Głuchowo

Stan obecny

Własność prywatna.

Historia

Pałac z 1. poł. XVIII / k. XIX w.
Głuchowo to wieś leżąca nad rzeką Kopanicą (współcześnie ciek nazywa się Kanałem Mosińskim), w odległości 5 km na płn. zachód od Czempinia. Wzmianka z 1251 r., w której "wieś Głuchowo nad strumieniem płynącym spod Dopiewca, została nadana Klasztorowi w Owińskach" dotyczy z całą pewnością Głuchowa koło Komornik. Kanał Mosiński wprawdzie też można nazwać "strumieniem", lecz nie płynie on spod w. wymienionej wsi D., lecz spod Kościana - do Mosiny, gdzie też kończy swój bieg wpadając do Warty. Tak więc na tej przesłance zbudowano późnośredniowieczną historię wsi, łącznie z potwierdzeniami nadania przez Przemysława II, prawem lokacji, itd., które dotyczą Głuchowa k. Poznania. Cysterki owszem, nabyły również opisywane Głuchowo k. Czempinia, ale zapewne w okresie późniejszym, powiedzmy w XV / XVI w. gdy znajdujemy już potwierdzenie w "Regestach", np w 1518 r., gdy ksieni Katarzyna Radwańska, przeorysza Anna Izdbieńska i bursaria Anna Młyńska sprzedały Głuchowo Stanisławowi Dłuskiemu, synowi Dawida Dłuskiego. (Dawid był bratem Stanisława - komandora joannitów w Poznaniu).
Niektóre informacje ze Sł. Hist.-Geogr. PAN dotyczą oczywiście opisywanego G., na przykład wzmianka z 1388 r., kiedy to Szczepan Sierp skarżył wraz z kmieciami z G. Tomisławę i Dziersława Tarchałę ze Srocka, a wieś ta - jak widzimy na mapie - leży blisko opisywanego Głuchowa. W pobliżu leżą także Piotrowo, Mikoszki, Jarogniewice i in., które wchodziły w skład parafii w Głuchowie. Wspomniane na początku opisu Głuchowo spod Poznania, należące wcześniej do cysterek owińskich, a później do kapituły poznańskiej, powiązane było z bukowskim kluczem dóbr (należącym w XVI w. do Górskich), m. innymi Dopiewem Wielkim i Małym, Niepruszewem i Brzozą. Natomiast G. koło Czempinia Stanisław Dłuski w 1528 r. sprzedał dziedzicom pobliskiej wsi Zadory - Zadorskim: Wojciechowi Janowi, Piotrowi i Hieronimowi.
W 2. poł. XVI w. dziedzicami Gł. i Siernik byli bracia: Maciej, ożeniony z Dorotą Radomicką i młodszy Baltazar, ożeniony z Anną Kozłowską. Trzy lata po jej śmierci ożenił się ponownie, z Elżbietą Iłowiecką, córką Jakuba. W 1581 r. Maciej płacił pobór od półtora łanu, połowy łanu pustego, 5 zagrodników, 1 komornika, rzemieślnika i rataja z pługiem. Baltazar płacił od 3 zagrodników i 2 kmieci, z których każdy miał po 3 kwarty roli. Młodszy brat miał pięciu synów: Jerzego, Jana, Wojciecha, Stanisława i Macieja, który w 1597 r. zapisywał na poł. dóbr po 1000 złp. posagu i wiana swej żonie Katarzynie Piotrkowskiej. Jerzy Zadorski został kanonikiem poznańskim, a gdy bratu Maciejowi urodził się syn Stanisław, to temuż bratankowi postanowił przepisać część majątku. W 1601 r. Wojciech Zadorski na poł. swojej części Głuchowa, Siernik i Urbanowa zapisywał po 1300 złp. posagu i wiana żonie Katarzynie Przytockiej.
Z czasem dzieci rodziły się także kolejnym braciom i rodzina Zadorskich znacznie się rozrosła. Nie jesteśmy w stanie odtworzyć ich genealogii, tak więc ograniczymy się do stwierdzenia, że ostatnim z nich na Głuchowie był Marcin, syn Stanisława, który w 1642 r. sprzedał wieś Janowi Kurskiemu, synowi Stanisława, wojskiemu poznańskiemu. W 1649 r. dziedzic sprzedał G. i Sierniki (wyderkafem) - karmelitom bosym w Poznaniu, "za bramą wroniecką". Po szwedzkim "potopie", w roku 1662 r. ofiarował szpitalowi biednych w Głuchowie kwotę 300 złp. Kurski miał córkę Teodorę, zamężną za Stefana Trąmpczyńskiego, która po śmierci męża sprzedała majątek w 1676 r. Janowi Boguckiemu.
