Drzązgowo

Stan obecny

Stan własności nieznany.

Historia

Pałac z pocz. XIX w.
Drzązgowo to wieś leżąca 8 km na płd.-wschód od Kostrzyna. Od początków swego istnienia należała do właścicieli pobliskiego Gułtowa, wówczas Gołutowa (Goluthowa), którzy zwali się Goluthowskimi. W takiej postaci nazwisko zapisywane było mniej więcej do poł. XVI w. Dopiero też wtedy nazwa wsi przyjęła współczesną formę - Gułtowo. Natomiast Drzązgowo nazywane było głównie Drzazgowem, aczkolwiek w zapiskach nazwa ta pojawia się w różnych postaciach i zapewne jest to spowodowane błędami ówczesnych skrybów. Tak więc w D. około roku 1465 występował Bogusz Goluthowski, następnie Mikołaj - pleban w Geczu (?), Marcin (koniec XV w.) i córki Bogusza: Barbara i Małgorzata, które w 1494 r. sprzedały część dóbr Piotrowi z Kościana. Z kolei Marcin G. sprzedał część dóbr biskupowi włocławskiemu - Piotrowi z Bnina. Ten był także kanonikiem poznańskim; miał on brata Macieja, w tamtych czasach krajczego koronnego. Na skutek przeróżnych zapisów, cesji i spadków, tudzież spraw sądowych, część dóbr znalazła się w posiadaniu rodu Opalenickich (Opalińskich). W efekcie na części tych dóbr, w 1534 r. Maciej Opaliński zapisywał 1200 złp. posagu i tyleż wiana swej żonie Jadwidze, córce wojewody Mikołaja z Lubrańca. Mówimy tylko o części wsi, pozostałe działy cały czas trzymali Gołuthowscy; w 1541 Łukasz G., zwany "Grzymała", zapisywał po 80 grzywien posagu i wiana żonie - Małgorzacie Marzelewskiej. Od jej nazwiska przezwano łan ziemi, który później Łukasz puścił na wyderkaff braciom Wysławskim, zwanym "Gadułowie". Zapewne bratem Łukasza był Piotr, ożeniony z Anną, którzy mieli syna Łukasza i córkę Magdalenę. W 1543 r. Anna dała córce całe części dóbr po ojcu; były to wsie "Gołutowo, Drzazgowo, Zabicze, Ostrów, Sokolniki" w pow. pyzdrskim.
Magdalena wyszła za Wacława Wojuckiego; w międzyczasie we wsi pojawił się Piotr Mijomski (Myjomski). Zarówno w Gołutowie, jak i Drzązgowie, wybudowano w tym czasie pierwsze dwory. W zapiskach przewija się wiele nazwisk związanych z tymi wsiami, jak np Iwieński, Bartoszewski, Sokolnicki i Wilkoński. Wsie były najwyraźniej duże i posiadały wiele dziedzin (działów). Jednak kluczowym nazwiskiem zdaje się być Feliks Sokolnicki, który w 1549 r. sprzedał część ziemi i dworu w G. Piotrowi Wilkońskiemu. Z kolei Piotr Myjemski w 1551 sprzedał swe części Janowi Opalińskiemu. Ten rok później procesował się z braćmi Iwieńskimi, którzy mieli te ziemie wzięte na wyderkaff. Tak więc w 2. poł. XVI w., G. i Drzazgowo podzielone były pomiędzy:
- Krzysztofa i Jana Iwieńskich
- Jana Opalińskiego, nast. jego syna Andrzeja. Ten dział w 1568 kupił Mieszkowski, nast. Piotr Opaliński, który w 1588 dzierżawił Marcinowi Kunińskiemu, a w 1589 sprzedał Maciejowi Klunowskiemu (Klonowskiemu)
- Wacława Wojuckiego i jego 2-gą żonę Reginę Nadarzycką, dalej jego synów: Jana, Sebastiana, Walentego i Jerzego W., którzy w 1574 sprzedali swój dział Stanisławowi Komorskiemu Kasprowiczowi
