Gierłachowo

Stan obecny

Stan własności nieznany.

Historia

Pałac z 2. poł. XIX w.
Gierłachowo to wieś leżąca nad rzeczką Masłówką, w odległości 5,5 km na wschód od Bojanowa. Pierwszy raz zapisane pod nazwą Girlachowo w 1393 r., natomiast popularną nazwą w źródłach było także Gerlachowo. Właściciele wsi już na przeł. XIV i XV w. nazywali siebie Gierłachowskimi; pierwszym znanym dziedzicem był Piotr Gierłachowski. Oprócz niego części wsi należały do dziedziców z Goliny, a także z Konarzewa i Czarnkowa (obecnie Czarkowo k. Ponieca). O ziemie wsi toczyły się liczne spory, na przykład w 1426 r. Mikołaj Czarnkowski pozywał Mikołaja Gila z Goliny Wielkiej o łąkę, zaś ten dowodził, że była ona w posiadaniu jego rodziny od 60 lat. W 1449 r. ów Mikołaj dał swoje Czarnkowo, Konarzewo i Gierłachowo braciom: Janowi i Gniewoszowi. Pod koniec XV w. Michał G. dał część wsi Marcinowi Ponieckiemu; w 1485 r. inną część dał Ponieckiemu Jan Goliński. W 1496 r. Poniecki sprzedał wyderkafem całe Gierłachowo i 3 łany osiadłe w Konarzewie - Sędziwojowi Siekowskiemu.
Z czasem ród Gierłachowskich zanikł, zaś w 1502 r. wieś wraz z dobrami ponieckimi otrzymał Ambroży Pampowski, wojewoda sieradzki i starosta łęczycki. Prawdopodobnie w informacji tej nie chodziło o całą wieś, bo przecież równolegle siedzieli w niej Golińscy; na przykład Dersław Goliński, którego syn - również Dersław, w 1539 r. zapisywał po 100 grzywien posagu i wiana żonie Katarzynie Sowińskiej. Braćmi tegoż Dersława byli Jan i Melchior. W 1542 r. odkupili oni część wsi za symboliczną złotówkę (7 grzywien - kwota naprawdę niewielka) i zrobili dobry interes, bo puścili wyderkafem 4 kmieci osiadłych na 2 łanach całych i 2 półłankach - za kwotę 100 grzywien - Katarzynie Gostkowskiej. Bracia Golińscy mieli liczne potomstwo, jednak my ograniczymy się do stwierdzenia, że część Melchiora odziedziczyli po nim synowie: Jan oraz Stanisław Golińscy; Stanisław w 1584 r. zapisywał zonie Zofii Karchowskiej po 300 złp. posagu i wiana. Jan w tym samym roku sprzedał swoje części dziedziczne Gabrielowi Wszołowskiemu.
Druga część wsi w międzyczasie należała do potomków Pampowskich, których nazwisko nieco ewoluowało, zaś Barbara Pempowska wyszła za Jana Roszkowskiego, a po jego śmierci sprzedała dobra Katarzynie Marszewskiej, wdowie po Rydzyńskim. W 1584 r. taż Rydzyńska sprzedała G. Maciejowi Gnińskiemu, za sumę 1000 złp. Co się dalej działo z Gnińskim nie wiemy, w każdym razie pod koniec XVI w. we wsi pojawił się jeszcze Mierzewski, który w 1597 r. dał swe części Goliny i pustki Gierłachowo Bartłomiejowi Zawadzkiemu h. Korzbok. Swoją część scedowała Zawadzkiemu także Golińska. Po Bartłomieju tę część odziedziczył Mikołaj Z, a następnie jego synowie: Jan i Wacław, którzy w 1638 r. sprzedali kilka swych wsi, w tym G. - swemu stryjowi Zygmuntowi Zawadzkiemu. W 1. poł. XVII w. współdziedzicami wsi byli także Twardowscy i Mierzewscy.
Zastanawia nas brak powiązań pomiędzy Zawadzkimi a Stanisławem Gostkowskim, który pojawia się w zapiskach dot. wsi z 2. poł. XVII w. (?). W najbliższej okolicy raczej nie było innego Gierłachowa, które można by powiązać z Szurkowem - drugim majątkiem Gostkowskiego. Czyli jedyny wniosek jest taki, ze wieś nadal była podzielona, a posiadacze poszczeg. części nie byli z sobą spokrewnieni. W 1652 r. po zmarłym bracie Piotrze część G. odziedziczył Wojciech Zawadzki, a następnie Piotr Z., zamordowany na pocz. XVIII w. Ciż Zawadzcy pochodzili z oddalonej o 10 km na północ Zawady, ponadto posiadali dobra Potrzebowo. Z kolei Szurkowo Gostkowskich znajdowało się 7 km na wschód od Gierłachowa.
