Skatalogowanych zabytków: 11364
Zarejestruj się
Miniatura Giecz
Zdjęcie Napoleon 2008
Miniatura Giecz

Użytkownicy współtworzący opis i dane obiektu

robert rydwelskiMarek Kujawa

Giecz

Niederstedt (1943-45)

Województwo:wielkopolskie
Powiat:średzki (wielkopolski)
Gmina:Dominowo
Rodzaj obiektu:Dwór

Stan obecny

Mieszkania

Historia

Dwór z pocz. XX w.
Giecz to wieś leżąca nad rzeką Maskawą, przy autostradzie A-2, w odległości 11,5 km na płn. wschód od Środy Wielkopolskiej. Dawniej także Gdecz i Gedecz. Średniowieczny gród mógł tu istnieć już na przełomie VIII i IX wieku, stanowiąc jeden z najstarszych grodów piastowskich. W 1. poł. X w. został powiększony i ufortyfikowany. Miało to zapewne związek z faktem, że Gdecz leżał przy ważnym szlaku z Bnina do Gniezna, który łączył się ze szlakiem z Poznania do Głogowa, dalej do Czech i na Łużyce. Prawdopodobnie w 1000 r. przez Giecz i Ostrów Lednicki podróżował papież Otton III, pielgrzymujący do grobu świętego Wojciecha w Gnieźnie.
Zamek w Gieczu istniał już w 1. poł. XI w. Wznosił się na kopcu o średnicy ok. 120 metrów, usypanym na półwyspie jeziora Biskupice. W 1039 r. zdobył go i zburzył książę czeski Brzetysław, zaś mieszkańców zamku wziął do niewoli. Odbudował go ponoć Bolesław, książę wielkopolski. W 1249 r. książę wraz z bratem Przemysławem przystąpił do podziału majątku po ojcu. Bolesławowi miały przypaść: Gniezno, Bnin, Giecz, Biechowo, Ostrów, Nakło, Ujście, Czarnków i Śrem, jednak w 1250 r. bracia się pokłócili i Przemysław uwięził Bolesława. Uwolnił go dopiero na Wielkanoc 1253 r. i dał tymczasowo Kalisz. Giecz był w tym czasie siedzibą kasztelanii. Podczas wiecu w Pogorzelicy ostatecznie podzielono posiadłości książęce, a Giecz pozostał przy Bolesławie. Ponadto książę otrzymał: Gniezno, Rudę, Bnin, Biechowo, Pyzdry, Środę, Pobiedziska i Kłecko. Po jego śmierci Przemysław II dał tę warownię swojemu kapelanowi Filonowi, w nagrodę za trudy sprowadzenia ze Szwecji żony dla księcia - Ryksy. W tym samym czasie (a był to rok 1286) nadał Gdeczowi prawa miejskie.
Podczas najazdu krzyżackiego w 1331 r. zamek został doszczętnie zniszczony i nigdy już go nie odbudowano. Był to też czas tworzenia się osady obok grodziska, czyli przyszłej wsi Giecz. Górę i relikty grodziska pozostawiono samym sobie, a na miejscu dawnego zamku wybudowano kościół z kamieni granitowych. Budowy dokonał Piotr Dunin (piszący się ze Skrzynna), ew. książę Przemysław II. W osadzie Giecz wybudowano też drugi kościół. Przez kolejne setki lat obie świątynie (w Grodziszczku i Gieczu) funkcjonowały równolegle i posiadały odrębne parafie. Grodziszczko nigdy nie stało się samodzielną wsią, ani też siedzibą dóbr ziemskich.
W regestach grodzkich i ziemskich wieś Giecz pojawia się dopiero w 2. poł. XV w. Należała wówczas do archidiakonów z Pszczewa, zarazem kolatorów kościoła. Plebanem w G. był w 1486 r. Mikołaj, dziedzic Gołutowa. Później przeszła pod zarząd kapituły katedralnej poznańskiej, jako tzw. dobra prestymonialne. Nastąpiło to zapewne w poł. XVI w. bo jeszcze w 1541 r. wieś składała daniny braciom Michałowi i Wojciechowi Chłapowskim h. Dryja z Chłapowa.
