Bruczków

Stan obecny

Dom Pomocy Społecznej

Historia

Zespół pałacowy i folwarczny z XIX w.
Pierwsza wzmianka o wsi pochodzi z 1392 r., kiedy to jej właścicielem był Hinak de Bruczowo. Już w tamtym czasie lokowana była na prawie magdeburskim. W poł. XV w. wymieniana jest Barbara, żona "Sismundi (Zygmunta) dziedzica w Zymlyno", która części dziedziczne po matce sprzedała za 200 grzywien Dominikowi, dziedzicowi w Murzynowie. Inne części wsi w tym czasie należały do Piotra z Bnina - kasztelana z Lądu, który zamienił je z Mikołajem Tumigrałą za 2 części Miechorzewa w pow. pyzdrskim. W 1463 r. w drodze zamiany za Czempiń, liczne dobra, w tym połowę Bruczkowa przejął w posiadanie Andrzej z Czempinia. W 1474 r. tenże Andrzej, kasztelan kamieński, zwany był już Czopskim. Po nim odziedziczyli bracia niedzielni Jakub i Andrzej, których w 1486 r. pozywali wikariusze poznańscy. Tym sposobem wieś przeszła pod panowanie kanoników, a na pocz. XVI w. dziedzicem był Maciej Mokronoski, który w 1547 r. zapisał majątek bratankom: Maciejowi, Bartłomiejowi i Stanisławowi Mokronoskim. Ci przyjęli nazwisko od nazwy posiadanej wsi i od czasu darowizny zwali się Bruczkowskimi alias Mokronoskimi. Już w 1553 r. we wsi był dwór z sadzawką, własność Bartłomieja M. s. B., który w 1556 r. sprzedał swe części Wolfgangowi Krzyckiemu za 2500 złp. Ten ożenił się z Jadwigą Pogorzelską, z ktorą miał syna Mikołaja. Jeszcze przed 1560 r. dwór należał do Stanisława Krzyckiego, ożenionego z Zofią Droszewską. Na skutek licznych transakcji, w 1574 r. dziedzicem został Jan Pogorzelski, ożeniony z Katarzyną Jaraczewską. Przez kilka kolejnych lat skupował różne dobra od Zygmunta Bnińskiego, w tym młyn i staw w Skokowie i kmieci w Bruczkowie. Po jego śmierci dobra przejął Łukasz Jutrowski, dziedzic Pyrzyc w pow. kaliskim, któremu Jan Bniński winien był pieniądze. W 1590 r. Bruczkowo odziedziczyła wdowa po nim, Zofia Bułakowska. Inne działy B. dwa lata później dostał Ulisses Bniński, następnie przypadły one Piotrowi i Stanisławowi, którzy w 1597 r. sprzedali je Andrzejowi Jemiełkowskiemu za kwotę 4 tys. złp. Tym sposobem na pocz. XVII w. dziedzicami B. byli równolegle Stanisław Bruczkowski i Andrzej Jemiełkowski. W kolejnych latach ten drugi wykupił części Bruczkowskiego i stał się właścicielem całości dóbr. W 1626 r. odziedziczyli po nim synowie: Aaron, Wojciech i Kazimierz Jemiełkowscy. Wieś w tym czasie dzieliła się na Bruczkowo Wielkie i Małe. W 1640 r. częściowo przeszła w posiadanie Stanisława Przyjemskiego, a częściowo była jeszcze w rękach spadkobierców Jemiełkowskich: wdowy po Andrzeju i jej syna - ks. Kazimierza, proboszcza jutrosińskiego. Po "potopie" szwedzkim Bruczków stał się własnością Aleksandra Przyjemskiego, chorążego kaliskiego, ożenionego z Zofią Gąsiewską h. Korwin. Oprócz tej wsi w skład ich dóbr wchodziły Siedmirogowo i Cielmice. Na przełomie XVII i XVIII w. dziedzicem byl Jan Kazimierz Miaskowski h. Bończa, a następnie Jan Tworzyański, łowczy wschowski. W 2. poł. XVIII w. Piotr Sapieha, hrabia na Lachowicach i Sapieżynie, wojewoda smoleński, ustanowił dziedzicem Siedmiorogowa, Cielmic i Bruczkowa podczaszego warszawskiego - Wojciecha Szamockiego, po którym dziedziczył Antoni Szamocki, kawaler maltański. Zapewne druga część wsi była w tym samym czasie własnością Bartoszewskich, po których dziedziczył Marcin Molski, podporucznik kawalerii narodowej. W 1796 r. jako dziedzic Bruczkowa wymieniany jest Wit Modest Pomorski (1744-1800), ożeniony z Petronelą Ryszewską, a po jej śmierci z Rozalią (Różą) Wierusz Walknowską h. Wieruszowa. Na przełomie XVIII i XIX w. wieś prawdopodobnie należała do Marcina Węsierskiego h. Belina, ożenionego z Katarzyną Zarembą z Kalinowy h. wł. W tym okresie w zapiskach istnieje pewien bałagan. Można domniemać, że Katarzyna rozwiodła się z Węsierskim i wyszła za Józefa Nieświastowskiego h. Nałęcz. Ich synem według Minakowskiego był Jan Nepomucen (1804-1855), trzykrotnie żonaty. Jednak w Regestach Dworzaczka znajdujemy, że w 1804 r. urodził się Józef Kalasanty Leon, syn Józefa Nieświastowskiego i Katarzyny z Zakrzewskich, a w 1813 r. Józef, syn dziedzica i służącej, niejakiej Justyny. W 1. poł. XIX w. majątek zarządzany był głównie przez posesorów, m.in. Jankowskich i pod koniec lat 30. wystawiony został na licytację. W 1838 r. Bruczków nabył Karol August Friedrich von Graeve (1790-1853), za kwotę 19180 talarów. Ożeniony był z Joanną Jeziorkowską (1799-1857), z którą miał 5 dzieci: Aleksandra (późniejszego dziedzica Kołaczkowa), Dorotę, Emilię, Wandę i Klarę Matyldę Honoratę. Z tychże w 1845 r. Bruczków dostała Emilia (1830-1887). W tym samym roku wyszła za Krzysztofa Rotkiewicza z Kroczyc. Mieli jedyną córkę Wandę (1845-1927), która w 1864 r. we Wrocławiu wyszła za Władysława Jana Antoniego Koczorowskiego z Koczorowa herbu Rogala (1837-1865) - dziedzica Czerminka w parafii Kucharki. Ten zmarł rok później, mając zaledwie 28 lat, w roku urodzenia się ich córki Marii. Wówczas też Wanda oficjalnie odziedziczyła Bruczkowo. W prowadzeniu majątku pomagał dziedziczce posesor, Tytus Pleciński z żoną - Idą Jordan. Kolejnym nieszczęściem dla Wandy była śmierć zaledwie 11-letniej córeczki Marii w 1876 r. Kolejnymi posesorami byli Bronisław Dobiecki z żoną Marią Graeve. Wanda Koczorowska postanowiła zająć się nauczaniem i wychowywaniem biednych dzieci, co czyniła przez ponad 40 kolejnych lat. Zmarła 3 stycznia 1927 r. w Bruczkowie i pochowana została w Borku. Około 1885 r. na Bruczków leżący w pow. krotoszyńskim składały się 3 miejsca: Bruczków Nowy z 3 domami i 66 mieszkańcami wyznania katolickiego, Bruczków Stary z 20 domami i 238 m-cami, również katolikami oraz dominium o pow. 3987 mórg. Do dominium przynależało 6 domów ze 136 m-cami. Wieś chyba jako jedyna w tamtym czasie nie posiadała analfabetów. W 1926 r. oficjalnym właścicielem majątku kierowanego przez Wandę Koczorowską był Zakład Wychowawczy w Bruczkowie, Tow. z o.p. Dobra liczyły 420,5 ha, w tym 351,5 ha ziem uprawnych, 5 ha łąk i pastwisk, 23,25 ha lasów i 40,75 ha nieużytków. Przynosiły 1329 talarów czystego dochodu gruntowego. Schorowana dziedziczka przed swoją śmiercią postanowiła, aby majątek otrzymało Zgromadzenie Księży Werbistów. Ci osiedlili się w Bruczkowie 2 lata po jej śmierci i utworzyli Małe Seminarium Misyjne, prowadząc zarazem wzorowy zakład wychowawczy. W 1930 r. we wsi mieszkało 600 osób. Po wybuchu 2. wojny światowej Niemcy utworzyli w pałacu obóz przejściowy dla duchownych, w którym więzili 56 polskich księży i 12 zakonników. 58 z nich zostało wywiezionych do obozu koncentracyjnego w Buchenwald. W czasie okupacji wsi nadano nazwę Bruckau. W 1940 r. w pałacu utworzono zakład germanizacyjny dla dzieci polskich. Po wyzwoleniu majątek został przejęty przez Skarb Państwa Polskiego, a na terenie dawnego folwarku utworzono Państwowe Gospodarstwo Rolne, zlikwidowane w latach 90. XX w. Obecnie Pałac jest własnością Domu Pomocy Społecznej w Zimnowodzie.

