz. XX w.
Sokolniki Małe to wieś leżąca 10 km na południe od miasta Szamotuł. Pod koniec średniowiecza była własnością szlachecką, zaś pierwsza wzmianka o wsi "Parvis Sokolniki" pochodzi z 1393 r., kiedy to proces o tąż wieś wygrał z Tomkiem Oporowskim i Sędziwojem Rusieckim (z Ruszczy), znany nam ze Słopanowa Dzierżysław Nosala. Znany portal pseudoencyklopedyczny podaje datę o ponad sto lat wcześniejszą, jednak nie jest to potwierdzone żadnymi konkretnymi źródłami. Jedną z bardziej popularnych nazw wsi w zapiskach jest "Sokolniki Minor". Poza tym w "Regestach" Dworzaczka znajdujemy głównie Sokolniki, ew. M. Sokolniki. Były też po prostu nazywane Sokolniczkami.
W "naszych" Sokolnikach w 1423 r. płacono dziesięcinę snopową i po 5 gr. z łanu - prebendzie kanonickiej "Mosina" w katedrze poznańskiej. We wsi występowali kolejno: Jan - sołtys (1405), który toczył proces z Michałem z Lubasza, Marcin - kolejny sołtys z S. w podobnej sprawie; Marcin Boguszyński (1420), Wincenty i Piotr - bracia niedzielni (1445), Marcin Szykuta (1465), Andrzej Kania, Jan Borzysławski, który w 1476 r. sprzedał 7 łanów w S. Wincentemu Pacholewskiemu i końcu Ostrorogowie, którzy posiadali części w S., począwszy od 2. poł. XV w. W 1499 r. wieś S.M. zalegała z podatkami. Rok później Jan z Ostroroga, wojewoda poznański, zapisywał na swoich dobrach (w tym S.) oprawę żonie Dorocie Wrzesińskiej. Zaledwie dwa lata później umarł, a o tę oprawę pozywali matkę synowie: Wacław, Stanisław i Achilles. Ponadto oskarżyli matkę o to, że wyciągnęła 148 zł. i potem jeszcze inne sumy ze skarbca ś.p. ojca w Grodzisku. Począwszy od pocz. XVI w. w zapiskach wyraźniej zaznaczył się podział na Sokolniki Wielkie i Małe. Te "Wielkie" znajdowały się poza jurysdykcją Ostrorogów i należały m.in. do rodziny Pożarowskich.
Synowie Jana Ostroroga wzajemnie wymieniali się dobrami, zaś M. Sokolniki w 1511 r. należały do Wacława O., który oprawił na dobrach posag i wiano żonie Urszuli Potockiej. W 1510 r. Małe Sokolniki płaciły pobór od 7 łanów osiadłych, 7 opuszczonych i karczmy. Meszne składano plebanowi w Kaźmierzu, tam też płynęła część dziesięcin. Pozostałe dziesięciny składano dla katedry poznańskiej.
W 1510 Wacław z Ostroroga dał połowę dóbr ojczystych i macierzystych Stanisławowi. Ten zaś dał bratu połowę miasta O. z Sokolnikami, 3 wiatraki koło drogi do Lwówka i 5 toni na jeziorze Ostroroskim. Wacław Ostroróg zmarł ok. 1532 r., zaś wdowa Urszula przekazała swoją oprawę synom: Janowi, Jakubowi i Stanisławowi. W 1540 r. Stanisław i Jakub dokonali działów braterskich, w wyniku których S. dostał Stanisław. Dziesięć lat później dobra wróciły jednak w ręce Jakuba, który zapisał na S. czynsz dla fundacji w Pniewach opiekującej się pannami - sierotami. W 1559 r. Jakub sprzedał wyderkafem S. i Radzyny Wincentemu Gołaskiemu. Ostroróg zmarł przed 1568 r., zaś S. odziedziczył jego syn Jan. W latach 1570-71 sprzedał on wyderkafem Radzewo, Orliczko, Nosalewo i Sokolniki - Stanisławowi Bronikowskiemu. Wieś najwyraźniej pozostała w rękach Bronikowskiego, bo w 1503 r. sprzedał ją (wyderkafem) Annie Wielżyńskiej - żonie Baltazara Tłockiego. W międzyczasie wieś opuścili bracia Gołascy, którym skończył się wyderkaf, a płatnikiem poboru w 1577 r. był Jan Ostroróg, podczaszy koronny. W 1580 r. pobór płacił Stanisław Bronikowski, z 3 i pół łanu osiadłego, 4 zagrodników, 1 rataja, 1 ćwierci karczmy, 1 osadnika i młyna dorocznego o 2 kołach.