Żoną kolejnego dziedzica była wdowa po Franciszku Bnińskim - Anna Zbijewska. Jan oprawił jej na Głuchowie tzw. dożywocie; sam zmarł w 1688 r. Mieli z Anną córki: Jadwigę żonę Andrzeja Łęskiego, Zofię, żonę Łukasza Racięckiego, Katarzynę, Teresę - cysterkę owińską i Potencjannę - dominikankę poznańską. We wspomnianym roku 1688 r. matka z córkami sprzedały Głuchowo Andrzejowi Łęskiemu, synowi Wawrzyńca i Jadwigi Chłapowskiej. Zaledwie po dwóch latach ten sprzedał dobra Hieronimowi Kołaczkowskiemu, a z pozyskanych 58 tys. złp. przeznaczył 6 tysięcy na oprawę dla żony Jadwigi. W 1721 r. dziedzic pełnił funkcję sędziego ziemskiego we Wschowie. Swe dobra dziedziczne, czyli G. i Sierniki sprzedał synowi Adamowi, pułkownikowi królewskiemu. Ten z żoną Katarzyną miał syna Ignacego Jakóba Hieronima, ur. w Głuchowie dn. 30 lipca 1724 r. Brat dziedzica - Łukasz, był wówczas pisarzem ziemskim w Gnieźnie. W 1726 r. urodziła się córka dziedziców Marianna Agnieszka. Adam Kołaczkowski budował już wtedy nowy dwór, oddany do użytku pod koniec 1726 r. W lutym roku kolejnego we dworze odbył się ślub Marianny Siemieńskiej z Janem Pruskim. Byli oni zapewne pracownikami dworskimi. W 1729 r. urodził się w Głuchowie Jakób - syn Piotra Majewskiego "nowo z hebraizmu ochrzczonego i Marjanny - canponis Głuchovien." W latach 30. XVIII w. dziedzic Adam K. został podkomorzym kaliskim. Jego córka Marianna w 1750 r. wyszła w G. za Franciszka Roztworowskiego, starostę żytomierskiego, podkomorzego króla Stanisława Augusta. Dziedzic Kołaczkowski nie bywał na dworze królewskim i nie uczestniczył w awanturach które doprowadziły do rozbiorów Polski. Rządził we wsi długo i spokojnie, wspierając finansowo kościół miejscowy, który też jego staraniem został odnowiony. Zmarł mając lat 76, dnia 25 stycznia 1762 r., a 58-letnia dziedziczka Katarzyna dnia 25 grudnia tego samego roku.
W 1768 r. w kościele miał miejsce kolejny przypadek ochrzczenia miejscowego Żyda - Salomona Rajzera - który przybrał nazwisko "Józef Wawrzyniec Dobrowolski". Dziedziczką była wówczas wspomniana córka Marianna, która umarła dnia 20 stycznia 1781 r. i pochowana została w Parkowie. Majątek odziedziczyli po niej Ignacy i Adam Kołaczkowscy, synowie Macieja i Weroniki Zakrzewskiej. Na skutek podziału dóbr w 1782 r. majętność głuchowską otrzymał Ignacy Kołaczkowski. Ten zapewne sprzedał majątek, bo już w 1789 r. w kościele odnotowano chrzest córki kolejnych dziedziców - Gliszczyńskich - Karoliny Eleonory Franciszki. W 1790 r. urodziło się kolejne dziecko Antoniego G. i jego żony Marianny Kwileckiej - syn Prot Franciszek Serafin Józef, a w 1793 r. córka Teofila Nepomucena Tekla. Na pocz. XIX w. ekonomem majątku był Ignacy Czarnecki z żoną Anny Berger; w 1809 r. urodziła się ich córka Maria Dorota. W 1817 r. odnotowano śmierć żony posesora Błociszewskiego - Tekli z Rudnickich.
Kolejnym znanym dziedzicem Głuchowa był Andrzej Koszutski h. Leszczyc, zmarły dn. 9 września 1832 r. Jego żona - Faustyna z Bielińskich (dziedziców Piotrowa) zmarła w Głuchowie dn. 9 sierpnia 1834 r. Ich córka Antonina w 1837 r. wniosła dobra w wianie Tadeuszowi Julianowi Jaraczewskiemu h. Zaremba, synowi Antoniego i Franciszki Sczanieckiej. Ślub miał miejsce w Głuchowie, dnia 15 maja 1837 r. Tu też urodziło się ośmioro ich dzieci, z których większość zmarła: Helena Maria (1837-39), Zofia (1840-42), Witold Karol (1841-43), Jadwiga Seweryna Magdalena (1843), Edward Julian (1844), Jadwiga (1845-46), Julianna (1847-48) oraz Mirosław Antoni Wincenty (ur. 1849). Dziedzic zmarł dnia 10 marca 1867 r., zaś Antonina dnia 24 lutego 1873 r. W 1872 r. majątek Jaraczewskich miał 3059 mórg obszaru, w tym 2147 m. ziemi uprawnej, a czysty dochód gruntowy wynosił 2368 talarów.
