Przeuszyn

Stan obecny

Szkoła podstawowa, filia Sz.P. w Brzóstowej
Przeuszyn 70A, 27-440 Przeuszyn

Historia

Dwór z XIX w.
Przeuszyn to wieś leżąca 6 km na wschód od Opatowa. W źródłach odnotowana także jako Przeyuszyn i Przejuszyn, po raz pierwszy w 1415 r. gdy leżała w pow. sandomierskim i należała do braci: Jana i Jakuba z Pleszowa. Byli oni także posiadaczami Grębocina (k. Proszowic), a nawet części wsi położonej daleko w Wielkopolsce - Kościelca na Kujawach. Wieś P. stała się gniazdem rodowym Przejuskich (Przeuskich) herbu Sulima, z których znany był Mikołaj P. Z łanów kmiecych dziesięcinę o wartości 1 grzywny składano prebendzie krzczonowskiej. Pozostałe łany odprowadzały dziesięcinę biskupowi krakowskiemu. Z kolei folwark płacił plebanowi w Ptkanowie (?). Wg Długosza we wsi byli także zagrodnicy i karczma. W 1578 r. "Przeuszin" należał do Jana Wiliama, było tu 7 osadników, 7 łanów, 1 łan dworski, 1 zagrodnik, 1 komornik i 1 biedny. Przez kolejne stulecia miała wielu właścicieli, a w 1887 r. dzieliła się na wieś i folwark w pow. opatowskim, gminie Ćmiełów i parafii Ptkanów. Było tu 20 domów i 205 mieszkańców, a we wsi pracował młyn wodny. Folwark obejmował 562 morgi, w tym 487 m. ziemi uprawnej, 26 m. łąk, 19 m. pastwisk, 3 morgi lasu i 22 m. nieużytków. Na folwarku było 6 budynków murowanych i 11 drewnianych; na polach obowiązywał płodozmian 10 polowy. We wsi były także 22 gospodarstwa osadnicze, do których należało 167 mórg ziemi.
Prawdopodobnie już pod koniec XIX w. właścicielami wsi byli Piotrowscy h. Ślepowron. W 1930 r. właścicielem majątku o pow. 290 ha był Józef Piotrowski (1886-1945), syn Michała (1837-1911) i Marii Cichowskiej h. Wąż (1847-1920). Józef ożenił się z Anną Wiktorowską (ur. ok. 1910) i mieli sześcioro dzieci: Idziego (ur. 1935), Feliksa (ur. 1937), Marię (1939-2008), Zofię (ur. ok. 1940), Helenę i Janinę. W okresie międzywojennym we wsi było dwóch kowali: J. Pater i P. Tobota. Po 2. wojnie światowej dobra Piotrowskich zabrał i rozparcelował Skarb Państwa Polskiego.
Źródła:
Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich... 1880-1902;
Słownik Historyczno-Geograficzny P.A.N.;
Marek Jerzy Minakowski - Genealogia Potomków Sejmu Wielkiego;
Księga Adresowa Polski, 1930;
Geoportal;
Mapster:
11833952 @ WIG - Mapa Szczegółowa Polski 1:25 000 /1929 - 1939/
- plik mapy: P45-S33-D_BODZECHOW_ca_1940_nn4fh4t_BN_Sygn.ZZK_S-27_877_A.jpg
11807515 @ WIG - Mapa Szczegółowa Polski 1:25 000 /1929 - 1939/
- plik mapy: P45-S33-E_CMIELOW_c.1940_IGRR_UWr.jpg
Wszystkie prawa zastrzeżone!

Opis

Budynek parterowy i nakryty dwuspadowym dachem, podpiwniczony, w fasadzie nieznaczny trójosiowy ryzalit z wejściem poprzedzonym schodami. Szczyt zdobiony skromnym pseudobarokowym frontonem.
Nie licząc sporej rozbudowy zabudowań gospodarczych (w kier. północnym), układ przestrzenny zespołu jest w pewnej mierze zachowany.

Park

Park w granicach sprzed 1945 r., o pow. 3,7 ha. W części północnej znajdowały się 4 stawy hodowlane, z których zachowały się 2. W parku wiele drzew zbliżonych do pomnikowych, a także pomnik przyrody rosnący przed dworem - robinia akacjowa.

Inne

Rządcówka.

tekst: Marek polskiezabytki.pl 2011