Sześć lat później Bronikowski zapisał na wsi dożywocie żonie Jadwidze Wolikowskiej, a w 1593 r. sprzedał wieś Annie Wielżyńskiej z Wierzei, żonie Baltazara Tłockiego. Stanisław i Jadwiga mieli syna Andrzeja B., który w 1610 r. zastawił wieś Janowi Chełkowskiemu, a następnie kupił Sokolniki Wielkie od Andrzeja Jaskuleckiego. Po 14 latach część S.M. Bronikowski sprzedał Janowi Mieszkowskiemu h. Bończa, po którym odziedziczyli synowie: Łukasz i Jan. Ciż w 1628 r. sprzedali część S.M. Bartłomiejowi Mieszkowskiemu, burgrabiemu ziemskiemu kościańskiemu, zaś ten wyderkował wieś swemu bratu Łukaszowi. Mieszkowscy w Sokolnikach przetrwali szwedzki "potop", a dziedzicem po zakończeniu wojny był Wojciech Mieszkowski, ożeniony z Marianną Szetlewską. Pod koniec XVII w. wieś nabył Jan Grzybowski, syn Wojciecha, jednak wkrótce wróciła ona w ręce Mieszkowskich, a konkretnie jej gałęzi pieczętującej się herbem Odrowąż.
W międzyczasie posesorami zastawnymi wsi byli Swinarscy h. Poraj. W poł. XVIII w. dziedzicem S.M. był Stanisław Mieszkowski h. Odrowąż, zaś z racji jego choroby, jako plenipotent występował Maciej Wierusz-Kowalski. Żoną dziedzica była Franciszka Chłapowska h. Dryja, z którą mieli córki: Ewę zamężną za Eustachego Kowalskiego, Katarzynę zamężną za Macieja Kowalskiego i Wiktorię zam. za Karola z Werbna Łaszczyńskiego. W 1756 r. siostry sprzedały S.M. Łukaszowi z Jaroch Jarochowskiemu h. Przerowa, za kwotę 50,9 tys. złp. Dwa lata później dziedzic zapisał po 6 tys, złp. córkom zrodzonym z Jadwigi Gutowskiej - Annie i Antoninie. Ponadto mieli oni trzech synów: Józefa Jana Macieja, Stanisława i Maksymiliana. Ich matka zmarła dnia 17 kwietnia 1764 r. i pochowana została u reformatów szamotulskich. Pięć lat później swoją część sprzedał braciom Stanisław; w tym samym roku zmarła siostra "puella" (dziewczyna) Barbara. W sierpniu tegoż roku umarł też Stanisław. Były to niespokojne czasy dla Polski, co potwierdza zapiska o tym wydarzeniu, z sierpnia 1771 roku - "per invasionem occisus erat in villa Sokolniki" (zginął w ataku na dwór Sokolniki). Niestety nie wiemy kto dokonał tego ataku, być może włóczący się żołnierze albo niezbyt przyjaźni sąsiedzi Jarochowskich. Po śmierci brata majątek dzierżył Józef, porucznik kawalerii narodowej, ożeniony z Krystyną Gołębiewską (Gołębowską?), z którą mieli córkę Józefę oraz syna Cypriana Łukasza, ożenionego dwukrotnie: z Zofią Mielęcką i Konstancją Otto-Trąmpczyńską. Józef toczył spór o majątek z bratem Maksymilianem, a sprawa otarła się nawet o sejm w latach 1773-75. Wdową po Stanisławie J. była Nepomucena Zielińska, która w 1784 r. brała od Józefa jakieś pieniądze z tyt. spłaty dóbr. Dziedzic wkrótce awansował i przed śmiercią był pułkownikiem wojska polskiego. W 1805 r. dobra przeszły w posesję Kajetana Boguckiego, który zarządzał Sokolnikami do pocz. lat 20. XIX w. Po Boguckim posesję przejęli Nepomucen Raczyński z żoną Józefą Jarochowską.
Dziedzicem S.M. był w tym okresie Cyprian Jarochowski, oficer powstania listopadowego, późniejszy dyrektor Ziemstwa Kredytowego. Spośród ośmiorga dzieci Cypriana i Konstancji, w 1855 r. Otolia Jarochowska wyszła w Sokolnikach za Leopolda Karpińskiego - sędziego ze Środy. Dnia 30 kwietnia 1869 r., w Poznaniu u świętego Wojciecha, najstarszy syn - Kazimierz (1828-1888) - ożenił się z Marianną Koszutską h. Leszczyc, córką Franciszka - dziedzica Dziadkowa. Kazimierz był znanym historykiem, politykiem, a także asesorem sądu królewskiego w Poznaniu. Kolejni bracia: Joachim (1835-1898) - ożenił się ze Stanisławą Kossecką. Wojciech (1846-1910) - uczęszczał do gimnazjum Marii Magdaleny i jako prymus