Dębicz

Stan obecny

Własność prywatna.
Pałac Dębicz. Sala weselna.

Historia

Pałac z 1. poł. / k. XIX w.
Dębicz to wieś leżąca 3,6 km na północ od Środy Wielkopolskiej. W czasach staropolskich nosiła również nazwę Dębicze. Poszukiwania najdawniejszej historii wsi doprowadziły nas do 1294 r., kiedy to książę Przemysław II nadał przywileje sądowe dla dóbr komesa Mirosława (syna Przedpełka, wojewody poznańskiego) – protoplasty rodu Bnińskich h. Łodzia. W ich skład wchodziły wówczas: Bnin, Góra, Rogalin, Dębicz i wiele innych. Późniejsze zapiski znajdujemy dopiero w latach 40. XV w. Dziedzicem wsi D. był wówczas Szczepan (Stephanus), który nie oddał jakichś tam pieniędzy Janowi Komornickiemu, wskutek czego ten poniósł straty w wysokości 19 grzywien. Proces miał miejsce w 1444 r. W tamtym czasie wieś miała jakieś powiązania z zakonem Joannitów z Poznania, a może to był tylko przypadek (?), że gdy w 1455 r. bracia zakonni pędzili na wyprawę (pro expedicione) pod Chojnice, zabrali konia akurat Janowi Dębickiemu? W każdym razie komandor Tomisław Chełmski wraz z Piotrem i innymi zakonnikami zobowiązali się oddać Janowi kwotę 9 grzywien za konia, którą to sumę dziedzic Dębicza odebrał z rąk komandora w 1456 r. W 1467 r. trzecią część Dębicza kupił za 200 grzywien Łukasz, hr. z Górki Miejskiej.
Dębiccy czasami zwali się także Dębińskimi. Córką Jana była Małgorzata, a z racji zamieszkania w Piątkowie – Piątkowska, którzy to Piątkowscy pieczętowali się herbem Łodzia. W 1471 r. była ona żoną Mikołaja Bronikowskiego h. własnego, któremu dała (w 1472) 1/3 dóbr po ojcu i matce w Dębiczu, Piątkowie Białym i Starkowcu. W 1477 r. sprzedali oni dwie grzywny czynszu rocznego, zabezpieczonego na części Dębicza – księdzu Janowi, plebanowi w Mącznikach, za 24 grzywny sumy głównej. Po śmierci Mikołaja w 1480 r. Małgorzata wyszła za Stanisława Głębockiego (z Głęboczka), zmarłego w 1488 r.
Po śmierci 2-go męża sprzedała (z prawem odkupu) część wsi synowi – Piotrowi. Ten dodatkowo nabył 4 łany we wsi (w 1496 r.) od Jana Pigłowskiego. Była dziedziczką D. jeszcze na pocz. XVI w. wraz z siostrami: Martą, żoną Mikołaja Drogoszewskiego; Elżbietą, żoną Andrzeja Dzierznickiego, 2-o voto Jana Psarskiego i Jadwigą panną. Bronikowski miał brata Jana, który w 1498 r. oddał jeden dział w Bronikowie w. wymienionym siostrom Elżbiecie i Jadwidze. W 1499 r. zawarły one ugodę, według której Jadwiga dostała 80 grzywien z Dębicza i Piątkowa, a Elżbieta 80 grzywien z Bronikowa.
Marta Dębicka miała z Drogoszewskim córkę Katarzynę, która wyszła za Kobylnickiego. Ciż mieli córkę Annę, zamężną za Jana Rogaczewskiego oraz synów Wawrzyńca i Sebastiana. Panowie ci byli dziedzicami wsi w latach 40. XVI w. W 1545 r. stanęli przed sądem za zabicie Wojciecha Piątkowskiego. Jeden z nich był najpewniej ojcem Anny, ksieni zakonu klarysek w Gnieźnie oraz Wojciecha. Tenże Wojciech nazywał siebie zamiennie Drogoszewskim albo Dębickim. Był ostatnim dziedzicem z tej rodziny w Dębiczu. Jego potomkowie Dembiccy - Sebastian i następni - pisali się już z Drogoszewa. Pod koniec XVI w. inna część wsi D. przeszła w ręce możnego rodu Bnińskich h. Łodzia. W 1595 r. dział stryja Jana Bnińskiego, czyli Bnin z przyległościami, w tym Dębicz, dostali bracia Ulisses i Jan Bnińscy.
