Chwalibogowo

Stan obecny

Stan własności nieznany.

Historia

Pałac z XIX w.
Chwalibogowo to wieś leżąca 6 km na płd. od Wrześni. Pierwsze zapiski w księgach grodzkich i ziemskich pojawiają się w poł. XV w., ale dotyczą zarówno opisywanej wsi, należącej wówczas do Świdwów - dziedziców Szamotuł, jak i Chwalibogowa leżącego zaledwie 25 km stąd w kier. wschodnim. Fakt ten znacznie utrudnia rzetelny opis i dlatego część informacji (zapisek), których nie da się zweryfikować, po prostu pominiemy.
W 1446 r. Elżbieta, żona Mikołaja z Łabiszyna za zgodą stryjów: kasztelana Piotra Szamotulskiego i Wincentego Szadowskiego oraz wuja Piotra z Miłosławia, sprzedała Pelczino (ob. Pałczyn), Ch. i Panczki - Piotrowi Bnińskiemu, za kwotę 2 tys. zł. węgierskich. Już wówczas wieś dzieliła się na Ch. Wielkie i Ch. Małe. W 1450 r. Piotr zapisywał na 1/2 Ch. po 150 grzywien posagu i wiana swej żonie Katarzynie. Z czasem przyjął nazwisko Chwalibogowski; zmarł ok. 1469 r. Jego syn Aleksy w 1469 r. zapisywał na 5 łanach osiadłych po 30 grzywien posagu i wiana żonie Helenie. Zamiennie zwał się on Kolnickim, a to z racji posiadania wsi "Colnicze". Kolniccy posiadali zapewne część wsi Ch, zaś resztę dzierżyli Bnińscy i ich spadkobiercy. Kolniccy posiadali także Biechowo i inne okoliczne dobra, które na pocz. XVI w. znalazły się w posiadaniu Jana Pampowskiego (Pempowskiego). W 1514 r. ten zapisywał na swoich licznych wsiach po 1600 złp. posagu i wiana żonie Annie, córce Jaranda z Brudzewa, wojewody łęczyckiego. Mieli oni pięciu synów: Ambrożego, Jana, Wojciecha, Krzysztofa i Piotra. Podczas działów braterskich w 1540 r., Biechowo, Skotniki, Książno, oba Chwalibogowa, Ossowo, Luczławki i Korzkwy dostał Piotr Pempowski.
W 1570 r. obie części Ch., Korzkwy, Ossowo, Obłaczkowo i Biechowo dzierżył po bracie Ambroży Pempowski. Rok później puścił wyderkafem część Ch. Wielkiego - Wojciechowi Kolnickiemu. Pod koniec XVI w. dobra przeszły w ręce Andrzeja Roszkowskiego, syna Jana - kasztelana przemęckiego. Tenże Jan stał się posiadaczem wsi poprzez ożenek z Barbarą Pempowską. Andrzej R. w 1597 r. dokonał podziału majątku z bratem Janem. On wziął majętność Biechowską (z Ch.), a Jan: Niezamyśl, Jeziora Małe i in. W tym samym roku Andrzej Roszkowski sprzedał wyderkafem Janowi Bronikowskiemu: "Chwalibogowo W. i Małe, Książno osadę i sołectwo, część wójtostwa we wsi Chwalibogowo M. oraz wolny wyręb w lasach wsi Murzynowo, (z wyj. 1 sadzawki w Książnie)". Żoną Andrzeja była Anna z Wierzbna Rydzyńska, której w 1599 r. zapisywał na swoich dobrach kwotę 17 tys. złp. jako wiano. Roszkowscy zniknęli stąd w latach 30. XVII w. Obie wsie Ch. stały się własnością Brezów, a następnie Jana Pruślińskiego, ożenionego z Barbarą Jaskulecką. Ta po śmierci męża wyszła 2-o v. za Jana Kruczyńskiego. W 1635 r. sąsiad z Chociczy, Samuel Czyżewski, wraz z kupą zbrojnej czeladzi napadł nocą na Chwalibogowo. W sądzie występował przeciwko niemu drugi mąż dziedziczki.
