Dłoń

Stan obecny

Rolnicze Gospodarstwo Doświadczalne Dłoń
63-910 Miejska Górka, Dłoń 4

Historia

Pałac z pocz. XX w.
Dłoń to wieś leżąca przy DK nr 36, w odległości 18 km na płn. wschód od Rawicza i 10 km na zachód od Kobylina. Na przestrzeni wieków stanowiła wspólny klucz majątkowy z pobliskimi Kołaczkowicami, zaś obie te wsi pojawiają się w źródłach na pocz. XV w. Właściciele D. przezwali się Dłońskimi; w 1463 r. Stefan D. dał połowę wsi synowi Andrzejowi, który zapisał na tej części po 50 grzywien posagu i wiana żonie Barbarze. Ród Dłońskich zanikł stosunkowo szybko, ostatnim Dłońskim jakiego znajdujemy w zapiskach był syn Barbary - Paweł. W XVI w. wieś przeszła w ręce Kołaczkowskich; przykładowo w 1553 r. Wojciech Kołaczkowski (syn Feliksa i Barbary Karchowskiej) zapisywał na swojej części K. i Dłoni, 800 złp. Katarzynie Miaskowskiej h. Bończa, zaś 2 lata później po 250 złp. posagu i wiana żonie Annie Krzyckiej. Z tego też okresu pochodzą pierwsze wzmianki o dworze, wybudowanym zapewne przez Kołaczkowskich. W 1556 r. Wojciech pozywał Wojciecha i Adama (proboszcza) Konarskich o bezprawia dokonane w Dłoni. Współdziedzicami wsi byli bracia Wojciecha - Andrzej, Jakub i Jan Kołaczkowscy. W 1567 r. część dóbr odziedziczył syn Jana - Wojciech, ożeniony z Katarzyną Miaskowską h. Bończa. W 1579 r. ten sprzedał część D. Jerzemu Pakosławskiemu, synowi Melchiora. Główna część wsi ciągle należała do Kołaczkowskich, czyli Wojciecha (II) i synów Jakuba (który odziedziczył ją po bracie Janie) Sebastiana, Jana, Mikołaja, Jerzego, Kaspra, Andrzeja i Stanisława. Wojciech (II) K. ożeniony był z Anną Krzycką i miał z nią syna Melchiora. Ten ożenił się z Anną Woźnicką, córką Jana. Kolejne pokolenie K-ich reprezentował też Pakosz, który w 1592 r. zapisywał po 500 złp. posagu i wiana żonie Zofii Godurowskiej, córce Jakuba.
Na pocz. XVII w. część po Jerzym P. odziedziczył jego syn Melchior, zaś część Kołaczkowskich należała do braci Jerzego i Mikołaja, synów Jakuba. W 1613 r. Mikołaj zapisywał na dobrach 12 tys. złp. swej przyszłej żonie Annie Potulickiej h. Grzymała. Cztery lata później swoją część D. sprzedał mu Melchior K. (syn Wojciecha II). Podobnie uczynił Melchior Pakosławski, a w 1629 r. także Jan Pakosławski, syn Jerzego. Tym sposobem w 1. poł. XVII w. Mikołajowi Kołaczkowskiemu udało się scalić wszystkie części Dłoni w jeden majątek. W jego skład wchodziła także pusta wieś Pasierbice.
Po szwedzkim "potopie" dziedzicem Dłoni został Maciej Wilkoński h. Odrowąż; z żoną Konstancją miał on synów Jana i Antoniego. Na pocz. XVIII w. tenutariuszem dóbr został Michał Węgorzewski. Była to wówczas znaczna persona; Węgorzewski chętnie uczestniczył w ceremoniach kościelnych ludzi niższego stanu, poprawiając tym sposobem wizerunek panów - wyzyskiwaczy. Nie tylko w miejscowej parafii, ale bywał także u Leszczyńskich w par. Konary, czy Młodawskich w Drobninie (par. Oporowo); zmarł w grudniu 1730 r.
W latach 20. XVIII w. wybudowano w Dłoni nowy dwór, po raz pierwszy wzmiankowany z okazji ślubu Jana Miruckiego i Marianny Zaryńskiej, dnia 4 lutego 1727 r. W poł. XVIII w. właścicielem D. był Franciszek Wilkoński (1690-1765), ożeniony z Otylią Katarzyną Marianną Skaławską h. Nałęcz. Spośród ośmiorga ich dzieci, dobra Dłoń otrzymał Józef (1747-1822), późniejszy szambelan królewski, kasztelan krzywiński, cześnik i podstoli poznański, etc., ożeniony z Barbarą Chłapowską (1760-1790), a następnie z Rozalią (Różą) Umińską h. Cholewa. Z pierwszej żony pochodziły dzieci: Stanisław Gwidon (1780-1792), Wawrzyniec Hipolit (1782-1783), Teresa, Kordula i Kazimierz (1794-1795). Z Różą Umińską miał córkę Melanię (1803-1874), zamężną za Erazma Witolda Stablewskiego h. Oksza. Przed 1833 r. zapewne wzniesiono nowy dwór, odnotowany z okazji chrztu Melanii Stefanii Wandy - córki Melanii i Stablewskiego. Byli oni wówczas oficjalnymi dziedzicami Dłoni, a także Kołaczkowic, Raszew i Czeluścina. Mieli sześcioro dzieci: Władysława (1826-1900) ożenionego dwukrotnie, z Heleną Taczanowską a potem Marią Biegańską h. Prawdzic; Feliksa Erazma (1828-1828), Melanię; Witolda (1830-1868), Tadeusza (1838-1887) oraz Marię (ur. 1841). Tadeusz w 1886 r. ożenił się z Gabrielą Grabowską, zaś Witold zmarł na tyfus, którego nabawił się "odbywając nocne warty w koszarach nad bagnistym pełnym wyziewów łożyskiem Tybru".