- Piotra Wilkońskiego, od 1564 jego syna Jakuba z żoną Zofią Gablińską
Mieszkańcami dworu w Drzązgowie byli pod koniec XVI w. Andrzej i Jan Gulczewscy. W sobotę po Bożym Narodzeniu a.d. 1592 doszło tam do zabójstwa Wojciecha Gulczewskiego, przez Zachariasza Klunowskiego. Co ciekawe, zabójcy nie osadzono w więzieniu, bo występuje już w zapisce z 1597 r., kiedy to kupił część ziemi od braci - Łukasza, Piotra i Krzysztofa Klonowskich.
Pod koniec XVI w. we wsi oprócz Klonowskich i Wilkońskich siedzieli Mieszkowscy a także Dobrogost Bzowski. Nazwisko to zniknęło z historii wsi dopiero, gdy w 1614 r. Stanisław Bzowski sprzedał swe części dziedziczne Marcinowi Wilkońskiemu. Wdowa po Marcinie w 1653 puściła ich część na wyderkaff - Wojciechowi Boboleckiemu. Po wybuchu 2. wojny szwedzkiej syn Marcina - Sebastian - obiecał sprzedać dobra temuż Boboleckiemu. Z kolei dział Klonowskich w 1645 r. przeszedł w ręce Pawła Mąkowskiego, ten zaś siedział we wsi aż do 1692 r., po czym sprzedał dobra Franciszkowi Łukomskiemu.
Na pocz. XVIII w. dla wsi nastały ciężkie czasy. Zarazy, pożary, przemarsze wojsk połączone z grabieżami spowodowały opuszczenie części wsi przez mieszkańców. Z dawnych właścicieli przetrwali tu jedynie Łukomscy. Na przeł. XVII i XVIII w. był to Jan Łukomski, następnie Adam Ł., ożeniony z Marianną Chwałkowską h. Odrowąż, a następnie z Wirydianną Łakińską h. Pelikan. Jego synem z pierwszej żony był Ksawery Łukomski (1750-1791), natomiast Łakińska urodziła mu syna Wojciecha. W dniu 7 maja 1786 r. doszło do ugody działowej pomiędzy braćmi oraz siostrami. Ostatecznie Drzązgowo pozostało przy Ksawerym Łukomskim. Z żoną Kunegundą Sokolnicką miał on synów Wincentego (1783-1871), Antoniego (1791-1841) i prawdopodobnie Bartłomieja, ożenionego z Bogumiłą Łukomską. W 1800 r. w D. urodziła się córka tychże - Brygitka. Jak potoczyły się losy dzieci Ksawerego nie wiemy, w każdym razie na pocz. XIX w. jako dziedzic wsi występuje jego przyrodni brat Wojciech, ożeniony z Barbarą Mikorską, a następnie (ok. 1803) z Julianną Tymińską. Z pierwszej żony pochodziła córka Franciszka, zamężna za Michała Wierusz-Walknowskiego h. Wieruszowa - dziedzica miasta Ślesin. Ślub miał miejsce w Drzązgowie, dnia 3 lutego 1819 r. Wojciech i Julia Łukomscy byli dziedzicami jeszcze co najmniej do poł. lat 20. XIX w. i to najpewniej oni wybudowali we wsi opisywany dwór, a nie Grudzińscy, jak podają przeróżne strony w Internecie. Ci pojawili się we wsi znacznie później, gdyż Antoni hr. Grudziński zmarł jeszcze na swoich włościach w Osieku (31 sierpnia 1835). Jego żona Anna Białobłocka umarła już w D., dnia 25 września 1849 r. Mieli córkę Teresę, która 21 listopada 1841 r. zaślubiła w Grodziszczku hrabiego Wiktora Szołdrskiego. Ciż nie mieli potomstwa, tak więc dobra odziedziczył jeden z trojga rodzeństwa Teresy - Zygmunt Antoni Adam Grudziński (1824-1908). ożeniony z Marią Anną hr. Działyńską h. Ogończyk. Mieli oni czworo dzieci: Celinę, Zofię, Jana (1859-1906) oraz Adama (ur. 1861). Zofia dnia 22 października 1883 r. wyszła za Stanisława hr. Broel-Plater z Broelu, h. własnego i mieli czworo dzieci. Jednak nie pozostali w Drzązgowie, które wkrótce przeszło w ręce rodu Mielżyńskich h. Nowina.