Kolejnym właścicielem Głuchowa został Stefan hr. Żółtowski h. Ogończyk (1839-1901), syn Stanisława Franciszka (1810-1867) i Seweryny hr. Ponińskiej (1818-1899), ożeniony z Gabrielą Niemojewską h. Wieruszowa (1848-1920). W 1874 r. w Gł. urodziła się ich córka Irena Tekla Seweryna (zm. 1948). Wcześniej (w Jarogniewicach) mieli jeszcze syna Adama (1866-1934), ożenionego z Marią hr. Kwilecką h. Byliny (1870-1959) oraz Henryka (1870-1937).
W 1880 r. Głuchowo stanowiło wieś i dominium w pow. kościańskim. We wsi znajdowało się 17 domów ze 155 m-cami, w tym 143 katolików i 12 ewangelików; 64 analfabetów. Na terenie domeny, w skład której wchodził folwark Sierniki znajdowało 14 domów z 269 m-cami, w tym 9 ewangelików; 88 analfabetów. Dobra miały wówczas 3140 mórg obszaru. W 1913 r. do Żółtowskich należały także Zadory z przyległościami (łącznie 1111 ha), czyli folwarkami Roszkowo i Drożdżyce. Gospodarstwo główne w Gł. obejmowało 797 ha, w tym 424 ha ziemi uprawnej, 78 ha łąk, 167 ha pastwisk, 108 ha lasu, 19 ha nieużytków i 1 ha wody. Hodowano tu 72 konie oraz 238 szt. bydła plus 123 szt. cielaków. Dobra Henryka Żółtowskiego posiadały też własną gorzelnię, a zarządcą Głuchowa był Czesław Witecki. W 1926 r. wielkości poszczególnych areałów nieco się zmieniły; na obszar 778,82 ha składało się 326 ha ziemi uprawnej, 253 ha łak i pastwisk, 171 ha lasów, 24,66 ha nieużytków i 4,16 ha wody. Gospodarstwo posiadało suszarnię płatków ziemniaczanych, ponadto specjalizowało się w hodowli konia szlach. półkrwi i w reprodukcji nasion buraczanych. Czysty dochód gruntowy wynosił 2357 talarów. W 1930 r. wieś liczyła 404 mieszkańców. Było tu Kółko Rolnicze, zajazd W. Lewandowskiego (skądinąd miejscowego rzeźnika), piekarz J. Piątek, krawiec W. Maliczak, szewc W. Nowacki, kołodziej W. Michalak i bławatnik W. Jackowski. Po śmierci 66-letniego Henryka w 1937 r., majątkiem najprawdopodobniej zajmowała się rodzina. Po 2. wojnie światowej dawne dobra Żółtowskich zostały zabrane i rozparcelowane przez Skarb Państwa Polskiego. W 1950 r. na bazie dawnego folwarku utworzono Państwowe Gospodarstwo Rolne, podległe pod kombinat PGR w Czempiniu. W 1991 r. rząd Jana Krzysztofa Bieleckiego zlikwidował ustawowo PGR-y, które przechodziły na własność AWRSP (później ANR), lub samorządów. Prawdopodobnie tak też się stało w Głuchowie. Na pocz. XXI w. pałac wraz z parkiem przeszedł w ręce spadkobierców Żółtowskich, którzy przywracają założeniu dawny blask.
Źródła:
Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich... 1880-1902;
Teki Dworzaczka (Monografie, Regesty) Biblioteki Kórnickiej P.A.N.;
Słownik Historyczny Ziem Polskich w Średniowieczu, Inst. Historycznego P.A.N.;
Marek Jerzy Minakowski, Wielka genealogia Minakowskiego (Wielcy.pl);
Księga Adresowa Gosp. Rolnych Woj. Poznańskiego, 1926;
Guter=Adreßbuch für die Prowinz Posen, wyd. 2, Lipsk 1913;
Wykaz alfabetyczny wszystkich posiadłości ziemskich w W. Księstwie Poznańskiem, Berlin, 1872;
Strona internetowa :Kościan nasze miasto", link:
https://koscian.naszemiasto.pl/palac-w-gluchowie-czyli-wspomnienie-rodu-zoltowskich-foto/ar/c1-8491657
Księga Adresowa Polski ..., 1930;
Geoportal;
Mapster:
6606 @ Topographische Karte 1:25 000 (Meßtischblatt) cz. wsch. (Ostdeutschland) /1870 - 1945/
- plik mapy: 3866_Czempin_1944.jpg
Wszystkie prawa zastrzeżone!

