Brodowo

Stan obecny

Własność prywatna - Hotel z restauracją \\\"DWOREK\\\" w Brodowie.

Historia

Dwór z XIX w.
Brodowo to wieś leżąca przy DK nr 11, w odległości 4,5 km na płd. wschód od Środy Wielkopolskiej. Pierwszą zapiskę o tej wsi znajdujemy w 1410 r., kiedy to Mikołaj z Brodowa "zapowiadał" Jeleńczewo, przeciwko czemu sprzeciwiał się Filip Trąbiński (z Trąbinka). W 1427 r. Wojciech z Brodowa kwestionował kupno części Nagradowic, przez Trojana z Szarowa Pańskiego (z ziemi sieradzkiej). Zapewne Wojciecha synem był Marcin, ożeniony z Dorotą (z Borakowa). W 2. poł. XV w. wieś składała dziesięciny biskupom poznańskim, a w 1468 r. biskup Andrzej Bniński nadał dziesięciny snopowe i pieniężne ze wsi Brodowo - Sędziwojowi z Soboty. Osiem lat później Bniński nadał te dziesięciny (małdraty) z B. - biskupowi Urielowi z Górki Miejskiej. Dziedzicem wsi był w tym czasie Szymon Brodowski, ożeniony z n.n. Jadwigą. W zapisce z 1470 r. pojawia się wraz z nim Jan Młyński. Szymon miał siostrę Agnieszkę zamężną za Filipa z Miłosławia, których córką (czyli siostrzenicą Szymona) była Elżbieta zamężna za Jerzego Wrzesińskiego.
Córka Szymona Brodowskiego - Zofia - w 1474 r. wyszła za Mikołaja Kobyleńskiego, przyszły zięć dostał (na tzw. wyderkaf) od ojca wieś Młodzikowo wraz z młynem na Warcie. Z zapiski z 1477 r. wynika, że we wsi był także sołtys Jan, którego w tymże roku pozywali klerycy z Szamotuł - Kasper i Andrzej. Brodowski posiadał także wieś Mroczki, której część sprzedał w 1486 r. Stanisławowi Pierzchleńskiemu. Żył on jeszcze w 1487 r. Po śmierci Szymona dobra w Brodowie przeszły na dzieci zięcia Kobylińskiego: Wojciecha i Katarzynę, zamężną za Jana Radomickiego. Na pocz. XVI w. sprzedali oni część wsi Wojciechowi Potulickiemu z Chodzieży, kasztelanowi kamieńskiemu. W 1505 r. dziedzic dokonał zamiany z Mikołajem Młyńskim za Uchorowo, Małą Goślinkę i Szymankowo. Na nowo pozyskanych wsiach Młyński zapisał po 300 grzywien posagu i wiana swej żonie Dorocie Łukowskiej. W latach 30. XVI w. przezwał się Brodowskim, natomiast jego brat Jan pozostał przy nazwisku Młyński. Mieli z Dorotą czworo dzieci: Zofię zamężną za Benedykta Rosnowskiego, Stanisława, Jana i Michała. Mikołaj zmarł w 1540 r. Prócz Brodowa Młyńscy posiadali Januszewo, Kantorowo, Radzewo i Młodzikowo. Brodowo zostało podzielone pomiędzy Michała i Stanisława. Obaj panowie zapisywali na tych częściach posagi swoim żonom: Michał - Zofii Chwałkowskiej (w 1545), a Stanisław - Magdalenie Włościejewskiej (w 1547).
W 2. poł. XVI w. wieś odziedziczyli synowie Stanisława: Andrzej i Marcin. Ten drugi w 1585 r. zapisywał po 1700 złp. posagu i wiana żonie Jadwidze Pierzchlińskiej. Pięć lat później ich kuzyn Jerzy (syn Michała) zapisywał na Brodowie i Młodzikowie z młynem na Warcie, po 4 tys. złp. posagu i wiana żonie Agnieszce Konarzewskiej.