Kilka lat później oficjalnym dziedzicem został syn Jana - Piotr Pruśliński. W 1641 r. sprzedał on majątek Samuelowi Grudzieckiemu, za kwotę 8500 złp. Przy transakcji uczestniczyły siostry Piotra: Dorota i Marjanna. Grudziecki (czy też Grodziecki) miał synów: Jana i Stanisława. Ten drugi zmarł przedwcześnie, natomiast Jan w 1687 r. sprzedał oba Chw., Korzkwy i Barycz Krzyżanowskim. Byli to synowie Mikołaja K.: Stefan i Eustachy i ich kuzyni, synowie Wacława: Tomasz i Andrzej Krzyżanowscy.
Niestety nie wiemy jak potoczyły się dalsze losy tej rodziny, natomiast kolejnym posiadaczem Ch. był Stanisław Świerczyński, ożeniony z Katarzyną Przyborowską, którzy w 1700 r. sprzedali majątek Łęskim. Na pocz. XVIII w. obie wsi Ch. wraz z przyległościami należały do Andrzeja Łęskiego, ożenionego z Jadwigą Bogucką. Ich córka Anna wyszła za Jakuba Chełkowskiego, któremu dano majątek w tenutę (rodzaj dzierżawy). W 1711 r. młodym Chełkowskim urodziła się córka Marianna Agnieszka.
W 1713 r. Jadwiga Bogucka wyszła za Franciszka Wyszławskiego, dobra zaś sprzedała swoim synom: Janowi, Józefowi, Maciejowi, Antoniemu i Franciszkowi Łęskim. Z tychże dziedzicem został w 1720 r. Józef Ł., który spłacił pozostałych braci. Rok później ożenił się on z Marianną Zakrzewską, córką Mikołaja i Konstancji Olewińskiej. Zapisał jej w posagu kwotę 20 tys. złp. Miał z tąż Marianną córkę Zofię, która wyszła za Stanisława Korytowskiego h. Mora, przenosząc na niego dobra w wianie. Tym sposobem w latach 40. XVIII w. dziedzicami obu Ch. byli Korytowscy. Mieli oni czworo dzieci: Franciszka, Fabiana, Mariannę oraz Annę. Zofia zmarła ok. 1753 r., gdy synowie byli już pełnoletni. W tymże roku sprzedali oni wolne pastwiska w Ch. Piotrowi Pawłowi Cielęckiemu - dziedzicowi Grzymisławic. Rok później sprzedali cały majątek, czyli oba Ch., Korzkwy i Barycz - Wojciechowi Szczytnickiemu h. Belina, za kwotę 50 tys. złp. Siostrom: Mariannie zam. za Poklękowskiego i Annie wyznaczyli posagi po 9230 złp. Wojciech Szczytnicki ożeniony był z Ludwiką Dobrzycką; mieli oni trzech synów: Józefa, kolejnego dziedzica Ch., Stefana i Michała oraz siostrę Pelagię. W 1779 r. bracia dokonali ugody działowej. Chwalibogowo, Chwalibogówko, Korzkwy i prawa nabyte do wsi Zawada dostał Józef S. Pelagia, która wyszła za Mikołaja Taczanowskiego otrzymała 100 tys. złp. posagu.
W 1783 r. Ignacy Suchorzewski h. Zaremba - dziedzic wsi Bardo - ufundował tam nowy kościół. Kamień węgielny położono w obecności m.in. Józefa Szczytnickiego, dnia 4 sierpnia 1783 r. Dwa lata później zapisał "z miłości braterskiej" 70 tys. złp. siostrze Pelagii. Żoną dziedzica była Krystyna z Kuczborskich. Zapewne w latach 80. wybudowali oni nowy dwór w Ch. Ekonomem dworskim był wówczas Ksawery Zbyszewski, zaś kapelmistrzem Maciej Ibkowski. Dziedzic zmarł w 1789 r., a rok później wdowa Krystyna wyszła za Walentyna Korytowskiego.
Na pocz. XIX w. dziedzicami Ch. zostali Otoccy. Od 1. poł. stulecia do końca lat 50. właścicielem dóbr był Kazimierz Otocki, a następnie Piotr Wilkoński, ożeniony z Apolonią Drwęską h. Langner. W 1850 r. ich syn Ludwik zaślubił Stanisławę Toczkowską z Lechlina. W tym samym roku dobra zostały wystawione przez sąd we Wrześni na licytację. Wartość majątku oszacowano na 90976 talarów; poszukiwano też prawnych następców Otockich oraz sukcesorów Chryzostoma Niegolewskiego. Tak więc młodzi Wilkońscy zamieszkali w Lechlinie, gdzie 3 lipca 1861 r. urodziła się ich córka Teresa Wanda. Kolejnym właścicielem Chwalibogowa został Józef Kęszycki, który w 1873 r. ożenił się w kościele farnym w Poznaniu, z Wandą Swinarską, córką Ernesta S. - dziedzica Kruszewa.