W 1666 r. Stanisław Gostkowski, syn Stanisława, wraz z żoną Marianną Mierzewską sprzedał G. i część Szurkowa swemu synowi Władysławowi. Ten dwa lata później zapisywał na dobrach po 8 tys, florenów posagu i wiana swej żonie Ewie Lipskiej h. Grabie. Mieli oni synów Stanisława i Jana; Lipska po śmierci męża wyszła za Stanisława Mańkowskiego h. Zaremba. Po kupnie części wsi należącej do brata, jedynym dziedzicem G. został Jan G., ożeniony z Julianną Kierską h. Jastrzębiec. W 1717 r. sprzedał on dobra Aleksandrowi Złotnickiemu, podstolemu ziemskiemu poznańskiemu. Pięć lat później Złotnicki sprzedał G. Janowi Dzierżanowskiemu h. Gozdawa, ożenionemu z Teresą Ewą Konarzewską. Po śmierci Jana D. wdowa sprzedała wieś (wraz z Dabrówką i Konarzewem) Franciszkowi Nieświastowskiemu (1690-1757). Ten puszczał dobra w dzierżawę, m. innymi Karolowi Koszutskiemu h. Leszczyc. Miał z n.n. żoną sześcioro dzieci, w tym Jadwigę zam. za Józefa Przyjemskiego h. Rawicz, Zofię zam. za Aleksandra Bojanowskiego i Teresę zam. za Andrzeja Wyssogotę-Zakrzewskiego h. Wyskota. W 1760 r. Teresa sprzedała swoją część szwagrowi, zaś rok później to samo zrobił jej syn Krzysztof Zakrzewski. Tym sposobem w 1761 r. Przyjemski stał się posiadaczem całego Gierłachowa. Po ok. 20 latach został mianowany na generała; miał z Jadwigą dwoje dzieci: Joannę (ur. 1760) zam. za Suchorzewskiego i Piotra (1762-1789), ożenionego z n.n. Heleną (1760-1833). W 1787 r. urodziła się córka młodych Przyjemskich - Antonina Estera Małgorzata, która później wyszła za Franciszka Pomorskiego.
Po śmierci młodego dziedzica urodziło się jeszcze jedno dziecko, jednak nie znamy bliższych danych ani jego dalszych losów. Rodzina najprawdopodobniej postanowiła sprzedać majątek. Dobrami zarządzali posesorzy, m. innymi Ignacy Skaławski.
W latach 1850-60 dla ówczesnych właścicieli - Modlibowskich - wybudowany został obecny dwór. Około 1870 r. właścicielem wsi został Stanisław Modlibowski h. Dryja, ożeniony z Czesławą Budziszewską h. Ostoja, którym w 1871 r. w G. urodził się syn Tadeusz Józef Emil. W 1878 r. urodził się Stanisław Jakub Karol de Modlibowski, który w 1914 r. ożenił się z Melanią Dziembowską, córką Konstantego. W 1872 r. Gerlachowo (ówczesna oryg. pis. niem.) należące do Modlibowskiego miało 1120 mórg obszaru. Czysty dochód gruntowy wynosił wówczas 1676 talarów.
W 1880 r. wieś leżała w pow. wschowskim, miała 14 domów z 72 m-cami, w tym 1 katolik (reszta ewangelicy); 53 analfabetów. Z kolei na terenie domenalnym (majątku) znajdowało się 5 domów z 76 m-cami, w tym 55 katolików; 14 analfabetów. Dobra miały 1106 mórg obszaru. W 1926 r. wieś należała do starszego syna Stanisława - Józefa Modlibowskiego i miała 282,4 ha, w tym 205,2 ha ziemi uprawnej, 28,2 ha łąk i pastwisk, 39,6 ha lasów i 9,4 ha nieużytków. Czysty dochód gruntowy wynosił 1729 talarów. Majątek posiadał własną mleczarnię. W 1930 r. wieś miała 198 mieszkańców. W latach 1943-45 nosiła nazwę Gerlach. Po 2. wojnie światowej dawne dobra Modlibowskich zabrał i rozparcelował Skarb Państwa Polskiego.
Źródła:
Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich... 1880-1902;
Teki Dworzaczka (Monografie, Regesty) Biblioteki Kórnickiej P.A.N.;
Słownik Historyczny Ziem Polskich w Średniowieczu, Inst. Historycznego P.A.N.;
Marek Jerzy Minakowski, Wielka genealogia Minakowskiego (Wielcy.pl);
Księga Adresowa Gosp. Rolnych Woj. Poznańskiego, 1926;
Guter=Adreßbuch für die Prowinz Posen, wyd. 2, Lipsk 1913;
Wykaz alfabetyczny wszystkich posiadłości ziemskich w W. Księstwie Poznańskiem, Berlin, 1872;
Księga Adresowa Polski ..., 1930;
Geoportal;
Mapster:
16404 @ Topographische Karte 1:25 000 (Meßtischblatt) cz. wsch. (Ostdeutschland) /1870 - 1945/
- plik mapy: 4366_(2488)_Triebusch_1911_UPKrak.jpg
11813609 @ Topographische Karte 1:25 000 (Meßtischblatt) cz. wsch. (Ostdeutschland) /1870 - 1945/
- plik mapy: 4366_Triebusch_X.1944_APP_Sygn._M.top.25-1222-1.jpg
Wszystkie prawa zastrzeżone!

Opis

Budynek wzniesiony na planie prostokąta, fasadą skierowany na północ z niewielkim odchyleniem wschodnim, podpiwniczony, parterowy i nakryty dachem naczółkowym mieszczącym poddasze i mieszkania w szczytach. W fasadzie trójosiowy ryzalit zwieńczony trójkątnym frontonem z oculusem. Okna w obu kondygnacjach ryzalitu zamknięte od góry arkadowymi łukami.

Park

Park z XIX w. o pow. ok. 2,1 ha. Park zajmuje ok. 3/4 działki ewid. nr ...76/1, zaś w części północnej drzewostan jest w pewnym stopniu wykarczowany. Cała działka ma 2,86 ha i jest sklasyfikowana w ewidencji gruntów jako pole.

Inne

Zabudowania gospodarcze z ok.1850-1860 r.
Oficyna z 1900 r.

tekst: Marek polskiezabytki.pl 2011