Po śmierci Marcina B. wdowa wydzierżawiła dobra Stefanowi Czackiemu z Rogowa. Pozostali Brodowscy z czasem wymarli, bądź opuścili B. Panny Brodowskie powychodziły za mąż, przez co we wsi pojawiły się nazwiska nowych dziedziców: Obiedzińscy, Żychlińscy h. Szeliga i Zieleńscy. W 1642 r. Anna z Brodowa, wdowa po Wojciechu Zieleńskim sprzedała 1/2 Brodowa i Młodzikowa swemu synowi Adamowi. Po 2. wojnie szwedzkiej ("potopie") taż Brodowska sprzedała wieś Rogalińskim, zaś ci scedowali (w 1662) Janowi Sebastianowi Osieckiemu, chorążemu brzesko-kuj, zięciowi tejże Zieleńskiej. Żona Jana (córka Anny i Wojciecha Z.) miała na imię Marianna; zmarła ok. 1680 r. Miała z Osieckim córkę Annę oraz syna Stanisława Andrzeja. Dziedzic mieszkał w miejscowości Stawiec, dlatego też Brodowo było przedmiotem licznych dzierżaw i wyderków (wyderkaf - sprzedaż z prawem odkupu).
Andrzej Osiecki został łowczym inowrocławskim, a w 1690 r. zastawił 1/2 Brodowa piotrkowskiemu kolegium księży pijarów. Dwa lata później zastawił wieś Kazimierzowi Stefanowi Iwańskiemu. Powtarzał te transakcje co roku, podobnie jak ojciec, nieźle na tym zarabiając. Po nim Brodowo odziedziczył syn Antoni, który w 1746 r. ustanowił tu posesora - Jerzego Radlic-Hazę, syna Aleksandra i Urszuli Golcz. W 1755 r. posesję tę przejął Józef Objezierski, syn Stanisława i Apolonii Karśnickiej. W tym czasie właścicielką wsi była córka Andrzeja i Eleonory Grabskiej - Konstancja Osiecka. Jej matka po śmierci Andrzeja wyszła za Sebastiana Hazę, burgrabię konińskiego. Sama zaś Konstancja wyszła za Jana Krambera, z którym miała syna Ignacego.
W 1756 r. Konstancja Kramber wraz z synem sprzedali Brodowo, Murzynowo, Chwałkowo, Brodowo i in. - Jerzemu Sebastianowi Radlic Hazie, czyli wcześniejszemu posesorowi Brodowa. Jeszcze w tym samym roku Haza odsprzedał te posiadłości Edwardowi Garczyńskiemu, kasztelanowi rozpirskiemu, synowi Stefana, wojewody poznańskiego. Posesorem wsi w latach 60. został Hektor Koszutski z Pierzchna. Już po kilku kolejnych latach właścicielem Brodowa, Chwałkowa i in. został Jan Korytowski, podczaszy poznański, syn Antoniego i Anny Łaskawskiej. Odkupił on wieś od sukcesorów Osieckich. Za czasów jego rządów, posesorem wsi był Karol Zieliński. W 1786 r. Korytowski sprzedał Brodowo Piotrowi Drwęskiemu h. Gozdawa, pisarzowi ziemskiemu poznańskiemu, synowi Tadeusza i Marianny Skórzewskiej. Żoną Drwęskiego była Wiktoria Bielińska. W 1787 r. w Brodowie urodziły się im bliźnięta; syn Wacław Gerard... i córka Eufrozyna. (zm. 1788). W 1798 r. starsza siostra owych bliźniaków - Franciszka - wyszła za Maksymiliana Taczanowskiego h. Jastrzębiec z miasta Pogorzeli. Rok później urodził się tychże syn - Józef Grzegorz Mikołaj Piotr.