W 1885 r. Chwalibogowo pod Wrześnią dzieliło się na gminę oraz dominium należące do Kęszyckiego, obejmujące 2596 mórg gruntów. Oprócz tzw. "wsi szlacheckiej" do Ch. zaliczano folwark Chwalibogówko i pustkowie Korzkwy. We wsi znajdowało się 19 domów z 244 m-cami, w tym 206 katolików, 19 ewangelików i 6 żydów; 160 analfabetów.
Na pocz. XX w. majątek przeszedł w ręce niemieckie. Właścicielem został szambelan królewski Rudolf von Skrbensky (?). Dobrami zarządzali oberinspektor Czerny oraz rentmeister Jaschik. W 1913 r. dobra rycerskie Ch. wraz z Chwalibogówkiem i Stefanowem obejmowały 731 ha, w tym 708 ha ziemi uprawnej i 10 ha łąk i pastwisk. Dochód z ziemi wykazywany fiskusowi jako podstawa do naliczenia podatku szacowano na 7573 marki. Po wyzwoleniu Polski w 1920 r. niemieccy właściciele opuścili wieś. W 1926 r. Ch. wraz z folwarkami Chwalibogówko i Stefanowo miały 737 ha, w tym 663 ha ziemi uprawnej, 10 ha łąk i pastwisk oraz 64 ha nieużytków. Czysty dochód gruntowy tego majątku wynosił 2383 talary. Właścicielem był ppłk Aleksander Myszkowski, a dyrektorem majątku Artur Ogurek. Gospodarstwo posiadało krochmalnię, kolejkę polną i pługi parowe. W 1930 r. wieś miała 395 mieszkańców. Na terenach majętności Ch. znajdowały się w okresie międzywojennym aż cztery szkoły. Na skutek reformy administracyjnej III Rzeszy (w 1943 r.) wieś otrzymała nazwę Dietrichsfelde. Po wojnie dawne dobra zostały zabrane i rozparcelowane przez Skarb Państwa Polskiego.
Źródła:
Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich... 1880-1902;
Teki Dworzaczka (Regesty, Monografie) Biblioteki Kórnickiej P.A.N.;
Marek Jerzy Minakowski, Wielka genealogia Minakowskiego (Wielcy.pl);
Księga Adresowa Gosp. Rolnych Woj. Poznańskiego, 1926;
Guter=Adreßbuch für die Prowinz Posen, wyd. 2, Lipsk 1913;
Księga Adresowa Polski, 1930;
Geoportal;
Mapster:
5964 @ Topographische Karte 1:25 000 (Meßtischblatt) cz. wsch. (Ostdeutschland) /1870 - 1945/
- plik mapy: 3771_Gozdowo_2_1940.jpg
11821621 @ Topographische Karte 1:25 000 (Meßtischblatt) cz. wsch. (Ostdeutschland) /1870 - 1945/
- plik mapy: 3771_Gozdowo_X.1944_uniberk_C056972638.jpg
Wszystkie prawa zastrzeżone!

Opis

Pałac piętrowy, fasadą skierowany na płd. (z niewielkim odchyleniem wschodnim), ze środkowym ryzalitem wyższym od głównego korpusu. Nakryty dachem mansardowym z lukarnami.
Układ przestrzenny zespołu (poza częścią rezydencjonalną) mocno zniekształcony z powodu przebudowy, zasypania stawów, zmiany przebiegu dróg wewnętrznych, etc.

Park

Park z k. XIX w. o pow. 4,35 ha. Zaniedbany, zachowany w dawnych granicach. Po 2. w. św. zniknęły jedynie sady owocowe rozciągające się w kier. zachodnim, po drugiej stronie lokalnej drogi i na płn. w kier. zabudowy gospodarczej.

Inne

tekst: Marek polskiezabytki.pl 2011