W 1880 r. wieś Dłoń, a właściwie Dłonie, dzieliła się na część wiejską oraz dominium. We wsi znajdowały się 33 domy z 267 m-cami, w tym 256 katolików i 11 ewangelików; 86 analfabetów, zaś na terenie domenalnym 14 domów ze 172 m-cami, w tym 146 katolików, 26 ewangelików; 73 analfabetów. Domena miała grunta o pow. 2891 mórg. Mieszkańcy pocztę mieli na miejscu, zaś do stacji kolejowej znajdującej się w Rawiczu było 19 km. Później, po wybudowaniu linii kolejowej, wieś miała swoją stację kolejową położoną kilkaset metrów na płd. od majątku. Stablewscy na pocz. XX w. wybudowali przy pomocy architekta Rogera Sławskiego nowy pałac. Później (prawdopodobnie z powodu braku potomstwa) sprzedali majątek. W 1913 r. cały majątek (dobra rycerskie) obejmował Dłonie z 581 ha gruntów (516 ha roli), folwark Melanienhof z 227 ha (212 ha roli), Kołaczkowice z 281 ha (w tym 247 ha roli) i dodatkową posiadłość Schönfeld z 379 ha (360 ha ziemi uprawnej). Łączny czysty dochód gruntowy (bez Schönfeld z 5500 mk) wynosił 16676 marek. Właścicielką była Otylia ks. Drucka-Lubecka (z d. Woller), a zarządcą dóbr Alois Scheithauer.
Po wyzwoleniu Polski w 1920 r. księżna pozostała w Dłoniach. W majątku zaszły niewielkie zmiany w areałach dóbr i administracyjne. I tak, w 1926 r. Dłoń z folwarkiem Melanowo miała 736,8 ha. Na obszar ten składało się 606,8 ha ziemi uprawnej, 9,2 ha łąk i pastwisk, 69,1 ha lasów, 51,3 ha nieużytków i 0,4 ha wody. Czysty dochód gruntowy wynosił 3952 talary. Majątek posiadał gorzelnię, cegielnię, mleczarnię i kolejkę polną, ponadto specjalizował się w hodowli konia szlachetnej półkrwi.
W 1930 r. wieś liczyła 862 m-ców. Oprócz w. wspomnianych zakładów należących do majątku był tu wiatrak J. Gubańskiego, szewc S. Majchrzak i rzeźniczka M. Durska. W latach 1943-45 wieś nosiła nazwę Freihufen. Po 2. wojnie światowej dobra został przejęte przez Skarb Państwa Polskiego i rozparcelowane. Najprawdopodobniej utworzono tu w latach 50. PGR, co sugeruje zabudowa mieszkalna na zach. od pałacu przypominająca (na rzucie sat.) bloki mieszkalne.
Źródła:
Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich... 1880-1902;
Teki Dworzaczka (Monografie, Regesty) Biblioteki Kórnickiej P.A.N.;
Słownik Historyczny Ziem Polskich w Średniowieczu, Inst. Historycznego P.A.N.;
Marek Jerzy Minakowski, Wielka genealogia Minakowskiego (Wielcy.pl);
Księga Adresowa Gosp. Rolnych Woj. Poznańskiego, 1926;
Guter=Adreßbuch für die Prowinz Posen, wyd. 2, Lipsk 1913;
Wykaz alfabetyczny wszystkich posiadłości ziemskich w W. Księstwie Poznańskiem, Berlin, 1872;
Księga Adresowa Polski ..., 1930;
Geoportal;
Mapster:
6822 @ Topographische Karte 1:25 000 (Meßtischblatt) cz. wsch. (Ostdeutschland) /1870 - 1945/
- plik mapy: 4368_Dubin_1911.jpg
6824 @ Topographische Karte 1:25 000 (Meßtischblatt) cz. wsch. (Ostdeutschland) /1870 - 1945/
- plik mapy: 4368_Dubin_1944.jpg
Wszystkie prawa zastrzeżone!

Opis

Pałac neobarokowy. Budynek wzniesiony na planie prostokąta, fasadą skierowany na południe, piętrowy i nakryty dachem mansardowym. Fasadę akcentuje portyk kolumnowy wielkiego porządku dźwigający belkowanie i trójkątny fronton, zaś po bokach korpusu znajdują się dwa półokrągłe ryzality, zdobione pilastrami podobnymi do kolumn w portyku. Elewacja północna jest prosta, zdobiona pilastrami na całej szerokości budowli oraz gzymsami.

Park

Park z XIX w. o pow. 4,4 ha (pomiar po granicach zewn. drzewostanu). Po wojnie zniknęła jedynie część północna, gdzie znajdowały się sady owocowe, o pow. 1,5 ha. Pozostała część parku zachowana jest w dawnych granicach. Pomimo zmian w kompozycji przestrzennej, w parku zachował się bogaty drzewostan oraz aleje i stawy.

Inne

Żelazna brama przy wejściu do parku.
Pawilon chiński, drewniany.
Folwark.

tekst: Marek polskiezabytki.pl 2011