Na pocz. XVII w. dziedzicem wsi D. został Janusz Grzymułtowski, kasztelan bydgoski. W 1614 r. pozywała go Jadwiga Herbułtówna, córka Jana H., żona Kaspra Kępskiego. Jego syn Marcin w 1623 r. sprzedał Dębicz Maciejowi Skarbek-Malczewskiemu h. Awdaniec, za sumę 20 tys. złp. W 1629 r. Malczewski z 22 dymów tej wsi płacił 11 złotych tzw. „podymnego”. Ożenił się z Jadwigą Bogwiedzką, z którą mieli synów: Mikołaja, Wojciecha, Piotra, Jakuba, Jana i Dadźboga. W 1660 r. Mikołaj wziął Dębicz w dzierżawę od pozostałych braci. Dwa lata później odkupił od nich całą wieś, za kwotę 27 tys. złp. Jego żoną była Barbara Bielicka, córka Seweryna, cześnika inowrocławskiego i Magdaleny z Pogorzelskich, której po ślubie oprawił na poł. Dębicza kwotę 10 tys. złp. posagu, a później jeszcze 2 tys. złp.
Mikołaj i Barbara Malczewscy mieli synów: Wojciecha, Marcina, Antoniego, Gabriela, Aleksandra i Macieja, którzy w 1708 r. w Dębiczu dokonali podziału majątku. Matka Barbara zmarła w 1712 r. Antoni był jezuitą i w latach 1700-12 przebywał w kolegium kaliskim. Aleksander zmarł wcześniej, a Wojciech, Marcin i Maciej ożenili się i pozostawili potomstwo.
Wojciech z żoną Anną Romatowską mieli dwóch synów: Melchiora i Mikołaja Pawła. W 1738 r. starszy brat zamienił młodszemu Dębicze, Babino i Bonice, za jego Oporowo i Oporówko plus dopłatę 50 tys. złp.
Mikołaj Paweł Malczewski umarł dnia 16 maja 1756 r. i pochowany został u reformatów w Poznaniu. Jego żoną była Franciszka Gruszczyńska h. Poraj, córka Adama, kasztelana kaliskiego, i Zofii z Przyjemskich – dziedziczka Murowanej Gośliny, którą w 1761 r. sprzedała swemu przyrodniemu bratu - Melchiorowi Gurowskiemu h. Wczele - kanonikowi krakowskiemu. Mikołaj i Barbara mieli czworo dzieci: Domicjana Jana Nepomucena (Dębicz 1741 - Mączniki 1744), Adama Jana Wojciecha, Ksawerego oraz Annę Rozalię, zamężną za Piotra Korytowskiego h. Mora, a następnie za Jana Rowińskiego.
W 2. poł. XVIII w. dziedzicami wsi po ojcu byli Adam i Ksawery Skarbek-Malczewscy. Adam ożenił się z wdową po Melchiorze Malcz. – Ludwiną Trzebicką. W latach 80. bracia podzielili dobra i Adam został w Dębiczu a Ksawery objął Babin. Adam Malczewski, kasztelan rogoziński, prowadził aktywne życie polityczne i zapewne często bywał na dworze królewskim, gdzie otrzymał order świętego Stanisława. Dziedziczka Ludwina zmarła w 1792 r., matka Franciszka rok później, zaś dziedzic dnia 25 kwietnia 1804 r. Nie pozostawił potomstwa.
Na pocz. XIX w. dobrami zarządzał posesor Telesfor Koszutski h. Leszczyc. Kolejnym dziedzicem został Antoni Wolniewicz, dawny legionista u Henryka Dąbrowskiego i major pułku piechoty w okresie Księstwa Warszawskiego. Bywał u generała Węgorzewskiego w Objezierzu, gdzie poznał Teresę Swinarską h. Poraj, córką Wawrzyńca i Joanny Przyjemskiej. Pobrali się w 1813 r. Ona mieszkała wcześniej z rodzicami w Łopuchowie, a gdy miała 15 lat umarła matka Joanna. Ojciec ożenił się ponownie i wyprowadził do Lulina koło Objezierza. Początkowo mieszkali w Objezierzu, a po śmierci generałowej kupili Dębicz, dokąd przeprowadzili się w 1827 r. Prawdopodobnie to wówczas Wolniewicz wybudował w Dębiczu opisywany pałac. Ekonomami majątku u Wolniewiczów byli Franciszek Siemiątkowski z żoną Albertyną z Wojdów. W latach 30. i 40. we wsi urodziło się kilkoro ich dzieci. Ekonomem był Ignacy Świętochowski; we wsi był też młyn.