zdał maturę. W 1871 r. ukończył studia w Berlinie, gdzie otrzymał dyplom docenta. Do 1874 r. pracował jako profesor przy gimnazjum, do którego uczęszczał w młodości. Później z żoną Jadwigą Moraczewską przeniósł się do Wrocławia, gdzie był profesorem w gimnazjum świętego Macieja. Prowadził też pensjonat dla chłopców uczących się we Wrocławiu. Dalej - Stanisław, który walczył w powstaniu styczniowym, a w 1869 r. ożenił się z Heleną Paliszewską z Gembic. Jego syn, który się poświęcił handlowi, umarł w Ameryce na żółtą febrę. Oprócz niego miał córkę, która wyszła za adwokata Popławskiego w Pile. Bracia Jarochowscy mieli też kilka sióstr, które nie odegrały w historii S.M. większej roli. Ojciec - Cyprian Jarochowski - zmarł dnia 22 listopada 1863 r. i pochowany został 25-go w Kaźmierzu. Dziedzicem Sokolnik Małych został po śmierci ojca Joachim Jarochowski. Z żoną Stanisławą mieli pięcioro dzieci, w tym córkę Wandę zamężną za Henryka Skarżyńskiego h. Bończa.
W 1888 r. S.M. albo Sokolniczki stanowiły majętność w pow. szamotulskim o pow. 445 ha, w tym 410 ha ziemi uprawnej i 19 ha łąk. We wsi znajdowało się 8 domów ze 137 m-cami, w tym 131 katolików i 6 protestantów. Gospodarstwo Jarochowskich specjalizowało się w hodowli bydła holenderskiego. W 1903 r. wdowa po Joachimie sprzedała majątek pruskiej Komisji Kolonizacyjnej. Dobra zostały rozparcelowane i podzielone na mniejsze gospodarstwa. Juz po wyzwoleniu Polski, po 1920 r., na terenie dawnej resztówki wybudowany został opisywany dwór. Z definicji powinniśmy nazywać go raczej domem lub willą, a to z racji, ze nie istniał już majątek ziemski, którego właścicieli siedzibę miałby on stanowić. Tak więc latach 1926-28 i 1930 r. księgi adresowe wykazują wprawdzie Sokolniki Małe, jednak już bez nazwisk posiadaczy ziemskich. Nie udało nam się ustalić na 100% nazwisk tychże właścicieli, natomiast z całą pewnością we wsi mieszkał Ernst Paul Ruhbaum z żoną Marią Magdaleną Schmidt (1908-1994), córką Karla Friedricha i Olgi Turck. Czy to oni byli budowniczymi dworu? Nie wiemy... Małżeństwo to nie miało dzieci. W styczniu 1945 r. rodzina Ruhbaumów wyjechała do północnej Westfalii. E.P. Ruhbaum zmarł w Bonn, 27.12.2002 r. W 1930 r. S.M. liczyły 278 m-ców, był tu m.in. kowal J. Rober i zajazd L. Kłosa, Kasa Pożyczkowo-Oszczędnościowa oraz Dom Starców. Po wojnie tereny dawnego majątku stały się elementem typowego krajobrazu wiejskiego.
Źródła:
Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich... 1880-1902;
Teki Dworzaczka (Monografie, Regesty) Biblioteki Kórnickiej P.A.N.;
Słownik Historyczny Ziem Polskich w Średniowieczu, Inst. Historycznego P.A.N.;
Marek Jerzy Minakowski, Wielka genealogia Minakowskiego (Wielcy.pl);
Księga Adresowa Gosp. Rolnych Woj. Poznańskiego, 1926;
Księga adresowa Polski dla przemysłu..., 1926;
Portal genealogiczny GEDBAS: https://gedbas.genealogy.net/person/show/1215244664
Geoportal;
Mapster:
11811822 @ Topographische Karte 1:25 000 (Meßtischblatt) cz. wschodnia (Ostdeutschland) /1870 - 1945/
- plik mapy: 3465_(1856)_Kazmierz_1892_APP_Sygn._M.top.25-1512.jpg
5532 @ Topographische Karte 1:25 000 (Meßtischblatt) cz. wschodnia (Ostdeutschland) /1870 - 1945/
- plik mapy: 3465_Kazmierz_1940.jpg
11780450 @ Topographische Karte 1:25 000 (Meßtischblatt) cz. wschodnia (Ostdeutschland) /1870 - 1945/
- plik mapy: 3465_Kazmierz_IX.1944_UW.jpg
1760061 @ Bildplan / Bildskizze 1:25 000 - niemieckie fotomapy w cięciu TK25 /1939 - 1944
- plik mapy: /3465_(1856)_Kazmierz_Bildplan25_R.jpg
Wszystkie prawa zastrzeżone!