Na pocz. XIX w. dziedzicem B. został bratanek Józefa - Ludwik. Przydybał on gdzieś córkę pracownika Jarosza (półkmiecia) - Agnieszkę, a w 1802 r. ta urodziła mu córkę Kunegundę. Z tego nieformalnego związku miał jeszcze Drwęski pięć córek: Antoninę (ur. 1804), Jadwigę (ur. 1805), Agnieszkę, która zmarła przy porodzie, 15 kwietnia 1806 r.; Justynę (ur. 1807) i Apolonię (ur. 1809). Z panną Jaroszanką dziedzic się ostatecznie nie ożenił.
W 1819 r. 17-letnia Kunegunda D. wyszła za Wojciecha Tyburcego Chodupskiego. Zmarła podczas porodu córki - Kunegundy Antoniny Emilii (dziecko przeżyło). Pięć lat później 20-letnia Antonina Drwęska wyszła w Brodowie za Edwarda Potockiego h. Pilawa. Jej siostra Apolonia w 1831 r. wyszła za Piotra Wilkońskiego z Zimina, syna Tadeusza i Zofii Bronikowskiej. Rok później w Brodowie urodziła się ich córka Zofia Wanda Paulina. Kolejne dzieci: Ludwik Tomasz (1832) i Sydomia Jadwiga (1834) - urodziły się w Dalabuszkach, gdzie młody Wilkoński był posesorem. Dziedzic Brodowa Ludwik Drwęski zmarł dnia 7 lutego 1838 r. Miał 61 lat.
Około 1840 r. w Brodowie odnotowano Konstantego Sczanieckiego, lecz nie wiadomo, czy przebywał tu chwilowo, czy też pełnił jakąś funkcję. Rok później pojawia się 25-letni Wiktor hr. Szołdrski z Brodowa, który zaślubił w Drzązgowie Teresę hr. Grudzińską. Był on jednym z trzech synów Wiktora Tomasza Antoniego (1775-1830) i Melanii Emilii Katarzyny Krzyżanowskiej h. Świnka. Jednak to nie on został oficjalnym dziedzicem Brodowa, lecz brat - Włodzimierz Damazy Walentyn (1818-1894), ożeniony z Marią Szołdrską (1820-1903). Ci mieli troje dzieci: Józefę (1847-1894) za Rogalińskim, Mariannę (1849-1927) i Jana (1851-1927), ożenionego z Antoniną Marią Eleonorą Żychlińską h. Szeliga (1858-1939). Jan i Antonina mieli również troje dzieci: Jana Wiktora Antoniego (1881-1939), ożenionego z Elżbietą Marią Heleną ks. Czartoryską; Marię Zenobię Antoninę (1882-1941) za Biegańskim oraz Wiktora (1887-1952), ożenionego z Marią Anielą Franciszką Koczorowską h. Rogala (1891-1975). Co oczywiste, w Brodowie wraz z bratem mieszkał bezpotomny Wiktor, który zmarł 30 czerwca 1885 r. Jego żona, Teresa z hrabiów Grudzińskich zmarła dnia 28 października 1887 r.
W 1885 r. Brodowo leżące w pow. średzkim dzieliło się na wieś z 24 domami i 204 m-cami (wszyscy katolicy; 97 analfabetów) oraz dominium z 11 domami i 251 m-cami (w tym 1 ewangelik; 108 analfabetów). W skład 3760 morgowej domeny wchodził folwark Marianowo. W latach 90. plenipotentem dóbr był Kazimierz Długołęcki z żoną Walentyną Preibisz. Z kolei administratorem majątku był Walenty Wilkoszewski, ożeniony z Marią Świdzińską. Brodowo stanowiło już wówczas tzw. dobra rycerskie - Rittergut. W 1908 r. nabył je Bronisław Teodor Wize z Ocieszyna. W 1913 r. B. wraz z folwarkiem Marianowo miało 953 ha obszaru, w tym 618 ha ziemi uprawnej i 45 ha łąk. W gospodarstwie było 81 koni, ponadto hodowano 253 szt. bydła, 60 szt. cielaków, 20 owiec i 241 szt. trzody chlewnej. Czysty dochód gruntowy wykazywany do wyliczenia podatku gruntowego wynosił 7512 marek. Zarządcami była niemiecka rodzina Arndt.