Dziedzic Antoni Wolniewicz zmarł w Dębiczu dnia 11 lutego 1852 r. Dobra odziedziczył po nim syn Adolf Włodzimierz, który w 1856 (miał 41 lat) ożenił się z 19-letnią Michaliną Swinarską h. Poraj, córką Emila i Felicji Kurczewskiej. W 1858 r. w D. urodził się ich syn Kazimierz Antoni Emil, w 1860 r. – Antoni Władysław i w roku 1863 - Emil Tadeusz Łukasz. 84-letnia Teresa Wolniewicz zmarła 10 maja 1873 r. Po jej śmierci majątek został sprzedany, zaś nabywcą został Józef Madaliński, ożeniony z Kordulą Balbiną Sośnicką. W 1884 r. ich córka Kazimiera wyszła za Czesława Czochrona, posesora Kaczyńca.
W 1885 r. Dębicz dzielił się na część wiejską z 17 domami i 171 m-cami (w tym 66 analfabetów) oraz dominium z 14 domami i 231 m-cami (79 analfabetów). W skład domeny liczącej 2720 mórg wchodził także folwark Brzeziak. W 1888 r. urodził się syn Czochronów - Włodzimierz Janusz Józef, następnie w 1890 r. córka Maria Zofia Irena i w 1894 r. – Joanna Jadwiga Janina. Syn dziedzica, 21-letni Ludwik Madaliński zmarł w 1889 r. Jego siostra Wanda w 1895 r. wyszła w Mącznikach za Władysława Lehmanna, rzecznika z Pleszewa. Zapewne z tej okazji pałac został rozbudowany do obecnej postaci. Dziedzic Józef Madaliński zmarł mając 73 lata, dnia 5 września 1902 r. Dębicz odziedziczył po nim syn Stanisław, ożeniony z Marią Karłowską h. Prawdzic. W 1906 r. urodziła się ich córka, Maria Stanisława, a w 1908 r. Stefania Władysława. Oficjalnie dziedziczką pozostawała Kordula Madalińska, która zmarła na zapalenie płuc dnia 2 maja 1909 r. Po niej majątek przeszedł ostatecznie na Stanisława.
Dobra rycerskie Dembicz wraz z folwarkiem Brzeziak w 1913 r. obejmowały 733 ha, w tym 610 ha ziemi uprawnej, 27 ha łąk, 64 ha lasów i 32 ha wody wraz z nieużytkami. Czysty dochód gruntowy wynosił 10750 marek. W gospodarstwie doliczono się 58 koni plus 20 źrebaków, 191 szt. bydła plus 185 szt. cielaków oraz 239 szt. trzody chlewnej. Majątek posiadał własną cegielnię.
W 1926 r. dobra Stanisława Madalińskiego miały 695 ha, w tym 522,6 ha ziemi uprawnej, 54,3 ha łąk i pastwisk, 81 ha lasów, 34,4 ha nieużytków i 2,7 ha wody. Czysty dochód gruntowy, wykazywany w celu naliczenia podatku, wynosił 3389 talarów. W 1930 r. wieś liczyła 286 mieszkańców. Był tu także kołodziej S. Mielżyński i kowal M. Stysiak. W latach 1943-45 wieś nosiła nazwę Eichwalde. Po 2. wojnie światowej dawne dobra zostały zabrane i rozparcelowane przez Skarb Państwa Polskiego.
Źródła:
Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich... 1880-1902;
Teki Dworzaczka (Monografie, Regesty) Biblioteki Kórnickiej P.A.N.;
Słownik Historyczny Ziem Polskich w Średniowieczu, Inst. Historycznego P.A.N.;
Marek Jerzy Minakowski, Wielka genealogia Minakowskiego (Wielcy.pl);
Księga Adresowa Gosp. Rolnych Woj. Poznańskiego, 1926;
Guter=Adreßbuch für die Prowinz Posen, wyd. 2, Lipsk 1913;
Wykaz alfabetyczny wszystkich posiadłości ziemskich w W. Księstwie Poznańskiem, Berlin, 1872;
Księga Adresowa Polski ..., 1930;
Geoportal;
Mapster:
5960 @ Topographische Karte 1:25 000 (Meßtischblatt) cz. wsch. (Ostdeutschland) /1870 - 1945/
- plik mapy: 3769_Schroda_1944.jpg
Wszystkie prawa zastrzeżone!

Opis

Pałac późnoklasycystyczny. Budynek piętrowy, nakryty dachem dwuspadowym, wzniesiony na planie prostokąta w dł. osi W-E, fasadą skierowany na północ. W obu dłuższych elewacjach ryzality na osi. Od północy trójosiowy, zwieńczony trójkątnym frontonem, od południa poprzedzony gankiem kolumnowym dźwigającym balkon na wys. 1-go piętra.

Park

Park z poł. XIX w. o pow. 3,237 ha, zachowany w dawnych granicach, w ok. 90% pokrywający się ze współczesną dz. ewid. nr ...67/4

Inne

tekst: Marek polskiezabytki.pl 2011