Opis

Pierwotny dwór w Sokolnikach Małych nie zachował się do czasów obecnych. Na jego miejscu w okresie międzywojennym wybudowano opisywany budynek, zarazem lekko obracając go w osi w stos. do starego dworu (o około 30 stopni, zgodnie z ruchem wskazówek zegara). Wcześniejsza budowla wzniesiona była na planie odwróconej litery "C", w dłuższej osi północ-południe, skrzydłami zwrócona w kier. zachodnim, zaś fasadą na wschód. Na osi wejścia znajdował się okrągły podjazd otaczający duży klomb. Wprawdzie na mapach archiwalnych aż do 1945 r. dwór jest przerysowywany w formie z końca XIX w., jednak na mapie fotograficznej niemieckiej (1939-45) widać już współczesny budynek.
Obecny dwór wybudowany jest na planie prostokąta, fasadą skierowany na płd.-wschód. Wybudowany w stylu willowym, z ryzalitami w obu dłuższych elewacjach i półokrągłą, parterową przybudówką od południa, nakryty łagodnym dachem czterospadowym. Główne wejście (jedno z dwóch) zlokalizowane w płn.-wschodnim narożniku, osłonięte filarowym gankiem dźwigającym balkon.
Układ przestrzenny zespołu dworskiego jest całkowicie zniekształcony. Zniknęła większość XIX-wiecznych zabudowań, a na ich miejscu wzniesiono nowe lub powstały działki mieszkańców. Zmienił się też przebieg dróg gospodarczych, a część z nich zanikła.

Park

Do 1945 r. park dworski w Sokolnikach M. miał 2,86 ha powierzchni. Obecnie jego pozostałości (pomiar pow. drzewostanu) liczą sobie 1,15 ha wraz z dwoma budynkami znajdującymi się w jego obrębie. W okresie powojennym park podzielono aż na kilkanaście działek ewidencyjnych, w tym nr ...113/4 o pow. ok. 0,721 ha, na której wznosi się opisywany budynek. Z dawnego, XIX-wiecznego parku zachowało się tu prawdopodobnie jedynie kilka drzew, rosnących na płd.-wschód od dworu.

Inne

tekst: Marek polskiezabytki.pl 2011

Komentarze

Aby skomentować obiekt, zaloguj się. Jeżeli nie masz jeszcze konta w serwisie, zarejestruj się.

Ten obiekt nie został jeszcze skomentowany.