Borków Stary

Stan obecny

Własność prywatna p. Krzysztofa Gregorczyka.

Historia

Dwór z 1. poł. XIX w.
Pierwsze wzmianki o wsi pochodzą z 1260 i 1282 r., kiedy to była własnością książęcą. Lokacji na prawie średzkim dokonał książę Bolesław Pobożny w 1264 r. W 1288 r. ks. Przemysław sprzedał 6 łanów we wsi Arnoldowi, synowi Jana. Pierwszy kościół i parafia istniały we wsi już w XV w. Wzmianki pisane o świątyni pochodzą z 1412 oraz 1511 r. W XVII w. wieś stała się własnością szlachecką i należała do Jerzego i Jakuba Szyszkowskich h. Ostoja. W 1612 r. jej współwłaścicielem został Marcin Szyszkowski, biskup płocki. Później była częściowo w rękach Bogusława Zbąskiego, podkomorzego lubelskiego, ożenionego z Anną Stanisławską. Wdowa Zbąska dzierżyła wieś jeszcze na pocz. XVIII w. Część Borkowa związaną ze Skarszewkiem w 1675 r. przejął Jan Oleśnicki, podkomorzy kaliski, a w 1691 r. Anna Stanisławska. Od 1704 r. dziedzicem połowy wsi oraz Skarszewka był miecznik płocki Kazimierz Sokołowski, a pozostała nadal była w rękach wdowy Zbąskiej. W kolejnych latach dobra po niej odziedziczył Jan Tarło z Czekarzewic, biskup poznański, który w 1710 r. wybudował we wsi kościół p.w. św. Andrzeja Apostoła. W 1731 r. dał majątek swojej bratanicy, pannie - Izabelli Tarłowej, starościance goszczyńskiej. Część wsi (skarszewską) w tamtym czasie stanowiły dobra tzw. królewskie, a 2. część (północna) od pocz. stulecia do 1773 r. należała do kolegium Jezuitów z Kalisza. W 1789 r. wieś liczyła 18 dymów i 124 mieszkańców. Na pocz. XIX w. dziedzicem cz. królewskiej był gen. Józef Zajączek h. Świnka, a po nim Piotr Gałczyński, który w 1817 r. sprzedał ją Janowi Chryzostomowi Mikorskiemu (1776-1849), synowi Józefa i Krystyny Miaskowskiej h. Bończa. Właścicielem 2. części był Józef Bogdański, ożeniony z Antoniną Jakubową Ulejską, od których w 1823 r. dobra nabył wspomniany Jan Chryzostom Mikorski, tym sposobem stając się właścicielem całej wsi. Hrabia ożenił się z Julią de Bruant, z którą miał syna Romana (1814-1863). Prawdopodobnie to dla nich w 1. poł. XIX w. wzniesiony został obecny dwór. Roman oficjalnie odziedziczył majątek w 1850 r., a zaledwie rok później sprzedał Borków Felicjanowi Taczanowskiemu h. Jastrzębiec, synowi Mikołaja i Pelagii Byliny-Szczytnickiej h. Belina. Dalej przez jakiś czas majątek dzierżyli: spokrewniony przez Zbijewskich - Kazimierz Suchorski oraz Emilian Węgierski. Od około 1873 r. majątek był już w rękach Ildenfonsa Chełkowskiemu z Chełkowa h. Wczele (1833-1904). Ten ożenił się z Józefą Łukaszewicz h. Trójstrzał, z którą miał 3 dzieci: Joannę, Seweryna i Nepomucena. Z drugiej żony, Stanisławy Szczerskiej miał jeszcze syna Franciszka. Dziedzicem został Nepomucen (1867-1912), który w 1898 r. ożenił się w Wyganowie z Ludwiką Przyłuską h. Lubicz. Prawdopodobnie nie pozostawił potomstwa, podobnie jak brat Seweryn, który w 1892 r. zaślubił Zofię hr. Korwin-Krasińską h. Ślepowron, a 7 lat później się rozwiódł. Siostra, Joanna, wyszła za Wojciecha Łubieńskiego h. Pomian, z którym miała córkę Marię (1886-1954). W okresie międzywojennym wieś leżała w gminie Zborów, powiecie kaliskim i woj. łódzkim. Właścicielką majątku o areale 532 ha była wdowa, Ludwika Chełkowska. Zmarła bezpotomnie, a majątek do 1939 r. prawdopodobnie prowadził Józef (1868-1954), syn Franciszka i Felicji Wężyk z Osin h. Wąż. Żoną Józefa Chełkowskiego była Maria Donimirska z Buchwałdu h. Brochwicz (1878-1960). Mieli czternaścioro dzieci, których liczni potomkowie żyją w czasach obecnych. W latach 1943-45 wieś nosiła nazwę Altbaren. Po 2. wojnie światowej majątek został przejęty przez Skarb Państwa Polskiego. Od kilku lat znajduje się w rękach prywatnych.