Opis

Pałac klasycystyczny. Budynek piętrowy z użytkowym poddaszem, fasadą skierowany na wschód, z bocznymi parterowymi przybudówkami. Fasadę akcentuje wydatny czterokolumnowy portyk wielkiego porządku, z balkonem na wysokości pierwszego piętra, zwieńczony murem attykowym z tablicą z kartuszem herbowym Żółtowskich - Ogończyk. W portyku na poziomie I piętra wbudowany balkon. Pałac nakryty jest dachem jednopołaciowym. W elewacji ogrodowej ryzalit ograniczony pilastrami w wielkim porządku. Przed pałacem znajduje się okrągły podjazd. Przybudówka od str. wschodniej posiada ciekawy ganek wsparty na 2 parach kolumn.
We wnętrzu pałacu częściowo zachowany dawny wystrój, bogate polichromowane dekoracje sztukatorskie na stropach oraz stolarka drzwiowa i okienna. Na osi pałacu mieściła się sień, a w drugim trakcie salon. Pierwsze piętro było urządzone przy udziale artysty Piotra Potworowskiego.
Układ przestrzenny zespołu jest całkowicie przekształcony, głównie z powodu powojennej rozbudowy podwórza gospodarczego.

Park

Park krajobrazowy z k. XVIII w. o pow. 4,8 ha, co stanowi ok. połowy powierzchni dawnego zespołu pałacowego. Przed 1945 r. park był większy o teren sadu owocowego w płd.-zachodniej części zespołu. W parku zachował się staw, aleja grabowa i lipowa oraz cenny starodrzew. Rosną tu dęby szypułkowe, lipy drobnolistne, kasztanowce - w tym jeden zrośnięty z 6 pni, klony, jesiony wyniosłe, buki, w tym buk pospolity odmiany purpurowej i wiele in.

Inne

Oficyna, nr rej.: 2341/A z 15.02.1995
Stajnia koni wyjazdowych oraz zespół zabudowań folwarcznych z 1860-90 r.

tekst: Marek polskiezabytki.pl 2011