W 1885 r. na D. składała się wieś i dominium o pow. 5784 mórg w pow. średzkim. Do domeny należały także folwarki Sokolniki i Wysławice. We wsi było 31 domów z 501 m-cami, w tym 138 analfabetów. W tym czasie była jeszcze własnością Zygmunta Grudzińskiego, do którego należały też Wielkie Jeziora. Nie wiadomo dokładnie, w jaki sposób w posiadanie D. weszła hr. Konstancja Mielżyńska. Chodziło zapewne o Konstancję (1873-1960), córkę Józefa M. (1824-1900) i Emilii hr. Bnińskiej (1846-1898). Taż Konstancja w 1913 r. sprzedała D. Ignacemu Mielżyńskiemu (1871-1938), synowi Karola Ignacego i Emilii Bnińskiej (1846-1925)... Badania utrudnia fakt istnienia dwóch Emilii, urodzonych w tym samym roku. Emilia - matka Konstancji w 1868 wyszła za Józefa M. w Cerekwicy, zaś Emilia - matka Ignacego pochodziła ze Samostrzela i w 1866 r. zaślubiła w Sadkach Karola Ignacego Mielżyńskiego. Zainteresowanych dochodzeniem powinowactwa obu pań odsyłamy do bazy dr Marka Jerzego Minakowskiego.
W 1926 r. pod zarządem Mielżyńskiego dobra w D. miały 793 ha obszaru, w tym 652 ha ziemi uprawnej, 137 ha lasów i 4 ha nieużytków. Czysty dochód gruntowy, wykazywany do urzędu skarbowego celem oszacowania podatku, wynosił 2632 talary (7896 marek). Siedlec w tym czasie miał 680 ha i 2433 tal. dochodu, zaś łączna powierzchnia majątków hrabiego dochodziła do 11 tys. hektarów. Był on ponadto podpułkownikiem wojska polskiego, działaczem narodowym i kawalerem orderu Virtuti Militari. W latach 1943-45 wieś nosiła nazwę Zitterau. Po 2. wojnie światowej dobra Mielżyńskich zabrał i rozparcelował Skarb Państwa Polskiego.
Źródła:
Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich... 1880-1902;
Teki Dworzaczka (Monografie, Regesty) Biblioteki Kórnickiej P.A.N.;
Słownik Historyczny Ziem Polskich w Średniowieczu, Inst. Historycznego P.A.N.;
Marek Jerzy Minakowski, Wielka genealogia Minakowskiego (Wielcy.pl);
Księga Adresowa Gosp. Rolnych Woj. Poznańskiego, 1926;
Księga Adresowa Polski ..., 1930;
Geoportal;
Mapster:
11811851 @ Topographische Karte 1:25 000 (Meßtischblatt) cz. wsch. (Ostdeutschland) /1870 - 1945/
- plik mapy: 3669_(1999)_Kostschin_1889_APP_Sygn._M.top.25-1544.jpg
Wszystkie prawa zastrzeżone!

Opis

Budynek piętrowy, wzniesiony na rzucie prostokąta w dł. osi N-S, fasadą skierowany na zachód. Od południa dobudowana część parterowa z tarasem.
Układ przestrzenny zespołu, pomimo licznych zmian jest bardzo dobrze zachowany. Nie istnieje jedynie kolejka wąskotorowa, której linia przebiegała wzdłuż wschodniej granicy majątku.

Park

Park z XIX w. o pow. 6,8 ha, zajmujący działkę ewid. nr ...109/1. Park zachowany jest w przedwojennych granicach.

Inne

tekst: Marek polskiezabytki.pl 2011