Przez kolejne ponad 200 lat folwarkiem w Gieczu zarządzali dzierżawcy i tenutariusze, a ostatnim z nich był Kazimierz Drogoński, ożeniony z Marcjanną Krall, który w 1790 r. kwitował Ignacego Mieszkowskiego, podkomorzego królewskiego. Po sekularyzacji dóbr kościelnych Giecz został przejęty przez rząd pruski, zaś folwarkiem i dobrami zarządzali posesorzy. W 1804 r. wdowiec Bogusław Rogowski zaślubił tu Franciszkę Brudzewską. Przesiedzieli oni w Gieczu cały okres napoleoński. Po śmierci Bogusława wdowa wyszła w Gieczu (w 1815 r.) za 5 lat młodszego od siebie Cypriana Wincentego Goślinowskiego (ur. 1782), dotychczasowego posesora wsi Lipe. Wincenty był zarazem wojskowym, w 1819 r. posiadał już stopień kapitana WP. Prawdopodobnie sprzedał majątek, bo w 1820 r. jako dziedzic (?) Biskupic i Giecza podawany jest Antoni Prądzyński, również kapitan WP. Wrócił on do wsi po zakończeniu kariery wojskowej. Był kawalerem orderu Legii Honorowej i złotego krzyża Virtuti Militari, zmarł w Gieczu w 1865 r. Nie zmienia to faktu, że w Gieczu nadal mieszkali Goślinowscy, po których wieś (bądź też jej posesję?) w latach 30. XIX w. odziedziczył Bonawentura Goślinowski. Plebanem w tym czasie był w G. ksiądz Michał Szczodrowski, w latach 40. "komandor" obu kościołów, tzn. w G. i w Grodziszczku. W 1847 r. w Gieczu zmarł dziedzic Antoni Poniński. Czy i jak spokrewniony był on z Prądzyńskimi? Tego nie wiemy. W każdym razie kolejnym dziedzicem był Adam Prądzyński, którego siostra (córka?) Wincentyna w 1862 r. zaślubiła w Biskupicach Tadeusza Tomaszkiewicza.
W 1872 r. właścicielem Giecza był Ignacy Wichliński (w ks. adresowej - Wischliński). Folwark posiadał 532 morgi ziemi, w tym 463 m. roli i 52 m. łąk. Czysty dochód gruntowy szacowano na 664 talary. W 1885 r. funkcjonowała także zniemczona nazwa wsi - Gedecz. Dzieliła się ona na dominium i część wiejską. Było tu łącznie 19 domów i 201 m-ców wyznania katolickiego; 64 analfabetów. Domena liczyła 588 mórg i należała do niejakiej Masłowskiej. Kościół parafialny należał do dekanatu kostrzyńskiego. We wsi znajdowała się także agencja pocztowa. Pod koniec XIX w. obok kościoła wykopano mały obrazek na rogowej tabliczce, przedstawiający klęczącego rycerza z puklerzem i mieczem oraz pozłacany miedziany hełm z pięknymi ozdobami. Przedmioty te zostały umieszczone w muzeum Towarzystwa Przyjaciół Nauk w Poznaniu. W "Słowniku Geograficznym..." Chlebowskiego i s-ki znajdujemy też ciekawą informację, że na wzgórzu położonym w lesie, we wsi Dzierzchnicy, jeszcze w XIX w. znajdowały się szczątki innego zamku, rozebrane pod koniec tegoż stulecia. W tym czasie rządcą majątku był Ignacy Jezierski, zmarły w 1886 r. Cztery lata później zmarł wieloletni proboszcz Giecza – ks. Wincenty Salkowski. Właścicielem dóbr w latach 90. był znany projektant i budowniczy Stanisław Hebanowski. Zmarł on na paraliż, dnia 13 lutego 1898 r. Z Klementyną Prądzyńską (córką Kazimierza Walentego) miał on syna Bogumiła (1870-1953), ożenionego z Zofią Ponikiewską herbu Trzaska (1880-1958). Na pocz. XX w. wdowa Prądzyńska sprzedała wieś właścicielom Chłapowa, którzy w 1905 r. rozbudowali dwór.