Bronisław Wize (ur. 1867) ożeniony był z Marią Krzyżanowską i mieli sześcioro dzieci: Zofię (1875-1936), Aleksandrę (1898-1931), Elżbietę Marię (1901-1944), Witolda Józefa (1898-1931, zginął w katastrofie lotniczej, odznaczony Krzyżem Walecznych) oraz Tadeusza Mariana Filipa (ur. dnia 8 grudnia 1896 r.). Imienia trzeciego syna, adwokata (1906-1970) nie znamy. W 1930 r. Tadeusz ożenił się z Józefą Jarmułt-Mlicką (piszącą się z Komaszyc) h. Dołęga. Mieli oni troje dzieci: Andrzeja Bronisława (ur. 1933), Barbarę Zofię (ur. 1937) oraz Marka Antoniego (1947-2002). Żyją liczne dzieci Andrzeja i Barbary, urodzone w latach 50. i 60. XX w.
W 1926 r. Brodowo z folw. Marianowo Brodowskie miało 933 ha obszaru, w tym 618 ha ziemi uprawnej, 45 ha łąk i pastwisk, 250 ha lasów i 20 ha nieużytków. Gospodarstwo posiadało piłę tarczową i pług parowy. Czysty dochód gruntowy wynosił 2590 talarów. W 1930 r. wieś miała 555 mieszkańców; był tu wiatrak M. Starzewskiego i kuźnia J. Domańskiego. W latach 1943-45 wieś nosiła nazwę Reichstedt, zaś Marianowo - Marienfelde. Po 2. wojnie światowej dawne dobra przejął Skarb Państwa Polskiego. W przydrożnym dworku obecnie znajduje się hotel i restauracja.
Źródła:
Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich... 1880-1902;
Teki Dworzaczka (Monografie, Regesty) Biblioteki Kórnickiej P.A.N.;
Słownik Historyczny Ziem Polskich w Średniowieczu, Inst. Historycznego P.A.N.;
Marek Jerzy Minakowski, Wielka genealogia Minakowskiego (Wielcy.pl);
Księga Adresowa Gosp. Rolnych Woj. Poznańskiego, 1926;
Guter=Adreßbuch für die Prowinz Posen, wyd. 2, Lipsk 1913;
Wykaz alfabetyczny wszystkich posiadłości ziemskich w W. Księstwie Poznańskiem, Berlin, 1872;
Księga Adresowa Polski ..., 1930;
Geoportal;
Mapster:
6611 @ Topographische Karte 1:25 000 (Meßtischblatt) cz. wsch. (Ostdeutschland) /1870 - 1945/
- plik mapy: 3869_Sulencin_1944.jpg
Wszystkie prawa zastrzeżone!

Opis

Dwór eklektyczny, wzniesiony na planie prostokąta, z szerszą częścią parterową, do której dobudowano w okresie powojennym piętro. Budynek nakryty płaskim, dwuspadowym dachem. We wnętrzu układ pomieszczeń dwutraktowy.

Park

Park krajobrazowy z poł. XIX w. o pow. 6,8 ha. Park zachowany w dawnych granicach, choć przed 1945 r. był znacznie większy, rozciągając się dalej na północ. Pozbawiony został także sadów znajdujących się we wschodniej części. Park jest czysty i zadbany, z zachowanym częściowo układem dawnych alejek. Dzięki obecnemu właścicielowi stanowi piękną enklawę zieleni. Wśród cennego starodrzewu w wieku 100-220 lat, rośnie kilka okazów pomnikowych.

Inne

tekst: Marek polskiezabytki.pl 2011