Źródła:
Wikipedia
Teki Dworzaczka (Regesty)
Wielka Genealogia Minakowskiego
Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich...
Księga Adresowa Gosp. Rolnych woj. Poznańskiego, 1926
Księga Adresowa Polski, 1930
Portal "Internetowe kroniki wsi" - "Witamy w Bruczkowie"
http://www.bruczkow.powiatgostyn.pl/Historia_wioski_i_zabytki,6780.html
Wszystkie Prawa Zastrzeżone (P.Z.)

Opis

Pałac klasycystyczny. Budynek wzniesiony na planie wydłużonego prostokąta, w dłuższej osi północ-południe. Składa się z dwu zasadniczych brył o różnych szerokościach. Fasadą skierowany jest na zachód. W jej północnej, zapewne nowszej części usytuowano znaczny ryzalit. Wejście osłonięte czterokolumnowym portykiem dźwigającym balkon, znajduje się w osi południowej bryły pałacu i poprzedzone jest okrągłym podjazdem. Nieznaczny ryzalit z portykiem zwieńczony jest trójkątnym frontonem.

Park

Park z 2. poł. XIX w. o pow. 2 ha. ze stawem w południowej części. Część rezydencjonalna zespołu, czyli park z pałacem stanowią jego wschodnią połowę. Zachodnią stanowi podwórze gospodarcze. Dawny układ przestrzenny założenia dworskiego, pomimo niewielkich zmian jest zachowany.

Inne

Oficyna.
Folwark, nr rej.: 1327/A z 9.07.1992

tekst: Marek polskiezabytki.pl 2011