Źródła:
Teki Dworzaczka (Regesty)
Blog "Borków Stary" na Blogger.com
Strona internetowa "Parki i Ogrody"
Wielka Genealogia Minakowskiego
Prawa zastrzeżone (P.Z.)

Zdjęcie pochodzi z portalu "Parki i Ogrody" http://www.parki.org.pl/parki-dworskie-i-przypalacowe/krajobrazowy-park-dworski-w-borkowie-starym

Opis

Dwór klasycystyczny. Budynek wzniesiony na planie wydłużonego prostokąta, parterowo-piętrowy. Część parterowa nakryta dwuspadowym dachem z lukarnami, piętrowa dachem płaskim. Dwór fasadą skierowany jest na wschód. W części parterowej (północnej) centralnie umieszczony czterokolumnowy portyk, zwieńczony trójkątnym frontonem z herbem Wczele. Późniejsza, piętrowa dobudówka zdobiona jest attyką i panopliami. W elewacji ogrodowej część parterowa dworu posiada wystawkę dachową, zwieńczoną trójkątnie.

Park

Park krajobrazowy z 3 ćw. XIX w., o pow. 2,5 ha, założony przez Kazimierza Suchorskiego na rzucie prostokąta, w miejscu starszych ogrodów otaczających dwór. Nie uwzględniając współczesnego podziału na mniejsze działki, park mógł liczyć ok. 3,5 ha. Do dworu obecnie przynależy 1,88 ha. Od wschodu znajduje się podwórze gospodarcze, a od zachodu droga do Tykadłowa i ogródki działkowe. Układ przestrzenny założenia dworskiego został w znacznej mierze zachowany. Wnętrze parku zdobi zadbany staw z domkiem dla ptactwa oraz ścieżka przyrodnicza. Od dworu do narożników parku prowadzą rozchodzące się promieniście ścieżki. Wśród 16 gatunków drzew i krzewów dominuje robinia akacjowa, jesion wyniosły, kasztanowiec biały i klon pospolity. Ciekawostką są dwa rosnące tu cisy krzewiaste.

Inne

Budynki gospodarcze z 2. poł. XIX w.: stajnia, obora i spichlerz
Lodownia z XIX w.
Kościół barokowy z 1710 r. Odnowiony w 1760 r. Remontowany w 2. poł. XIX w. i w latach 1964-1966.
Plebania mur. z 1913 r.
Mauzoleum Chełkowskich, neoklasycystyczne z k. XIX w.
Brama (dzwonnica), mur. z 1926 r.
Kapliczka mur. z 1898 r. z figurką Madonny
Kapliczka mur. z 1945 r., na m-cu starszej, w podzięce za ocalenie życia i mienia w 2. wojnie światowej.
Zabytkowa zabudowa wsi z przeł. XIX / XX w. Domy mieszkalne nr 2, 8, 18 i 25.

tekst: Marek polskiezabytki.pl 2011