W 1913 r. Giecz wchodził (jako zespół dworski) w skład dóbr rycerskich Chłapowo. Na 220 ha łącznego obszaru składało się 200 ha ziemi uprawnej, 10 ha łąk, 5 ha nieużytków i 5 ha wody. Czysty dochód gruntowy wynosił 2768 marek. W gospodarstwie było 21 koni, ponadto hodowano 95 szt. bydła i 5 szt. trzody chlewnej. Właścicielem był Alfred Chłapowski h. Dryja, mieszkający na stałe w pałacu w Bonikowie (pow. Kościan).
W okresie międzywojennym dobra rozparcelowano, a wieś Giecz stała się gminą w pow. średzkim. W 1926 r. liczyła 258 mieszkańców. Był tu m. innymi sklep spożywczy L. Skrzypka, piekarz S. Czyż, szewc F. Roszyk i rzeźnik W. Piszczygłowa. W latach 1939-45 wieś nosiła nazwę Niederstedt, a sąsiednie Grodziszczko – Grobergen. Po wojnie pozostałości folwarku wtopiły się w krajobraz typowej wsi rolniczej. We dworze prawdopodobnie mieściły się mieszkania, a na przestrzeni kilkudziesięciu kolejnych lat budynek popadł w częściową ruinę.
Źródła:
Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich... 1880-1902;
Teki Dworzaczka (Monografie, Regesty) Biblioteki Kórnickiej P.A.N.;
Słownik Historyczny Ziem Polskich w Średniowieczu, Inst. Historycznego P.A.N.;
Marek Jerzy Minakowski, Wielka genealogia Minakowskiego (Wielcy.pl);
Księga Adresowa Gosp. Rolnych Woj. Poznańskiego, 1926;
Guter=Adreßbuch für die Prowinz Posen, wyd. 2, Lipsk 1913;
Wykaz alfabetyczny wszystkich posiadłości ziemskich w W. Księstwie Poznańskiem, Berlin, 1872;
Strona internetowa "Rezerwat Archeologiczny w Gieczu": http://giecz.pl/index.php?go=glowna
Księga Adresowa Polski ..., 1930;
Geoportal;
Mapster:
11780469 @ Topographische Karte 1:25 000 (Meßtischblatt) cz. wsch. (Ostdeutschland) /1870 - 1945/
- plik mapy: 3670_Nekla_IX.1944_UW.jpg
Wszystkie prawa zastrzeżone!

Opis

Dwór późnoklasycystyczny. Budynek wznosi się pośrodku parku, fasadą skierowany na południe, parterowy z mezzaninem, nakryty dwuspadowym dachem, z parterową przybudówką od strony zachodniej. Dawne zachodnie skrzydło rozebrano zapewne z powodu złego stanu technicznego.
Podjazd prowadził od wejścia w kier. płd.-wschodnim, do głównej szerokiej drogi dzielącej wieś na część południową i północną. Układ przestrzenny zespołu jest w znacznej mierze przekształcony.

Park

Park dworski z końca XIX w. o pow. ok. 2 ha. Park w swoich oryginalnych granicach sprzed 1945 r. miał 1,6 ha obszaru. Obecnie może sprawiać wrażenie większego ze względu na niekontrolowany rozrost drzew i krzewów w okresie powojennym.

Inne

Zabudowania gospodarcze.
Relikty średniowiecznego grodziska w zach. części wsi o nazwie Grodziszczko.

tekst: Marek polskiezabytki.pl 2011

Komentarze

Aby skomentować obiekt, zaloguj się. Jeżeli nie masz jeszcze konta w serwisie, zarejestruj się.

Ten obiekt nie został jeszcze skomentowany.